بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت بیشتر موضوع امنیت در شهر هاي مرزي انتظار می رود تا راهکارهاي طراحی و برنامه ریزي شهري به گونه اي فعالتر در ارتقاي امنیت ساکنین و کاهش احتمال وقوع جرم مورد استفاده قرار گیرند. امنیت و ایمنی به عنوان یکی از عوامل بسیار تاثیر گذار در توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی سکونتگاههاي شهري مطرح شده اند. در نتیجه امن سازي فضاهاي شهري به عنوان یکی از ضرورتهاي اساسی شهرسازي مطرح است. به همین دلیل بسیاري از تلاشها در عرصه ي شهرسازي به دنبال کاهش وقوع جرم از طریق طراحی محیطی مناسب (CPTED) می باشند. امنیت در فضاهاي شهري داراي دو بعد عینی و ذهنی است. بعد عینی امنیت با آمار وقوع جرم وجنایت بیان می شود و ابعاد ذهنی و روانی امنیت که تحت عنوان احساس امنیت بیان می شود، بیشتر تحت تاثیر مولفه هاي روانشناختی و اجتماعی می باشد. در مقاله ي حاضر در ابتدا به تعریف امنیت در فضاي شهري و مولفه هاي روانی و عینی تاثیر گذار در آن اشاره می شود و سپس به بیان شاخصهاي کالبدي منظر شهري که در امنیت تاثیر گذارند پرداخته می شود و در نهایت به بیان راهکارهاي طراحی شهري مناسب در جهت ارتقاي امنیت هم در ابعاد ذهنی و هم در ابعاد عینی می پردازیم. به نظر می رسد که احساس نا امنی در برخی از شهرهاي مرزي تا حدود زیادي تحت تاثیر مولفه هاي روانی است و بنابر این می توان با افزایش حس تعلق و وابستگی به مکان (از طریق راهکارهاي شهرسازي) به افزایش احساس امنیت در این شهر ها کمک نمود.
واژگان کلیدي: امنیت، شهر هاي مرزي، CPTED، طراحی محیطی
مقدمه:
امنیت داراي مفهومی گسترده و در برگیرنده ابعاد مختلف روانی و اقتصادي و اجتماعی است. در معناي عام می توان امنیت را تامین حداقل نیازهاي انسان و عدم تعرض به آنها تعریف نمود. امنیت و ایمنی( safety and (security به عنوان یکی از عوامل بسیار تاثیر گذار در توسعه اقتصادي اجتماعی و فرهنگی سکونتگاههاي شهري مطرح شده، به گونه اي که بر اساس بررسی هاي بانک جهانی و سازمان ملل متحد میزان تولید ناخالص داخلی
(GDP) و همچنین نرخ جذب سرمایه گذاري در شهرها داراي رابطه ي مثبت و مستقیم با سطح امنیت در آنها دارد. در گزارش سال 2007 اسکان بشر سازمان ملل متحد سه عامل اساس تهدید کننده ي ایمنی و امنیت در مناطق شهري به صورت زیر ذکر شده است:
٥٩٢
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
-1 وقوع جرم و جنایت در مناطق شهري.
-2 عدم ایمنی در مقابل حوادث و بحرانهاي طبیعی و انسان ساخت. -3 عدم ایمنی در تصرف محل سکونت و تخلیه اجباري.
مقابله با این عوامل تهدید کننده به منظور افزایش سطح ایمنی و امنیت شهري موضوع کار رشته هاي مختلف از جمله طراحی و برنامه ریزي شهري، مدیریت شهري، اقتصاد و سیاست و... است. امروزه با پیچیده شدن عوامل مختلف موثر بر ایمنی و امنیت در شهرها و عدم توانائی دولت ها در تامین آن در مناطق شهري مفهوم تامین امنیت چگونگی آن دچار تحول اساسی گردیده است. برنامه ریزان در قرن حاضر به این نتیجه رسیده اند که تامین امنیت باید با مشارکت و مداخله مستقیم جوامع محلی صورت گیرد . از عوامل مهم تاثیر گذار در میزان مشارکت جوامع محلی در ارتقاء امنیت، میزان درك و آگاهی آن ها از مفهوم امنیت و همچنین میزان احساس امنیت آن ها در سکونتگاه هاي خویش می باشد. بر اساس تحقیقات انجام شده برداشت عمومی ( conventional wisdom ) از مفاهیم ایمنی و امنیت و میزان سطح آنها تا حدود زیادي از واقعیت هاي این دو مفهوم به دور است. بر اساس این تحقیقات میزان احساس امنیت مردم در مناطق مختلف شهري تحت تاثیر شدید عوامل اجتماعی و روانشناختی است؛ به گونه اي که ویژگی هاي شخصی ، اخبار رسانه ها و میزان همبستگی اجتماعی در محل از عوامل موثر در احساس امنیت می باشد.
شهرسازي به عنوان دانش و هنر ساماندهی به سکونتگاههاي انسانی وظیفه ي مهمی در ارتقاء امنیت مناطق شهري دارد. محیط هاي شهري باید بستري مناسب و ایمن براي فعالیت هاي انسانی فراهم آورد. براي دستیابی به این مهم، استانداردهاي کالبدي و محیطی در موارد مختلف اعم از مکانیابی و طراحی سایت هاي مسکونی تا مقاومت ساختمان ها و طراحی مناسب راه ها تعریف گردیده است. بسیاري از این استانداردهاي کالبدي در گسترش هاي جدید به علت از پیش طراحی شده بودن آن ها رعایت شده است. و لی همان طور که بیان شد میزان احساس امنیت مردم تنها بر اساس این استانداردها شکل نمی گیرد بلکه برداشت آنها از احساس امنیت بیشتر تحت تاثیر عوامل اجتماعی و روانشناختی است. سوال اینجاست که نقش شهرسازي در این مورد چیست؟ آیا شهرسازي علاوه بر افزایش سطح واقعی استانداردهاي کالبدي ایمنی و امنیت می تواند در افزایش احساس امنیت که بیشتر تحت تاثیر مولفه هاي اجتماعی - روانشناختی است نقش داشته باشد؟ یکی از عوامل تاثیر گذار در احساس امنیت میزان همبستگی اجتماعی و افزایش روابط همسایگی است. در واقع محیط هاي جدید مسکونی علاوه بر رعایت استانداردهاي کالبدي مربوط به ایمنی و امنیت محیط باید از لحاظ روانشناختی و اجتماعی نیز موجب بالا رفتن احساس امنیت ساکنین شوند. این پژوهش به بررسی عوامل کالبدي و روانی تاثیر گذار بر امنیت شهري پرداخته و درنهایت پیشنهادات خود را در ارتباط با افزایش امنیت در شهر هاي مرزي پیشنهاد می دهد.
نیاز به ایمنی
نیاز به ایمنی و امنیت، در مرحله بعد از نیازهاي اولیه انسان قرار دارد. مهمترین نیاز براي درك، شناخت و استفاده از مواهب محیط، تأمین نیازهاي ایمنی است .در صورت عدم تأمین امنیت، ذهن فارغ نخواهد شد و بنابراین فرصت هاي خود را صرف درك امکانات دیگر نخواهد کرد .این نیاز از عدم احساس خطر شروع می شود .دور ماندن از مزاحمت دیگران و محافظت از عوامل اقلیمی و مهم تر از همه، امنیت هایی که عدم وجود آنها موجب از دست دادن موقعیت اجتماعی فرد خواهد شد، مانند :امنیت اجتماعی، اقتصادي، شغلی، مالی، بهداشتی و ...در بر می گیرد .راه
٥٩٣
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
حل هاي مختلفی جهت ایجاد احساس تأمین بودن و امنیت در هر کردام از موارد فوق وجود دارد یکی از مواردي که امنیت را القاء یا ایجاد می کند، داشتن تکیه گاه است .این نیاز در تمامی سنین وجود دارد و ارتباط و همجواري با افراد آشنا، در رابطه با خانواده، همسایه و ...ارضاء می شود .شکل دیگر احساس امنیت، در رابطه با فضا صورت می گیرد و آن شناسایی محدوده و قلمرویی است که فرد در آن قرار دارد .این محدوده متناسب با سن و سال و با ادراك فرد و تربیت شخصی فرد، کم یا زیاد می شود .حتی محدوده این شکل از تأمین، با توجه به جمع یا فرد بودن اندازه هاي متفاوتی به خود می گیرد.
بدین ترتیب مقوله حریم ها و عرصه ها در باب امنیت و شناخت فضا از مقولات مشترك بین روانشناسان و طراحان فضا است. (پاکزاد، 1385 ،ص (36
تعریف امنیت
در بررسی مفهوم امنیت نکته اي که بیش از هر چیز جلب نظر می کند این است که هرچند تشخیص نمودهاي این مفهوم نسبتاً ساده است، اغلب ما در زندگی روزمره با آن مواجه هستیم و آن را تجربه می کنیم و بسیاري از اعمال و رفتار ما به امنیت اتکاء داشته و بر مبناي آن تنظیم می گردد. اما با وجود این، تعریف مفهومی این اصطلاح کاملاً چالش برانگیز است. اختلاف درباره تعریف امنیت عمدتاً از این واقعیت ناشی می شود که این مفهوم باتنوعی از معانی و در بسیاري از زمین ههاي متفاوت به کار می رود .نسبی بودن بدیهی ترین ویژگی پدیده "امنیت " است .
مفهوم سازي امنیت هنگامی پیچیده و بغرنج تر می شود که آن را موضوعی بین رشته اي تصور کنیم که مورد توجه روان شناسان، جامعه شناسان و علماي علم سیاست قرار دارد .زیرا هر یک از دیدگاه خاص خود به بررسی موضوع می پردازند.
