بخشی از مقاله
کشتی و کشتیرانی
کشتی – کشتیرانی – حرکات کشتی در بنادر
الف- انواع کشتی که در نظر گرفته می شود ، عبارت اند از :
- کشتی های مسافربری
هر چند ، دیگر کشتی های خیلی بزرگ مسافربری ساخته نمی شود ، ولی کشتی های توریستی به ابعاد کوچکتر و برای مسافتهای نه چندان بزرگ متداول بوده و بسیاری از آنها قابلیت حمل و نقل خودروهای شخصی و کامیونها را توام با مسافر دارند و طوری ساخته شده اند که خودروها با حرکت افقی در آنها داخل و یا از آنها خارج می شوند.
- کشتی های معمولی باری برای حمل اقسام کالا (جنرال کارگو)
این کشت یها دارای انبارهائی هستند که صندوق های کالا را در آنها قرار داده و محکم می بندند (تا در تلاطم دریا جابه جا نشوند). ورود و خروج صندوقها و سایر بارها عمودی صورت می گیرد ، ولی بعضی از کشت یها طور ساخته شده اند که ورود و خروج افقی در آنها میسر است. در داخل انبارها ممکن است جدارهای عرضی قائم قرار داده شوند و انبارها به قسمتهای چندی هم در سطح و هم در ارتفاع تقسیم کردند.
- کشتی های ویژه برای حمل واحدهای بزرگ بار
این کشتی های عمدتاً ناوهای صندوقه بر با بارگیری و باراندازی قائم و کشتی های ویژه حمل کامیون و یدک کش و دیگر وسائل مشابه با بارگیری و باراندازی افقی (رو رو) هستند.
تعدادی کشتی های خاص ، حمل بارهلای رودخانه ها هم موجود است.
این حمل و نقل نیازی به استفاده از تاسیسات بندری ندارد. دو به ها (1300 تن یا 900 تن) مستقلاً در رودخانه به حرکت خود ادامه می دهند تا به مقصد که بندری در داخل رودخانه ایت ، برسند.
- کشتی های خاص کالاهای بی ظرف (کشتی های فله بر)
(حمل مواد معدنی ، زغال سنگ ، غلات و غیره)
در سالهای اخیر ، کشتی هائی از این نوع ساخته شده که دو طرف انبار مخازنی برای حمل مواد نفتی نیز پیش بینی شده است. این کشتی ها از نظر بازده بر سایر کشتی ها ترجیح دارند و تعداد آنها رو به افزون است و درصد مهمی از کشت یهای باری را تشکیل می دهند. این کشتی ها را اوبو ممی نامند: بزرگترین آنها از 260000 تن ظرفیت متجاوز است.
ناوگان این گونه کشتی ها در سال 1983 متجاوز از 169000000 تن
- کشتی های حمل کالاهای مایع یا گاز بدون ظرف
این کشتی ها دارای مخازنی جهت مواد نفتی ، روغن و یا گازهای طبیعی می باشند. برای حمل گاز کشتی ها که "GNL" نامیده می شوند ، دارای مخازن سرماساز هستند تا دما را به حد کافی پائین نگاه دارد (برای حمل متان مایع 162-). بزرگترین کشتی از این نوع 125000 متر مکعب ظرفیت دارد. طرح کشتی هائی به گنجایش 300000 متر مکعب تحت مطالعه است.
کشتی های نفتکش را به کشتی های VLCC و ULCC تقسیم می کنند که اولی ها کمتر از 400000 تن و دومی ها بیشتر از 400000 تن ظرفیت دارند.بعضی ها کشتی های بسیار بزرگ طوری ساخته نمی شوند که آبخور آنها (عمقی که بدنه کشتی در آب فرو می رود) موقعی که باردارند ، از 72 پا تجاوز نکنند. این مقدار حد نهائی قابل استفاده در آبراه بندر رتردام است. بزرگترین نفتکش ها تقریباً 350 متر طول ، 70 متر طول ، و 70 متر عرض و 22 متر عمق آبخور برای 450000 تن بالر دارند.
ناوگان کشتی های نفتکش جهان از 301000000 تن متجاوز است.
بزرگترین نفتکش در حال حاضر 550000 تنی و به طول 414 متر و عرض و آبخور 5/28 متر است.
روند کنونی ساخت نفتکش های 100000 تا 150000 تنی را ترجیح می دهد.
- با رج های بی موتور (دو به ها)
این دوبه ها با یدک کش کشیده می شوند و یا یدک کش آنها را به جلو می راند.
فایده نظری دوبه ها این است ه عمل یدک کش را از عمل باربری مجزا می سازد و به این ترتیب یدک کش می تواند یک یا دو به را حرکت دهد. هم چنین ، مققرات دریائی اجازه کاهش تعداد نفرات را در این شرایط می دهد. نفرات لازم در یک یدک کش کماتر از نفرات لازم در یک کشتی است. سرعت این دوبه ها 5 تا 10 گره دریایی است.
- کشتی های ماهیگیری
این کشتی ها از قایقهای کوچک صید تا کشتی های معمولی به طول 100 متر را شامل می شود. برای صید در دریاهای دوردست کشتی های بزرگ (35000 تن) که در واقع کارخانه های شناور هستند ، به کار برده می شوند. هر یک از این کشتی ها دارای چند کشتی کوچک صید می باشند که محصول خود را به کشتی بزرگ تحویل می دهند. در این کشتی ماهی ها را پاک کرده و به صورت تجارتی در می آورند و در سردخانه های آن جای می دهند.
- کشتی های خدمات و وسایل ساختمانی
یدک کش های بندری و قایقهای ارتباط و کشتی های علائم گذار و کشتی های لاروب و جرثقیل های شناور و کشتی های یخ شکن و غیره از این نوع می باشند.
- کشتی های تفریحی
ار قایقهای کوچک بادبانی تا کشتی های به طول چند ده متر که بیشتر جنبه های ورزشی و تفریحی دارند.
- کشتی های جنگی
نوع و اندازه آنها بسیار متفاوت است. کوچکترین آنها قایقهای مسلح کنترل سواحل و بزرگترین آنها ناوهای هواپیمابر 100000 تنی می باشند.
تاریخچه حمل و نقل:
اگر در جستجوی ریشه و یا نحوه بوجود آمدن صنعت پیچیده و متنوع حمل و نقل و ارتباطات برآئیم از طریق مطالعه و بررسی سیر تحول و تمدن بشری در خواهیم یافت که پیدایش حمل و نقل و ارتباطات همراه با تحولات اجتماعی ، اقتصادی و تکنولوژیکی و شیوه های زندگی انسان بوده است.
نیازهای انسانی و بشری موجب ایجاد شبکه راههای ارتباطی ، وسائل ارتباطات و پیام رسانی ، حمل و نقل انسان و کالا شده است. همزمان با پیشرفت تمدن ، دانش و فن شناسی ، صنعت حمل و نقل و ارتباطات تحول و تکامل یافته است. بطوریکه بشر از طریق راه رفتن ، بدوش کشیدن ، بکار رفتن و اهلی کردن حیوانات و استفاده از ابزار ساده ، علائم زبان و کتابت ، درصد تامین نیازهای مربوط به جابه جایی انسان و مواد و برقراری ارتباط با دیگر مناطق برآمده است.
ادامه چنین روندی در طی سالیان موجب شده است که حمل و نقل از مراحل استفاده از جاده های مالرو ، قایق های پارویی ، ترن اسبی ، بالن ، به عصر استفاده از شاهراههای آسفالته 4 الی 10 باندی ، آزاد راه و جاده های مختلف دیگر با طول 20 میلیون کیلومتر (500 برابر پیرامون کره زمین) و بیش از 90 میلیون دستگاه وسیله نقلیه غیر شخصی و 330 میلیون وسیله نقلیه شخصی و به بیانی 420 میلیون وسائل حمل و نقل جاده ای و همچنین کشتیهای مختلف فله بر ، ویژه کالاهای خشک ، کانتینری ، کشتیهای غول پیکر نفتی با ظرفیت 665 میلیون dwt و ناوهای هواپیما بر جنگی و زیر دریائی های اتمی و بندرهای عظیمی چون رتردام ، یوکوهاما ، کوبه ، نیویورک ، مارسی ، سنگاپور ، آنتورب ، هامبورگ ، جنوا ،
لندن ، سیدنی ، برمن ، گوتنبرگ ، آمستردام ، کپنهاگ و ... و بندر امام ، شهید رجائی و باهنر و ... به قطارهای سریع السیر "TGV"(Tres Grande Vitesse) و فشنگی با سرعت 280 کیلومتر در ساعت و بعضاً تا 400 کیلومتر در ساعت و هواپیماهای جت و کنکورد و یا ترکیبی از وسائل حمل و نقل دریایی و جاده ای (کشتی Sca Cum Road , Ro-Ro) و یا ترکیبی از وسائل حمل و نقل دریایی و قطار (Rail-Cum-Sea) و بالاخره ترکیبی از کشتی و هواپیما و سایر وسائل کوچک و بزرگ نظیر ناوها که بعضاً شبیه جزیره ای متحرک عمل می نماید (و یا ترکیبی از قطار و وسائل حمل و نقل جاده ای) (Rail Cum Road) با سیستم "Piggy back" برسد.
نگاهی کاوشگرانه به تاریخچه حمل و نقل در جهان توجه انسان را به ممالک باستانی جهان امثال ایران ، مصر ، کلده ، آشور ، چین و ورم ، مناطق قفقاز ، آسیای صغیر و حوالی دریای اژه سوق می دهد. برای نمونه اولین وسیله شناوریکه می توان بهآن کشتی اطلاق نمود به مصر باستان بر می گردد که شاید قدمت آن به 6000 سال قبل برسد. این کشتی تحول عظیمی در زندگی مصریان ایجاد کرد بطوریکه توسط آن قادر به خروج از محدوده رود نیل و ورود به دریای مدیترانه شدند. ایرانیان نیز در منطقه بین النهرین و اروند رود و منطقه فار و خلیج فارس با استفاده از قایقهای بادبانی DHOW و یا بوم Boom و بلم های چوبی ساخت آن زمانی که حتی در آن میخ چوبی بکار رفته است و به رفت و آمد و حمل و نقل کالا و مسافر تا مناطق اقیانوس هند و جنوب آفریقا و دریای مدیترانه و اژه و حتی تا تنگه مالاکا و دریای چین اشتغال داشته اند.
بنابر تحقیقات و پژوهشهایی که توسط محققین و مورخانی چون "پلوتارک" ، "هرودت" و "مرگان" به عمل آمده ایران باستان از جاده های تسطیح شده برخوردار بوده است که تسهیلات ارتباطی و حمل و نقل مال التجاره را از چین تا سواحل شرقی دریای مدیترانه توسط ارایه ها و قایقهای بادبانی متداول عصر خود فراهم می نموده است. البته موقعیت محلی و جغرافیایی و وضعیت اقتصادی ایرانیان چنین وضعی را ایجاب می کرده است.
در دوران هخامنشیان جاده های ارابه رو ایران از شمال سرزمین ایران به همدان و از خاور و به بندر دیلمان و از باختر و بابل و حتی فینیقیه و کرانه های دریای مدیترانه تا انطاکیه (جنوب ترکیه) لاذقیه (Latakia) در غرب سوریه، بیروت و تا سرزمین فلسطین مرتبط بوده است و ارابه های ایران به حمل ابریشم از چین و تبدیل آن به پارچه های ابریشمی در داخل کشور و صدور مجدد آن به ممالک روم و حمل و نقل فلزات رومی از روم به ایران اشتغال داشته اند که مالاً راههای عمده حمل و نقل به ذدو طریق بود ، یکی "راه مبنی ابریشم" که از چین شروع و پس از گذشت از آسیای مرکزی به دریای سیاه و مدیترانه منتهی می شد و یکی "راه دریایی ادویه" بین اقیانوس هند و دریای احمرو تا مصر و اسکندریه ادامه داشت.
تمدن و موقعیت جغرافیایی ایران باستان و ارتباط آنها با مصریان و ملل مشرق زمین و خاورمیانه موجب شد که ایرانیان حدود 700 تا 300 سال قبل از میلاد در کار دریانوردی و ساخت شناور سرآمد شوند و قرنها حاکمیت خود را در دریاهای اطراف خفظ کنند و زمینه های لازم برای تبلادل فرهنگ و اشاعه تمدن را فراهم سازند.
بدین ترتیب حمل و نقل موجبات نشر افکار فلسفی ، ارتباط و نزدیکی بین دانشمندان و مردان تجارت یونان ، مصر و ممالک آسیای غربی و بعبارتی دیگر بین سومریها – بابلیها (کلده و ایلام) و آشور را فراهم ساخته است.
توسعه و گسترش افکار فلسفی در یونان در نتیجه توسعه تسهیلات حمل و نقل ، سیر و سیاحت به منظور کسب اطلاع از فرهنگ و تمدن دیگر عالم و تحقیق در علوم و آداب مختلف بود.
یونانیها در نتیجه آشنایی با ملل باستانی مشرق و نزدیکی با اقوام ایرانی ، هندی ، مصری و کلدانی به اختلاف عقاید و افکار ملل مختلف پی بردند و به بسیاری از علوم نظیر هندسه ، حساب ، احکام ، نجوم ، ستاره شناسی و جبر آشنا شدند و در اثر تحقیق و استفاده از ذخایر فکری سایر ملل حکمت و دانش را به مقامی رفیع بالا بردند.
در دوران هخامنشی (6 قرن قبل میلاد) ایجاد راهها و وسائل حمل و نقل و ارتباطات بین متصرفات شرقی و مستملکات غربی ایران از طریق دریا و خشکی مورد توجه قرار گرفت و این اقدامات زیر بنایی ، موجبات پیشرفت کشاورزی ، ترقی صنایع دستی و بالاخره رونق اقتصادی و بازرگانی را میسر ساخت و در اثر ورود و صدور کالاهای مختلف ، ثروت ، قدرت و درآمد هنگفتی را نصیب عده ای از ایرانیان و دست اندرکاران بخش حمل و نقل و تجارت نمود.
در دوران هخامنشی توسعه تجارت ، مراودات بازرگانی و مالا گسترش تسهیلات حمل و نقل کافی برای تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی از هر جهت مورد توجه قرار گرفت. بطوریکه در زمان داریوش برای سهولت در امر تجارت ، ضرب سکه متداول شد و توسعه راههای ارتباطی ، تاسیسات جانبی راهها مانند کاروانسراها و مساله حفاظت و برقراری امنیت در راهها مانند کاروانسراها و مساله حفاظت و برقراری امنیت در راهها مورد توجه قرار گرفت.
در عهد داریوش اقدامات بسیاری برای تسهیل ارتباطات بین ممالک مختلف بویژه بین پایتخت هخامنشی با غرب و یونان از طریق زمین و دریا تاهندوستان و شاخه ای به سمت شمال برقرار گردید. در این دوره کانال سوئز به منظور برقراری ارتباط ريال بین دریای مدیترانه و احمر و تسهیل در حمل و نقل دریایی و کشتیرانی حفر گردید.
در عهد اشکانیان تجارت و حمل و نقل جان تازه ای گرفت بطوریکه در هر شهر یکی از ایام هفته برای فروش و عرضه کالاها تعیین گردید. (دوشنبه بازار)، (پنجشنبه بازار) ، (آدینه بازار) از یادگارآن عهد است و امروزه علاوه بر ایران در کشورهای خارجی مانند فرانسه و سایر کشورها نیز مرسوم است.
در دوره اشکانیان نیز به تجارت و حمل و نقل بین المللی زیاد توجه شد. ضوابط و مقررات گمرکی تدوین شد و زمامداران ایران به خارجیان اجازه نمی دادند که در مبادلات تجاری بین ایران ، چین ، هند و کشورهای غربی مداخله کنند و بر تجارت حمل و نقل ابریشم مسلط شوند. صادرات ایران در دوره اشکانی مشتمل بر: پارچه های ابریشمی و پشمی شال ، قالی و قالیچه ، ادویه و نفت بود و واردات ایران را فلزات و اثاثیه فلزی تشکیل می داد.
در دوره ساسانیان در نتیجه امنیت ، زمینه پیشرفت تجارت و حمل و نقل آماده شد. رفت و آمد تجار و توسعه حمل و نقل موجبات وسعت و افزایش اطلاعات جغرافیایی درباره اروپا و آفریقا را فراهم ساخت.
دستگاه حکومت ساسانی نیز همانند اشکانیان به تنظیم ضوابط و مقررات گمرکی توجه نمود ، بطوری که راه تحدیدات گمرکی بخشی از بازرگانی دنیای آنروز را به خود منحصر کرده بود و دولت کوشش می نمود که از ارتباط مستقیم چین و هندوستان با ممالک اروپای غربی جلوگیری نماید. برای مثال ، همانطور که دکتر نصر در کتاب علم اقتصاد می نویسد، ساسانیان برای ترویج صنایع صنایع ابریشم های خام چین از کشور به مقصد اروپای شرقی جلوگیری می نمودند تا ایرانیان آنرا خریده و بافته و به صورت محصول کارخانه ای صادر کنند.
همچنین از پیمانها و قراردادهایی که با دولت روم بسته اند پیدا است که متوجه تعیین حققو گمرکی ، خطوط تجارتی بصرفه کشور بوده اند و علاوه بر آن ساسانیان با تاسیس یک نیروی دریایی تجاری (کشتیرانی بازرگانی) به تدریج نیروی دریایی روسها ، جبشی ها را از دریاهای خاور ، دور ساختند".
در نتیجه حمله اعراب به ایران و اقول سلسله ساسانیان و انقراض امپراطور روم و از هم پاشیدن اساس دولتهای کلده و آشور ، جاده ها ، آسایشگاهها ، دژه ها و تاسیسات بین راهی بصورت متروکه درآمد ولی پس از نفوذ و استقرار اسلام ، کارهای عمرانی و آبادانی و توسعه حمل و نقل رنگ دیگری یافت به طوریکه امور عمرانی و خدمات عمومی و مردمی جزء شعار مذهب گردید و آنچه را که دولت انجام می داد از آن پس همانند جهاد و وظیفه دینی و اخلاقی درآمد و با ترویج دین هر روز این فکر بیشتر عملی شد. آثار راهها ، پل ها ، کاروانسراها و دژها که در عصر خلفا و در صدر اسلام بنا گردیده هنوز بر پا و باقی است. به طوریکه که هنوز هم کم و بیش این کارهای خیر بین مسلمین رواج دارد و بیشتر افرادیکه استطاعت و
توانایی مالی و جسمی داشته اند فرصتی بدست آورده به تسطیح جاده ها و احداث پل و کاروانسرا مبادرت می نمایند و املاک و مستغلاتی را هم تامین هزینه نگهداری آنها اختصاص داده و به عنوان حبس و یا وقف از دارایی خویش کنار می گذارند. معروف است که 999 کاروانسرا توسط شاه عباس در ایران ساخته شده است و یا به طوریکه ابوالفدا نوشته در راه سیواس و قیصری (ترکیه) 24 کاروانسرا وجود داشت که یکی از آنها کاروانسرای سلطان خان بود که از اطراف به وسیله 24 برج احاطه شده بود و از لحاظ اقتصادی و نظامی اهمیت داشت.
پس از وقفه و رکود حاصله از سقوط ساسانیان ، دیری نپائید که روابط اقتصادی با دیگر ممالک جهان گسترش یافت. در سال 96 هجری قمری خاقان چین با نماینده حکومت اسلامی مذاکرات و مناسبات اقتصادی برقرار نمود و روابط بازرگانی بین طرفین با گذشت زمان توسعه یافت ، بطوریکه در قرن چهارم هجری عده مسلمانان کانتن چین به هزاران نفر رسید و در آن دوره کشتیهای تجاری ایران دائماً از بنادر خلیج فارس به جانب بنادر چین در رفت و آمد بودند.
حمل و نقل کالا بین کشورهای مسلمان و هند از صدر اسلام از طریق دریا و زمین صورت می گیرفت و کالاهای مورد حمل عمدتاً شامل پارچه های حریر ، کتان ، عقیق ، یاقوت ، طلا ، نقره ، مشک ، عنبر ، عود و انواع عطریات بود. مسلمین باممالک غرب نیز روابط تجاری و تسهیلات حمل و نقل برقرار کردند و کاروانهای تجاری غالباً بین روم شرقی و قسطنطنیه (استامبول امروزی) و ممالک و بلاد اسلامی در حرکت بود.
در سایه حمل و نقل بسیاری از آثار علمی و هنری مسلمین به اروپا راه یافت. انتقال فرهنگ شرق و اسلامی در شرته طب ، معدن شناسی ، گیاه شناسی ، شیمی ، فیزیک و آثار دانشمندانی چون رازی ، ابن سینا ، ابومنصور ، علی ابن عیسی بغدادی و عمار موصلی (در خصوص امراض چشم و جراحی) از طریق گسترش راههای ارتباطی و حمل و نقل و سیاحت میسر شد و تا نیمه اول قرن هجده مورد استفاده اهل علم قرار گرفت.
طی جنگهای صلیبی که ایالات فلسطین ، سوزیه و سواحل فرات میدان جنگهای خونین بین مسلمین و مسیحیان بود. راه تجارت مشرق به مصر سوق داده شد ولی از قرن هفتم هجری به بعد با خاموش شدن آتش جنگهای صلیبی مجدداً جاده ایران و آناتولی (ترکیه آسیا) و شام (دمشق امروزی) به حال سابق برگشت و بنادر ازمیر و اسکندرون ، مرکز فعالیتهای تجاری گردید.
حمل و نقل و تجارت در قرون وسطی و از قرن دوازدهم میلادی به بعد به واسطه تغییر شرائط اقتصادی، ترقی سازمانهای صنعتی و تامین طرق و وسائل حمل و نقل ، تسطیح جاده ها ، احداث پل روی رودخانه ها ، تاسیس مهمانخانه ها و استراحتگاهها (Relais) در مناطق صعب العبور ، استفاده از فانوس دریایی ، بکارگیری قطب نما و نقشه دریایی و غیره در راه تغییر و تحول پیش رفت.
کار مبادله و تجارت رونق گرفت و به حکم همین مقتضیات شهرهایی نظیر قسطنطنیه (استامبول) و نیز اسکندریه و غیره بصورت مراکز تجاری درآمد.
حمل و نقل موجبات کشف قاره ه ا و راههای جدید را بخصوص در امر دریایی فراهم ساخت و تحولاتی ژرف درنظام اقتصادی ، بازرگانی و سیاسی و حکومتی مناطق بوجود آورد.
با استقرار حکومت عثمانی در ممالک عثمانی در ممالک شرقی شیوه های بازرگانی سابق از بین رفت و کالاهای آسیایی در بازار اروپا کم شد. در نتیجه عده ای از ملاحان و تجار تصمیم گرفتند از طریق اروپا و جنوب آفریقا راهی به آسیای جنوبی پیدا کنند. در اثر کاوشها و مسافرتها ، منطقه جدید آمریکا و راه دریایی هند و بسیاری مناطق دیگر کشف گردید و زمزمه این کشفیات جدید و تسلط اروپائیان بر هندوستان در تحول اقتصادی اروپا و انقلاب فکری مردم موثر افتاد.
در اواخر قرن شانزده با اختراع وسائل و ابزار جدی مانند اختراع ساعت و قطب نماهای جدید ، بحر پیمایی و دریانوردی تسهیل شد و ملاحان به کمک ساعت و قطب نما موفق شدند بدون ترس و وحشت از گمراهی ، به مسافرتهای بزرگ دست زنند.
دیاز (Diaz) به دماغه امید نیک رسید و اسکودوگاما (VASCODE GAMA) پس از گذشتن از دماغه مذکور به هندوستان دست یافت و در سال 1492 سرزمین آمریکا توسطکریستف کامب کشف شد و متعاقب آن را از سال 1515 تا 1522 توسط ماژن گردش دور دنیا صورت گرفت.
قانون جاذبه عمومی نیوتن ، قوانین کپلر ، فرنکلین پریستلی موجبات ایجاد تکنولوژی حمل و نقل را فراهم ساخت. از قرن هجدهم با اختراع ماشین بخار توسط جیمز وات مقدمات ایجاد نوع دیگری از حمل و نقل بنام راه آهن فراهم آمد و تحولاتی عمیق در حمل و نقل کالاها که تا آنزمان از طریق جاده به صورت کند و گران حمل می شد ، بوجود آمد و پس از آن اصلاح و توسعه سیستم حمل و نقل در جهان تسریع شد.
