بخشی از مقاله
چکیده
یکی از حوزههای قابل توجه در مطالعات ادبیات تطبیقی، تصویر یک ملت در آینه متون ادبی دیگر ملل است که به خوبی میتواند نشاندهنده دغدغهها و بینش آن مردمان به یکدیگر باشدو از میان متون ادبی، اتوبیوگرافی و خاطره نگاری بهترین محمل برای این موضوع میتواند باشد. همچنین در راستای مطالعه ادبیات مقاومت، مفاهیم دفاع مقدس به عنوان مهمترین واقعه تاریخ معاصر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ادبیات داستانی، به ویژه در خاطره نویسی بازتاب داشته و تصویر عراقیان در ادبیات فارسی بخش قابل ملاحظهای از آن است.
درمیان آثار ادبیات مقاومت، داستان »پایی که جا ماند«،یادداشتهای سید ناصر حسینی پور، علاوه برشرح خاطرات این مبارز به بازگویی و تصویرگری شخصیتهای گوناگون عراقی در دوران اسارت وی میپردازد وذهن خواننده را در برابر رازهای بسیاری قرار میدهد. از این رو این جستار تلاش دارد به روش توصیفی-تحلیلی در پرتو دستاوردهای مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی،تصاویر نیروهای عراقی را در این نمونه ادبی بررسی و واکاوی کند.
نتیجه بررسیهاحاکی از آن است که تصویر مهاجمان عراقی هرگز تصویری منفی صرف نیست بلکه در کنار تصاویر رذایل مهاجم به وطن از جمله حیله و نیرنگ ، کینه توزی و سنگدلی، تحقیر و جسارت، چهره دیگری از آنان نیز قابل دریافت است و دلسوزی و یاری اسرا و ودیگر خصایص نیک برآمده از روحیه مذهبی، مبارزه با ظلم صدام و. . . رخ مینماید که این خود میتواند از پیوندهای دیرینه میان این دو ملت حکایت کند.
- 1 مقدمه
ادبیات تطبیقی که به مفهوم بررسی موارد تلاقی ادبیات در زبانهای مختلف با یافتن پیوندهای پیچیده و متعدد ادبی در گذشته وحال، تاثیر وتأثری تاریخی به همراه داشته است - غنیمی هلال، - 32:1373 و یکی از موضوعات مختلفآن، تصویرشناسی ملتها در آینه دیگری است - همان: - 418 که آغاز آن به نیمه اول قرن19 م باز میگردد؛ زمانی که مادام دوستال ،ادیب وناقد معروف فرانسوی در اوج بحران میان دو کشور فرانسه و آلمان به این کشور سفر کرد و از فهم نادرست فرانسویان نسبت به آلمانیها با وجود همسایگی این دوکشور در شگفت ماند دراین زمینه کتابی تالیف کرد کهسرآغازی برای بررسی تصویر یک کشور در ادبیات کشور دیگر قلمداد شد و در اصطلاح - تصویر شناسی - نام گرفت . در واقع تصویر شناسی به معنای بررسی تصویر فرهنگ خودی در ادبیات دیگری و یا فرهنگ دیگری در ادبیات خودی است
یکی از شاخه های مهم برای تصویر شناسی ملتها، مطالعه یادداشتها وخاطرات افراد و سفرنامهها است. درتاریخ هر ملت نقاط عطفی وجود دارد که ادیبان و نویسندگان آن را در قالب خاصی از ادبیات ریخته وبرای عموم به نمایش میگذارند. جنگ 8ساله ایران وعراق از مهمترین وقایع تاریخ معاصر پس ازپیروزی انقلاب اسلامی ایران به شمار میرود. جنگی که طی آن نیروهای ایرانی، رشادتها و دلاوریهای بی نظیر بسیاری را رقم زدند. رشادتهایی که با اسارت برخی رزمندگان در آن سوی مرزهای ایران و درخاک دشمن قد علم کردند.
دراین میان برخی از ازاد مردان به ثبت خاطرات خود در دوران اسارت روی آوردند و وقایعی شگرف را برای جا ماندگان از جنگ ترسیم کردند. آنان پرده از رازهای بسیاری گشودند و تصاویری گوناگون از اردو گاهها ، افسران و فرماندهان عراقی و بیمارستانها و شرایط سخت زندگی در آن دوران به نمایش گذاشتند. درمیان آثار ادبیات مقاومت با موضوع جنگ ایران و عراق انواع ادبیات، درکنار بیان احساسات و اندیشهها در قالب شعر، داستان ، رمان و خاطره نویسی گرایش از جایگاه ویژخ ای برخوردار است و دراین میان خاطره نویسی با اقبال بیشتری از سوی مردم روبه ور شد زیرا خاطره نویسان خود از نزدیک تمامی ماجراها را دیده و شنیده اند واین نوع ادبی،تا حد زیادی از خیال پردازی تنیده در ادبیات داستانی به دور است. خاطره نویسی یکی از عامترین و صمیمانهترین راهها برای انتقال حس به وسیله نوشتن است. دراین میان کتاب پایی که جا ماند که یادداشتهای سید ناصر حسینی پور از زندانهای مخفی عراق است بهترین مثال برای این نوع از ادبیات به شمار میرود.
سید ناصر حسینی پور، نوجوان 16 ساله که به اسارت درآمده تمامی خاطرات دوران اسارت خود را در ثر خویش: »پایی که جا ماند«با تیزبینی وتوصیفی تاثیر گذار به صورت مخفیانه در زندانهای بغداد یادداشت میکند. او که در دوران جنگ نیز مسئولیت دیده بانی را به عهده داشت در دوران اسارت نیز دیده بانی را ادامه میدهد ولی با این تفاوت که این بار کاغذ و قلم جای خود را به اسلحه دادند و تصاویری تاریخ ساز خلق کردند. بدین دلیل کتاب »پایی که جا ماند« درمیان سایر کتب دفاع مقدس از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که خواننده درمیان انبوه توصیفات نویسنده ،با دوگانگی شخصیتهای عراقی مواجه میشود.
شخصیتهایی که در رویارویی با اسیران ایرانی، رفتارهایی گوناگون از خود نشان میدادند؛طوری که خواننده نمی تواند تمامی آنها را به یک چشم ببیند ودر یک کفه ی ترازو بسنجد. بدین دلیل در مقاله حاضربا شیوه توصیفی -تحلیلی به بررسی و واکاوی تصویر عراقیها در این رمان و علت رفتارهای آنان با اسیران خواهیم پرداخت تا به تصوبری جامع در مورد انها دست یابیم. دراین میان نیز شخصیتهای عراقی را بنابر خصوصیات رفتاری به دو دسته مثبت و منفی تقسیم کرده ایم و درهر بخش به ذکر فضایل و رذایل اخلاقیشان پرداخته ایم و درنهایت به علت این شکاف عمیق درمیان آنان پی خواهیم برد که همان هدف نهایی این مقاله است. این جستار بهاین پرسشها پاسخ خواهد داد:
- 1چه تصویری از فرماندهان وسربازان عراقی دراین رمان ترسیم شده است؟
- 2علت رفتارهای متفاوت شخصیتهای عراقی دراین رمان چیست؟
- 3کدام یک از خصوصیات اخلاقی شخصیتهای عراقی دراین رمان غلبه بیشتری داشته است؟
- 2پیشینه:
تصویرشناسی ملتها در ادبیات سایر ملل همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است که از آنجمله میتوان به نمونه های زیر اشاره کرد: بررسی تصویر ایران در رحله ابن بطوطه از منظر ادبیات تطبیقی-زهرا شریعت پناه-دانشگاه فردوسی مشهد. بررسی سیمای اقوام در اثار سعدی بارویکرد ادبیا ت تطبیقی -نسترن محمدی-دانشگاه فردوسی مشهد. تصویر شناسی شاه عباس در نمایشنامه ای از اندریاس گریفیوس-هادی قلمزن اشرف-دانشگاه ازاداسلامی-واحد تهران مرکز. تصویر ایران در سروده های پاول فلمینگ-علی مکی-دانشگاه ازاد اسلامی-واحد تهران مرکز.
اما در میان پژوهشهای بسیار و قابل ملاحظه در حوزه ادبیات دفاع مقدس و جنگ ایران و عراق، نمونه های اندکی با این رویکرد میتوان یافت.
