بخشی از مقاله
چکیده
بافتهای فرسود شهری که زمانی براساس الگوهای شهری و یا تاثیر از شرایط اقتصادی- اجتماعی ساکنان و ویژگیهای محیطی به وجود آمدهاند، امروزه بر اثر گذشت زمان و تغییر در الگوهای فضایی ساخت و ساز، قابلیت زندگی را از دست دادهاند و دارای مشکلات زیادی از لحاظ شرایط کالبدی، عبور و مرور، اقتصادی و اجتماعی برای زندگی امروزی است. این بافتها دارای نقاط قوت و فرصتهای زیادی هستند که براساس شناخت جامع و برنامهریزی صحیح این نقاط، میتوان راهبردهای بهینهای جهت ساماندهی وضعیت موجود بافتهای فرسوده ارایه داد.
این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی از روش مطالعات میدانی و کتابخانهای و با استفاده از مدل SWOT فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP تدوین شده است. در این تحقیق به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای بافت فرسوده شهری در محله فروردین اصفهان پرداخت شده است
یافته های حاصل از تحلیل مدل فوق در این پژوهش نشان میدهد که در گروه قوت انسجام و همبستگی اجتماعی، وجود پارک شهر شادیها، فراوانی مراکز آموزشی - رهگذر، فخر، بهار آزادی و شرکت معصومی - ، دسترسی مناسب به خدمات مختلف و کاهش نیاز به وسیله نقلیه - وزن نهایی - 0,375 مهمترین نقاط قوت و فرسودگی بافت، ریزدانگی واحدها و کوچک بودن سطح زیربنا، فقدان عناصر هویتبخش و قابل نگهداری در محله و آسیبپذیر بودن بخشهایی از محله در برابر حوادث طبیعی و زلزله - وزن نهایی - 0,39 مهمترین نقاط ضعف هستند.
در عین حال قابلیت افزایش مطلوبیت و ارزش اقتصادی زمینهای محدوده به دلیل توسعه شهر به سمت شمال و وجود مراکز دانشگاهی در جوار محله و امکان برخورداری از مزایای آن - مرکز تربیت معلم فاطمه زهرا و تربیت معلم باهنر - وزن نهایی - 1 مهمترین فرصتهای محدوده مورد مطالعه و همچنین بروز توسعه نامتوازن و عدم نظارت لازم جهت کنترل آلودگیهای هوا، خاک و صدای حاصل از کاربریهای ناسازگار با فضای مسکونی - وزن نهایی - 1 از جمله مهمترین تهدیدهای محدوده مورد مطالعه به شمار میآیند.
مقدمه
شهرها در طول فرآیند رشد خود به مرحلهای از رشد میرسند که نیاز به تجدید کالبد و نوسازی پیدا میکنند و این مرحله از رشد، که به آن میتوان مرحله تکوین بافتهای فرسوده شهری گفت، در واقع بخشی از محیط شهری است که قابلیت زندگی در چنین بافتهایی از جنبههای مختلف کالبدی، ساختاری، اجتماعی و محیطی با شرایط و نیازهای زندگی کنونی مطابقت ندارد و با عنوان بافتهای فرسودهی شهری شناخته میشوند. چنین بافتهایی که تقریباً در اکثر شهرها وجود دارد نیاز مبرم به برنامهریزی جهت بهبود وضعیت کنونی خود دارند. چنین محلاتی که در اثر گذشت زمان دارای بافتی فرسوده و کهنه شدهاند، به دلیل شرایط نامناسب برای زندگی در صورت عدم برنامهریزی صحیح به تدریج با مشکل مهاجرت ساکنان اصیل و قدیمی و ورود مهاجرانی با روحیهی جدید مواجه و باعث افزایش مشکلات جهت برنامهریزی بهینه خواهند شد.
در سیاستهای کلی کشور توجه خاصی به بافتهای فرسوده شهری شده است و نقش دولت و مردم در نظر گرفته شده است که باید در برنامهریزی مورد توجه قرار گیرند. در ماده 30 قانون برنامهی چهارم توسعهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به ترتیب احیای بافتهای فرسوده و نامناسب شهری و ایمنسازی و مقاومسازی ساختمانها و شهرها به منظور کاهش خسارات انسانی و اقتصادی ناشی از حوادث غیرمترقبه را مد نظر قرار داده است و زمینهی مناسبی برای تدوین و ارایهی برنامههای راهبردی ساماندهی بافتهای فرسودهی شهری ایجاد نموده است.
یکی از شهرهای ایران که مشکلات ناشی از بافتهای فرسوده رنج میبرد شهر اصفهان است که در گذر زمان محلههای فرسوده را در درون خود پذیرا شده است و یکی از محلات فرسوده محله فروردین است که در منطقه 7 شهرداری اصفهان واقع شده است. در این پژوهش سعی شده است نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدات در بافت فرسودهی محله فروردین مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و سپس راهحلهای بهینه ارایه شود.
بیان مسئله
قبل از رشد سریع شهرنشینی، فضاهای شهری و به تبع آن کالبد شهرها متناسب با نیاز ساکنین آن شکل میگرفت و از هماهنگی خوبی برخوردار بود. بر این اساس عناصر موجود شهرها علاوه بر اینکه به نوعی شکل فیزیکی شهر را شکل میدادند، بیاننکر ارزشهای فرهنگی و اجتماعی ساکنین آن نیز بودند. با رشد سریع شهرنشینی ناشی از تحولات اقتصادی داخلی و خارجی طی دوران معاصر، نظام شهری کشور دچار تغییرات فراوانی گردید که در پی آن مهاجرتهای بیرویه به سمت شهرها شروع شد.
شکلگیری و توسعه شهرها در گذشته، نه براساس برنامهریزی شهری بلکه مبتنی بر نیازهای مقتضی جامعه خود صورت میگرفت با گذشت زمان و ورود تکنولوژی جدید، بافت سنتی شهرها دیگر قادر به پاسخگویی مناسب با شرایط پیچیده و گسترده امروزی نبود. با این ناکارایی بخشهای مختلف در مسیر تحولات کالبدی قرار گرفته و دستخوش تغییراتی گاه سطحی و یا بنیادین میشوند.
تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد و شکلگیری محیط زیستی امن، ایمن و مطلوب برای زندگی و فعالیت شهروندان در راستای برخورداری از فرصتهای برابر زندگی، از اهداف کلان سند چشمانداز کشور است که بدون شک بافتهای فرسوده شهری، با داشتن مسائل و معضلات کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و ... محیطهایی را در تضاد با این هدف ایجاد نمودهاند.
مساله فرسودگی و نوسازی بافتهای فرسوده در دهه اخیر تقریباً در تمام شهرهای کشور مطرح شده است، در شهر اصفهان نیز به دلیل مواجه با روند نوگرایی سریع مانند سایر شهرها میتوان شاهد ناکارآمدی و فرسودگی بافتهای شهری بود.
با توجه به مسائل ذکر شده در این تحقیق سعی شده است با مطالعه نمونه موردی محله فروردین اصفهان به بررسی بافت فرسوده این محله پرداخته و در نهایت راهکار راهبردی برای بهسازی و نوسازی بافت قدیم این محله ارایه شود.
اهمیت و ضرورت پژوهش
فروپاشی بنیانهای زندگی شهری هنگامی رخ میدهد که کالبد شهر ناعملکرد شود و از پاسخگویی به نیازهای آنی و آتی ساکنان خود باز ایستد. این امر که محصول تقابل فضا با زمان است عملاً در بافتهای قدیمی شهرهای کشور ما تحقق یافته و منجر به از هم گسسته شدن فضاهای شهری شده است.
این بافتها که در حال حاضر 68 هکتار و به عبارتی 20درصد از فضاهای شهری کشور را در بر میگیرند در صورت عدم اتخاذ سیاستها و تدابیر جدی مدیریتی در بهسازی و نوسازی آنها تحقق توسعه پایدار را غیرممکن خواهند ساخت.
اجرای مطلوب برنامههای نوسازی و بهسازی شهری مستلزم آگاهی از علل و عوامل بوجود آورنده آنها و بهرهگیری مناسب از قوانین، ضوابط و بخشنامههای مرتبط است. به نظر میرسد وجود قوانین ناکارآمد و غیرموثر، ضوابط و بخشنامههای غیرموازی و وجود خلاهای قانونی، روند برنامههای مورد نظر در این حوزه را برای دستاندرکاران و متولیان با مشکل مواجه ساخته است. نقد و بررسی این موضوعات و ارائه پیشنهادات کارشناسی میتواند زمینهای مناسب را جهت تهیه طرحها و لوایح مرتبط و تصویب آن در مراجع قانونی فراهم سازد.
بررسی علل و عوامل بوجود آورنده فرسودگی در این بافتها میتواند تا حدودی مانع از تشدید مشکلات و نارساییهای موجود در ساختار کالبدی و عملکردی آنها شود
هدف
زمانی که صحبت از ساماندهی بافت فرسوده در شهرها میشود هدف اصلی آن زنده کردن، احیاء و ساماندهی این بافت است تا بتواند بک زندگی در حد معمولی و همسطح با بافتهای دیگر پیدا کنند اهداف این تحقیق برای ساماندهی بافت محله فروردین به شرح زیر مطرح میشود:
- شناسایی ساختار فضایی- کالبدی، مسائل و مشکلات موجود بافت فرسوده محله فروردین.
- ارزیابی عوامل درونی و بیرونی بافت فرسوده در محله فروردین.
- ارایه راهبردها و پیشنهادها برای رفع مشکلات.
- تشویق مالکان به نوسازی و ترغیب سرمایهگذاران به سرمایهگذاری.
سوالات تحقیق
عوامل داخلی ضعفها و قوتهای تاثیرگذار در بافت فرسوده محله فروردین کداماند؟ عوامل بیرونی - تهدیدها و فرصتها تاثیرگذار در بافت فرسوده محله فروردین کداماند؟
روش تحقیق
این نوع پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش به صورت اسنادی- تحلیلی پیمایشی است. در مراحل نخستین از روش اسناد و مطالعات کتابخانهای استفاده شده و در تجزیه و تحلیل این پژوهش علاوه بر اتکاء بر اسناد و مدارک و مشاهده و ادراک و تحلیل کیفی مدل AHP و SWOT و مدل تاپسیس مورد استفاده قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل دادهها و بررسی متغیرها از نرمافزار Excel و برای تهیه نقشهها از نرمافزار Autocade و Arc Gis استفاده شده است.در پایان برای دسترسی به مطمئنترین راه برای ساماندهی بافت فرسوده محله فروردین تکنیک دلفی در طی دو مرحله استفاده شده است
پیشینه بافت فرسوده
درخصوص بافت فرسوده در ایران و جهان پژوهشهای متعددی انجام شده که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
