بخشی از مقاله
چکیده
کیفیت زندگی شهری موضوعی است که از اهمیت غیر قابل انکاری برای سیاست گذاران مسائل شهری و محلی در جهان برخوردار است و بهبود آن می تواند منجر به رقابت بین شهر ها و محله های در حال رشد گردد.بنابراین تعیین و سنجش معیار های کیفیت زندگی شهری فرصتی بسیار مناسب برای شهر ها می باشد. تحقیق حاضر به تحلیل ویژگی های سکونتگاهی با تاکید برکیفیت زندگی در ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت با توجه به شاخص های زیست محیطی،اجتماعی،اقتصادی و کالبدی با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی پرداخته است. طبق نتایج بدست آمده مجتمع های مسکونی محدوده مورد مطالعه از کیفیت مطلوب سکونتگاهی برخوردار بوده و راهها و سلسله مراتب دسترسی شریانی درجه یک در شکل گیری سکونتگاههای محدوده ی مورد مطالعه تاثیرگذار بوده اند و همچنین سرانه مسکونی در محدوده مورد مطالعه در سطح مطلوب نمی باشد. بیشترین ضعف موجود در ناحیه به دلیل قدیمی بودن آن و وضعیت نظافت و جمع آوری زباله، وضعیت نامطلوب جمع آوری آبهای سطحی، ضعف از لحاظ امکانات و تجهیزات، ناامنی ،وجود زمین های بایر، مشکلات اقتصادی و عدم مشارکت ساکنین این ناحیه در پروژه های عمران شهری بوده است .
واژه های کلیدی
تحلیل، سکونتگاه های شهری، کیفیت زندگی، رشت
مقدمه
رشد شتابان شهرنشینی در ایران طی دو دهه اخیر - - 1365-1385 تاثیرات ناشی از رشد شاخص ها بر ارتقا کیفیت زندگی را کاهش داده یا بی اثر کرده است. این بدان معنی است که رشد شهرنشینی - رشد تقاضا - با سرعتی به مراتب بیشتر از شاخص های کیفیت زندگی شهری - رشد عرضه - در حال افزایش است [1] شهر رشت یکی از شهرهای بزرگ در استان گیلان می باشد. در این شهر محلات مختلفی وجود داشته که برخی جدید و برخی قدیمی می باشد. با توجه به اینکه ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت از محله های تقرباًی حاشیه ای شهر بوده و به وضوع تمایل زندگی مردم در این محله برای سکونت خیلی پایین بوده و از قیمت منطقه اینسبتاً کمتری نسبت به سایر مناطق برخوردار است. لذا این تحقیق به بررسی وضعیت ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت از نظر شاخص های کیفیت زندگی از جمله شاخصهای کالبدی - فقدان معابر مناسب ، فاضلاب و غیره - شاخص های اجتماعی - فرهنگی - فقدان هویت محله ای ، ضعف مشارکت ، مشارکت پذیر بودن و غیره - شاخص های اقتصادی - بیکاری زیاد ، سرمایه گذاری کم محله ای ، قیمت پایین زمین و املاک و غیره - شاخص های زیست محیطی - آلودگی آب ، آلودگی بصری و بد منظر بودن و غیره - پرداخته است.[2]
علاوه بر مطالب فوق،کیفیت زندگی شهری نیز به طور فزاینده ای به عنوان یک عنصر ضروری برای توسعه شهرها مطرح است و حتی مهمتر از شرکت مردم در زمینه های اقتصادی شهر، نیاز به سیاست های مناسب شهری برای جذب شهروندان در زمینه ی بهبود شرایط زندگی می باشد. اما با توجه به تمامی تلاشهای صورت گرفته، تاکنون منجر به ایجاد چهارچوبی مفهومی برای کیفیت زندگی نگردیده است،لزوم توجه به ایجاد چارچوبی برای کیفیت زندگی بیش از بیش به نظر می رسد.مسئله تحقیق حاضر بررسی کیفیت زندگی در سکونتگاه های مسکونی - شهرک ها و مجتمع های مسکونی - ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت می باشد.
اهداف پژوهش
.1بررسی تطبیقی شاخص های کیفیت زندگی در ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت .2بررسی وضعیت موجود شاخص های کیفیت زندگی در ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت
.3تحلیل میزان برخورداری یا عدم برخورداری از شاخص های کیفیت زندگی در ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت .4ارائه راهکارها و پیشنهادات در جهت ارتقاء کیفیت زندگی در محلات شهری می باشد
مفهوم کیفیت زندگی شهری
کیفیت زندگی مفهومی محتوایی و فراگیر است و محققان با تئوریها و رویکردهای مختلف به جنبه های گوناگون آن پرداخته اند. امامحققان نتوانسته اند معنی و تعریف واحدی برای آن ارائه دهند. این اندیشه به طور فراگیر در پس زمینه ذهنی محققان وجود دارد که کیفیت زندگی به رابطه مردم با زندگی هرروزه آن ها می پردازد[3] کیفیت زندگی مناسب ترین فرصت برای مطالعه رابطه ی انسان و محیط زندگی اش را در اختیار محققان قرار می دهد. میزان شایستگی زندگی فرد که انتظارات اساسی وی را برآورده کند [4] نوشته های مربوط به کیفیت زندگی نشان می دهد که در خصوص سازه کیفیت زندگی با تعدد تعاریف مواجه ایم. این امر می تواند ناشی از سه عامل مختلف باشد: یکی چندبعدی بودن این سازه؛ دیگری کاربرد آن در حوزه های حرف های متفاوتی چون پزشکی، روا نشناسی، جغرافیای انسانی، مطالعات توسعه، اقتصاد، جامعه شناسی؛ و در نهایت، سطح تحلیل که می تواند مربوط به عاملان، فرآیندها، موقعیت ها و یا ساختارها باشد[5] بالاترین هدف توسعه و مدیریت شهری، بهبود کیفیت زندگی و خوشبختی شهروندان است؛ حال آنکه کیفیت زندگی مفهوم چند بعدی است و جنبه های مختلف را در برمی گیرد[6] در ادبیات نظری توسعه ، موضوع کیفیت زندگی از آغاز دهه 1990 به بعد، اهمیت فوق العاده ای یافته و مبنای تمایز و دسته بندی نوین کشورها در سال های اخیر شده است[7]
متدولوژی تحقیق
روش تحقیق توصیفی - تحلیلی همراه با مطالعات میدانی در محدوده جهت ارزیابی می باشد.
شهر رشت بعنوان قلمرو اصلی پژوهش قرار گرفته و از میان مناطق 5 گانه شهر رشت ناحیه 2 منطقه 3 بعنوان نمونه موردی انتخاب شده است.روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد. لذا جهت تهیه آمارهای جمعیتی و خدمات به معاونت نظارت و راهبردی استان و کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت و همینطور برخی ادارات و سازمانهای شهررشت و همچنین سایتهای اینترنتی مختلف مراجعه نموده است.
ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای به صورت فیش برداری ، جدول و کروکی و ... بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری و ماهواره ای بوده و در روش میدانی از مشاهده و تهیه عکس و توزیع پرسشنامه استفاده شده است.
شاخص های مورد مطالعه
- نوع کاربری اولیه زمین ،جهت احداث مسکن
- زمین مورد نظر از نظر شیب و توپوگرافی
- تخریب اراضی کشاورزی
- سهولت دسترسی به شبکه معابر شهری
- سهولت دسترسی به به شبکه حمل و نقل عمومی
- دسترسی به خدمات زیر ساختی چون - آب، برق، گاز و مخابرات شهری -
- دسترسی به خدمات آموزشی
- دسترسی به خدمات تجاری
- دسترسی به خدمات گذران اوقات فراغت
- دسترسی به خدمات درمانی
- دسترسی به خدمات فرهنگی و هنری
- دسترسی به خدمات محل کار و فعالیت
- هزینه های آماده سازی مسکن
- ظرفیت زیست محیطی منطقه
روش نمونه گیری
با توجه به وضعیت جوی نامطلوب - گرمای هوا - حین توزیع و جمع آوری پرسشنامه و عدم همکاری و پاسخگویی به سوالات، حجم خام نمونه اولیه 150 عدد حجم نمونه اصلی 100 عدد جهت تحلیل نهایی ارزیابی گردیده است. طبق آخرین سرشماری عمومی کشور در سال 1390، جمعیت شهر رشت با رشد متوسط سالانه 4/6 درصد به 698014 نفر رسیده است.
بررسی وضع موجود محدوده مورد مطالعه
شهر رشت بر اساس سرشماری سال 1390 ، با مساحتی معادل 12 هزار هکتار و جمعیتی در حدود 700 هزار نفر دارای 5 منطقه شهرداری می باشد.
محدوده مورد مطالعه ناحیه 2 از منطقه 3 شهرداری رشت می باشد که دارای مساحتی در حدود 61 هکتار و جمعیتی معادل 39880 نفر در محلات دیانتی، فلسطین، پردیسان و شالکو می باشد.
تحلیل وضعیت محدوده مورد مطالعه با توجه به فرضیات پژوهش صورت گرفته است. بدین ترتیب که طبق فرضیه اول که مجتمع های مسکونی محدوده مورد مطالعه از کیفیت مطلوب سکونتگاهی برخوردار نیستند تعداد 100 برگه پرسشنامه در 10 شهرک محدوده توزیع و جمع آوری گردید . برای پاسخ به فرضیه دوم که راهها و سلسله مراتب دسترسی شریانی درجه یک در شکل گیری سکونتگاههای محدوده ی مورد مطالعه تاثیرگذار بوده است، تمامی راه ها و شریانهای اصلی محدوده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و جهت ارزیابی فرضیه سوم که سرانه مسکونی در محدوده مورد مطالعه در سطح مطلوب نمی باشد توزیع کاربری ها با توجه به مساحت و جمعیت در محدود مورد مطالعه تحلیل گردید.
شکل :1 بافت موجود شهر رشت و محدوده تحقیق
تحلیل وضعیت مجتمع های مسکونی محدوده مورد مطالعه
در ناحیه 2 منطقه 3 شهر رشت شهرک های مسکونی در گذر زمان شکل گرفته اند که نوعی از الگوهای سکونت در منطقه می باشند. در این محدوده 10 شهرک مسکونی بزرگ و کوچک وجود دارد که با تغییر کاربری در اراضی شکل گرفته اند.
جدول :2 جمعیت شهرک های محدوده مورد مطالعه
بررسی معیارهای مکانی در شهرک های مورد مطالعه معیار کالبدی محیط کالبدی شهر اولین فاکتوری است که در نگاه اول، به نظر بیننده و ساکنین آن می رسد و از دید بسیاری یکی از شرایط اولیه برخورداری از یک محیط سکونت مطلوب، سالم و با کیفیت است. در زمینه معیار کالبدی، کیفیت ساختمان، دسترسی به پارک ها و فضای سبز ،نظم و زیبایی شهر، وضعیت مبلمان و معابر شهری مورد بررسی قرار می گیرد.
معیار اجتماعی
با توجه به اینکه شهرک به عنوان یک اجتماع کوچک در سطح شهر است، بررسی کیفیت سکونت در آن نمی تواند بدون توجه به عوامل اجتماعی حاکم بر شهرک صورت گیرد. در زمینه معیار فوق، امنیت و آرامش، ارتباط با همسایگان و مشارکت اجتماعی، امکانات آموزشی، بهداشتی، ورزشی و فرهنگی مورد بررسی قرار می گیرد.
معیار اقتصادی
شرایط اقتصادی حاکم بر سکونت می تواند بر میزان رضایت و سلامت شهروند از سکونت در شهرک موثر واقع گردد. در زمینه معیار اقتصادی، قیمت زمین، میزان درآمد و رضایت از شغل مورد بررسی قرار می گیرد.
معیار زیست محیطی
یکی از گروه معیارهای اساسی در شکل گیری یک سکونت با کیفیت
و سالم در سطح شهرک ، معیار زیست محیطی است که بعضأ شرط اولیه برای سکونت هستند.در زمینه معیار زیست محیطی، آلودگی محیط و صوتی، رضایت از محیط مسکونی، دسترسی به فضای سبز و پارک، کارکرد سیستم دفع فاضلاب مورد بررسی قرار می گیرد.
جهت بررسی معیارها ابتدا نقشه محدوده ارائه شده و سپس شهرک ها مکانیابی میگردند :
شکل :2 جانمایی شهرک ها و مجتمع های مسکونی محدوده
یافته های تحقیق
بر اساس زیر معیار های معیار کالبدی که شامل کیفیت ساختمان، دسترسی به پارک ها و فضای سبز ،نظم و زیبایی شهر، وضعیت
