بخشی از مقاله
چکیده
در مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی جایگاه خانواده سالم در سبک زندگی اسلامی معاصر می پردازیم. در این پژوهش با تعریف سبک زندگی از دیدگاه های مختلف با توجه به تعاریف متفکرین به تعریفی جامع از سبک زندگی می رسیم. اما موضوع »سبک زندگی« در گذشته به عنوان یک بحث نظری مستقل مطرح نبوده، بلکه بخشی از محتوای آن، در ضمن مسائل دیگر مانند آئین و آداب زندگی عنوان شده است. خانواده اسلامی خانواده ای است که اعضای آن با یکدیگر روابطی محبت آمیز داشته باشند. خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی است که بیشترین تأثیرگذاری را در شئونات مختلف زندگی بشری دارد. بدین جهت است که خانواده، محبوب ترین ساختار در نزد خداوند است. آشنایی با سبک زندگی » خانواده های متعالی« برای رسیدن به رستگاری ضروری است.
جامعه ای که، برخوردار از خانواده های سالم باشد، جامعه ای پویا و پرنشاط خواهد بود. آنقدر ضروری است که حتی اگر به معنویت و رستگاری معنوی اعتقادی هم نداشته باشیم، برای زندگی راحت، زندگی که برخوردار از امنیت روحی و روانی باشد، توجه به سبک زندگی مهم است. استحکام هر چه بیشتر نهاد خانواده، مستلزم اصلاح سبک زندگی است.
بر این اساس نوشتار حاضر به بررسی مصادیق خانواده در سبک زندگی اسلامی می پردازد و با بیان اهمیت مسأله و بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی خانواده و سبک زندگی، مهم ترین مصادیق را ذکر می کند و در پایان جهت تبیین کامل موضوع به بیان ضرورت برگشت خانواده ها به الگوی ایرانی اسلامی، نقش خانواده سالم در سبک زندگی ایرانی اسلامی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
مقدمه
» سبک زندگی« از دهه 1990 میلادی مورد اسقبال بیشتری از افراد قرار گرفت. سبک زندگی به عنوان مجموعه ای از الگوهای رفتاری فردی و اجتماعی، برآمده از نظام معنایی متمایزی است که یک فرهنگ در یک جامعه انسانی ایجاد می کند. بنابراین، می توان گفت تمام اجتماعات انسانی، از ابتدای تاریخ تاکنون دارای سبک زندگی خاص خود بوده و از الگوهای رفتاری متناسب با شاخص های فرهنگی خود برخوردار بوده اند.
براساس چنین رویکردی، بحث از سبک زندگی و الگوهای نظام مند رفتاری، بحث تازه ای نخواهد بود و یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی، زندگی کردن به سبک رفتار اجتماعیBاخلاقیBروش زیستن، رسیدن به رستگاری است. سبک زندگی گام نهادن در راه
صراط مستقیم است و به اسلام الهی منتهی می شود.
خانواده نعمتی از نعمت های پروردگار است که خداوند از جنس بشر برای انسان همسر و فرزندانی قرار داده تا به باطل ایمان نیاورده و به نعمت خدا کفر نورزند.
خانواده سنگ اول بنای اجتماع است که در اکثر جوامع مورد توجه می باشد و کارکرد اجتماعی، فرهنگی و تربیتی خانواده ها در جوامع بشری، مورد قبول همه ی جامعه شناسان است. در میان همه ی جوامع و فرهنگ ها، مکتب حیات بخش اسلام اهمیت و ارزش فراوانی برای نهاد خانواده قائل است. اسلام خانواده را کانون اخلاقی جامعه می داند و معتقد است نوع تربیت و ارتباطات حاکم بر خانواده ها، به وجود آورنده ی تربیت و ارتباطات بین افراد جامعه است.
لذا می توان گفت تبیین و بررسی رابطه خانواده ها در سبک زندگی اسلامی جایگاه ویژه و اهمیت فوق العاده ای خواهد داشت. با توجه به کتبی که در زمینه سبک زندگی اسلامی انبیا با نگرش قرآن نوشته شده است. می تواند ما را با پیشینه این پژوهش آشنا نماید. بدین ترتیب آنچه در اینجا مورد پژوهش قرار می گیرد پاسخ به این سوالات است که مراد از خانواده چه بوده؟ مراد از سبک زندگی در نگاه زندگی خانوادگی چیست؟ مراد از نمونههایی از خانوادههای براساس اسلامی و غیر اسلامی چیست؟ به ذکر کلیاتی از هرکدام میپردازیم.
1 -معنای لغوی و اصطلاحی
بررسی معنای لغوی و اصطلاحی واژگان محوری پژوهش از واژگان ضرورت دارد. بدین منظور به بررسی واژه خانواده و اصطلاح » سبک زندگی« خواهیم پرداخت.
-1-1خانواده
»خانواده« در لغت به معنای خاندان، اهل خانه، دودمان، زن و فرزند و فامیل به کار رفته است.
خانواده در نظر بسیاری از مردم به منزله یک واحد اجتماعی است که شامل یک زوج متاهل و فرزندانشان است که در خانه ای در کنار یکدیگر زندگی می کنند.
خانواده نخستین و مهم ترین نهاد اجتماعی است. محل شکل گیری پایه های شخصیتی و الگوهای رفتاری است. باورها، ارزش ها و هنجارهای اخلاقی در خانواده نهادینه می شوند. راه و رسم زندگی در خانواده آموزش داده می شود.
خانواده در الگوی زیست اسلامی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است محبوب ترین بنیان مورد علاقه اسلام است. اصالت خانوادگی، اخلاق، دینداری، محبت و علاقه از مهم ترین شاخص های مورد قبول اسلام در انتخاب همسر است. در این میان تأکید ویژه ای بر اصالت خانوادگی، دین داری و آراستگی به فضایل اخلاقی شده است.
از نظر اسلام مهم ترین ارکان استحکام خانواده »مودت« و »رحمت« میان زن و مرد است. اگر خانواده بر پایه مودت شکل گرفته باشد، اختلافات آن نیز بر پایه »رحمت« برطرف خواهد شد. از نظر اسلام در روابط خانوادگی اصالت با همدلی تک تک اعضا است. در صورت وقوع اختلاف می توان به عنوان راه کاری منصفانه و عادلانه بر آنها تکیه کرد. با توجه به آن که تأمین نیازهای عاطفی و روانی نقشی انکارناپذیر در بقای نظام خانواده دارد، در تعالیم اسلامی توصیه های فراوانی برای تقویت محبت در میان اعضای خانواده شده است. در عین حال، ارزش عواطف متقابل در میان اعضای خانواده تا جایی است که در مسیر رضایت الهی باشد.
براساس روایات، خوشخویی نه تنها سبب نشاط زندگی فردی و اجتماعی و موجب آبادانی دیار و فزونی روزی و محبوبیت است، بلکه موجب نجات آدمی و آمرزش گناهان او و زمینه ساز قرب به پیامبر - ص - در روز قیامت و بهره مندی از شفاعت آن بزرگوار است.
در جوامع انسانی، خانواده به گروهی از افراد گفته میشود که با یکدیگر از طریق همخونی، نسبت سببی و یا مکان زندگی مشترک دارند. خانواده در بیشتر جوامع، نهاد اصلی جامعهپذیری کودکان است. انسان شناسان به طورکلی نهاد خانواده را اینطور طبقهبندی میکنند: مادر تباری - مادر و فرزندان - ، زناشویی - زن و شوهر، فرزندان که خانواده هستهای است - . خانواده گسترده 1 یا همخونی که در آن پدر و مادر و فرزندان با دیگران مثلا خویشاوندان در مکان مشترکی زندگی میکنند.
هدف از تشکیل و تداوم خانواده به تناسب زن و مردی که آن را تشکیل میدهند متفاوت است که برخی از اهداف آن را به طور اجمال میتوان تحقق جامعه سالم، تداوم نسل، تأمین نیازهای اساسی، تربیت اجتماعی نسل، حراست ایمان دانست.
همچنین در قرآن در تعبیر از زن به عنوان یکی از ارکان اصلی خانواده تعابیری به کار برده است؛ زمانی که از آدم و همسرش سخن به میان میآید واژه زوج به کار رفته است :
»ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن و از - نعمتهای - آن، از هرجا میخواهید، گوارا بخورید - اما - نزدیک این درخت نشوید که از ستمگران خواهید شد. - بقره - 35 بدین جهت است که خانواده محبوب ترین ساختار در نزد خداوند است
مراد از خانواده در این مقاله همان والدین و فرزندان می باشد. به نوعی هر کدام به تنهایی موضوعیت دارند یعنی وجود زن و شوهر می تواند به عنوان مصداق خانواده مطرح باشد. خانواده یعنی مشورت با همدیگر، مسافرت رفتن با هم، زندگی سالم با خواب به موقع، هر روز صبح را با صدقه آغاز کردن، صله رحم و دید و باز دید و گذشت و مدارا از الطاف الهی است که بنیان یک خانواده را تشکیل می دهد. سبک زندگی و شیوه زیست در روابط خانوادگی جایگاه خاصی دارداز جمله در ایجاد صمیمیت بین پدر و فرزند، تلاش برای سازش دادن میان اعضای خانواده و جلوگیری از اختلافات، پناه به خدا و صبر در برابر مصیبت، دلسوزی، دعا در حق فرزندان.
بنابراین بر اساس تحقیقات انجام شده، خانواده جایگاه خاص و موقعیت ویژه دارد. هم می تواند موجب تربیت سالم گردد و هم می تواند در گسترش جرم و توسعه آن تأثیرگذار باشد. لذا در این پژوهش تلاش شده که نقش خانواده سالم، متعادل و برتر در پرورش فرزندان در جامعه اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. به امید این که، این اقدام ناچیز کمکی باشد برای پیشرفت بخش انسانی جوامع ناسالم، تا در راستای این مطالعات روش های مسالمت آمیز شناخته شده و به رستگاری و آرامش مردم کمک کند.
-2-1سبک زندگی
سبک زندگی1 تابع تفسیرمان از زندگی است یعنی هر هدفی که ما برای زندگی معین کنیم یا برای خودمان ترسیم کنیم، به طور طبیعی، متناسب با خود، یک سبک زندگی به ما پیشنهاد می شود. در این میان اخلاق نقش مهمی در انتخاب سبک زندگی هر شخص ایفا می کند. پس ابتدا باید برای روشن شدن این عنوان تعاریفی از سبک زندگی از دیدگاه های مختلف داشته باشیم. طبق نظر مقام معظم رهبری سبک زندگی یعنی رفتار اجتماعی و شیوه ی زیستن که آشنایی با آن از دو جهت معنوی - برای رسیدن به هدف اصلی انسان یعنی رستگاری، فلاح - و مادی - زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی - برای انسان ضرورت دارد
سبک زندگی نظام واره و سیستم خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه با هویت خاص اختصاص دارد. این نظام واره هندسه کلی رفتار بیرونی و جوارحی است و افراد، خانواده ها و جوامع را از هم متمایز می سازد. سبک زندگی را می توان مجموعه ای کم و بیش جامع و منسجم از عملکردهای روزمره یک فرد دانست که نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می سازد، بلکه روایت خاصی را که وی برای هویت شخصی خویش بر می گزیند، در برابر دیگران مجسم می سازد. سبک زندگی کاملا قابل مشاهده یا قابل استنتاج از مشاهده است.
سبک زندگی شامل نظام ارتباطی، نظام معیشتی، تفریح و شیوه های گذران اوقات فراغت، الگوی خرید و مصرف، توجه به مد، جلوه های عینی شأن و منزلت، استفاده از محصولات تکنولوژیک، نحوه استفاده از صنایع فرهنگی، نقاط تمرکز علاقه مندی در فرهنگ مانند دین، خانواده، میهن، هنر، ورزش و...امثال آن می شود
فهرست رفتارها، نوع چینش آنها، نحوه تخصیص وقت، ضریب ها و تأکیدها از جمله متغیرهایی هستند که در شکل گیری سبک زندگی دخیل اند. مثلا سبک زندگی ثروتمندان و اشراف، سبک زندگی نظامی ها و کشاورزها، سبک زندگی آمریکایی، ایرانی، چینی، از لحاظ این متغیرها متفاوت است.
» سبک زندگی «، روش نوعی زندگی فرد، گروه یا فرهنگ گویند.
سبک زندگی شکل مدرن گروه بندی های اجتماعی و منبع هویت انسان است و مانند طبقه یا قومیت به انسان معنی یا حس هویت می دهد. مثلا برای فرد مهم است که مانند فلان شخصیت زندگی کند، دیوار خانه اش را فلان رنگ کند، یا تفریح خاصی داشته باشد
سبک زندگی به مثابه مجموعه منسجمی از انتخابها، ترجیحات و رفتارهای مصرف گرایانه است.
