بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه مهاجرت به شهرها و به تبع آن تغییرات کاربری اراضی از عوامل عمده توسعه فیزیکی شهرها بشمار میروند. تحقیق حاضر به بررسی روند این تغییرات در شهر املش در سالهای پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و تاثیر آن بر کالبد شهر پرداخته است. در تدوین این پایان نامه از روش توصیفی و تحلیل استفاده شده است. در جمعآوری اطلاعات از دو شیوه عملیات میدانی - پیمایشی - و مطالعات کتابخانهای استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل جمعیت شهر املش در دورههای آماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی و ابزار اصلی پژوهش پرسشنامه است که با استفاده از جدول مورگان و با خطای مجاز 0/05 حداکثر تعداد 375 پرسشنامه تهیه گردید و با مصاحبه حضوری تکمیل شد.
نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه نشان داد که مهاجرت عامل اصلی رشد فیزیکی شهر املش بودهاست. دسترسی به خدمات شهری - نظیر آموزشی و درمانی و ... - از عمده عوامل 42 - درصد - مهاجران به این شهربودهاست و به تبع این امر 12 درصد از مهاجرین هم به تبعیت از خانواده به املش مهاجرت نمودهاند.
تغییرات کاربری اراضی شهر املش نیز به طور عمده در حاشیه شهر صورت گرفته است. حدود 93 درصد از آنهایی که در شهر، محل سکونت خود را تغییر دادهاند، محل سکونت قبلی خود را حاشیه شهر و محلات دور از مرکز اعلام نمودهاند. همچنین نیاز به واحدهای مسکونی مهم-ترین عامل تغییرات در کاربری اراضی شهر املش بودهاست.
-1 مقدمه:
هر چند تاریخ شهر و شهر نشینی به ویژگی تمدن بشری است اما در پی انقلاب صنعتی بود که زندگی شهری بویژه در اروپا، در ابعاد مختلف توسعه یافت و نیمه دوم قرن بیستم شهرنشینی بصورت پدیده ای جهان شمول درآمد. بطوریکه امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها تمرکز یافته اند. و به همین خاطر قرن بیستم را قرن انقلاب شهری نامیده اند. با چنین روندی مطالعاتی و برنامه ریزی مربوط به شهر اهمیت و ضرورت بیش از پیش پیدا کرد. بدنبال توسعه و زندگی شهری افزایش تعداد شهرها و جمعیت شهرنشینی کنترل و کاربری فضای شهری و تغییرات بافت ساختمان شده شهر مورد توجه قرار گرفت.
مسلماً از آنجا که شهر انعکاس و تصویری از مجموعه عوامل اجتماعی و اقتصادی یک جامعه بهم پیوسته در یک قلمرو جغرافیایی است، تغییرات ظاهر بافت شهر و رشد آن در تبعیت از مجموعه عوامل، بخصوص مکانیزمهای تصمیم گیری، سیاست شهری، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی انسانی، شکل خواهد گرفت. در این میان چگونگی تقسیم و کاربری اراضی در پیوستگی یا روند تاریخ تحول شهر، تغییرات فضای ساختمان یا کالبد فیزیکی شهر، از عواملی هستند شهر منظر و سیمای خود را طی زمان در ارتباط با آنها بدست می آورد. نقش تکنولوژی، نیازها و عوامل اجتماعی، اقتصادی و عوامل تصمیم گیرنده در ارتباط با شکل و تغییر چهره و زندگی شهری امروزه بیش ازپیش افزایش می یابد. بعلاوه در طول سالهای اخیر برخورد نیروهای اجتماعی، اقتصادی و افزایش جمعیت ضمن تغییر و نوسازی فضای ساختمان شده شهری، نواحی اطراف آن را در مقیاس وسیع به فضای کالبدی شهرافزوده است.
شهرنشینی در سرزمین ما با کشف منابع نفتی در سال 1287 شمسی و استخراج آن در سال 1290 شمسی شتاب گرفت. این منابع درآمدی جدید، زمینه فروپاشی اقتصاد و جامعه سنتی را فراهم کرد و به کشاورزی در اقتصاد ملی نقش حاشیه ای داد و با چنین روندی مهاجرت روستائیان را به شهرها سبب گردید. و با اصلاحات اراضی در سال 1340 این روند شتاب مضاعفی گرفت و همواره بر درصد جمعیت شهری طی متجاوز از نیم قرن یعنی از سال 1275 تا سال 1335 هجری شمسی به دو درصد در سال نمی رسید. رقم مشابه در دوره های سی ساله 1335 – 65 سالانه 5/3 درصد شد. پس از انقلاب اسلامی در سال 1375 سرعت روند شهرنشینی در ایران کاسته نشد، بلکه ضمن افزایش سرعت آن، مسائلی چون جنگ تحمیلی جابه جایی بیش از 1/5 میلیون نفر مهاجر جنگ زده و مهاجرت بیش از 1/5میلیون نفر افغانی به ایران نیز مزید بر مشکلات و مسائل قبلی شهرنشینی شد.
املش نیز مانند اکثر شهرهای استان گیلان طی دهه های قبل و بعد از انقلاب اسلامی شاهد چنین تغییراتی بوده است. توسعه شهرنشینی در املش نه تنها در شکل گیری و روند شهرنشینی تأثیر داشته بلکه رشد کالبدی و فیزیکی شهر را تحت تأثیر خود قرار داده است. تحولات جمعیتی و رشد فزاینده و شتابان آن بر کالبد شهر و به دنبال آن توسعه شهر از این منظر قابل توجه است، مع الوصف سابقه شهر املش از سال 1345 که0/46 کیلومتر مربع و جمعیت برابر 5350 نفر را در خود جای داده است.
این وضعیت در شرایطی است که در تاریخ 1376/05/15 توسط اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان تصمیم گرفته شد جمعیت و مساحت روستای کیاکلایه به شهر املش الحاق گردد که در سال 1390 مساحت شهر به 4/6 کیلومتر مربع و جمعیت آن به 14644 نفر افزایش یابد. بر این اساس می توان از طریق مطالعات تغییرات جمعیتی به برنامه ریزی مناسب تری برای شهر املش اقدام نمود.
-2 اهداف تحقیق:
هدف اصلی در تحقیق حاضر تحولات جمعیتی و تأثیر آن بر کالبد شهر املش است. برای رسیدن به هدف اصلی لازم است تا اهداف فرعی زیر مورد بررسی قرار گیرد. این اهداف عبارتند از:
الف - به بررسی میزان مهاجرت صورت گرفته در سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شود.
ب - افزایش و گستردگی فیزیکی شهر طی این سالها محاسبه و مورد بررسی قرار گیرد.
ج - اثرات مثبت و منفی افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش فیزیکی شهر مورد تحلیل قرار گیرد.
-3 فرضیه های تحقیق:
الف - مهاجرت عامل اصلی رشد فیزیکی شهر املش به حساب میآید.
ب - تغییرات در کاربری اراضی شهر املش به طور عمده در حاشیه شهر صورت گرفتهاست.
ج - نیاز به واحدهای مسکونی مهمترین عامل تغییرات در کاربری اراضی شهر املش میباشد.
-4 ضرورت و اهمیت تحقیق:
نظام سکونتگاه های شهری پس از انقلاب صنعتی دچار تغییر و تحولات زیادی از نظر اقتصادی، سیاسی، فن آوری و کالبدی شده است و در سالهای اخیر نرخ رشد سکونتگاههای شهری از سکونتگاههای روستایی پیشی گرفته است. با توجه به رشد روز افزون شهرنشینی و جمعیت شهرها و با بهم خوردن نظام سلسله مراتبی و رابطه بین شهرها و روستاها روند شهرنشینی متعادل نبوده و مشکلات زیادی را از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و کالبدی ایجاد نموده است که در ناحیه مورد مطالعه این روند حاکم بوده و در صورتی که از دیدگاه جغرافیای کاربردی نظام رشد و توسعه تعیین نشود تبعات زیادی را بدنبال خواهد داشت این وضعیت را میتوان بحرانی نامید.
-1-4 شهرنشینی در جهان، خاصه در مشرق زمین، سابقه کهن دارد و اولین شهرها در مناطقی مانند بین النهرین، دره سند، رودخانه نیل، سواحل رود زرد، دره مکزیک در سواحل و نقاط مرتفع پرو - واقع در آمریکای جنوبی - شکل گرفته اند و اولین تمدن های جهان را تمدنهای بین النهرین، مصر و هند می دانند که امروزه به تمدنهای مرده مشهور است و تمدن مغرب زمین، از این سه تمدن نخستین مایه گرفته است.
-2-4 سابقه شهرنشینی در ایران نشان می دهد که دارای قدمتی طولانی در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل ازساسانیان، شهرنشینی با حکومت مادها آغاز شد و در دوره سلوکیان، شهرهای خود فرمان و مستقل ظاهر شدند.
-5 روش و مراحل تحقیق:
-1-5 نوع روش تحقیق:
روش تحقیق در این مقاله توصیفی و تحلیلی است. اطلاعات بدست آمده با استفاده از نرم افزار Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-2-5 روش گردآوری اطلاعات - میدانی، کتابخانه ای وغیره - :
درعملیات میدانی با استفاده از نقشه توپوگرافی و نقشه های موضوعی شهری و حضور مستقیم در محدوده تحقیق، اطلاعات لازم جمع آوری می شود. همچنین استفاده از کتابها و مقالات و سایر اسناد مربوطه در این تحقیق لازم و ضروری بنظر رسیده است.
