بخشی از مقاله
بیان مساله:
تاکنون دیدگاههای مختلفی پیرامون تحول توانش فضایی کودکان مطرح شده است. پژوهشها نشانگر اهمیت توانش فضایی کودکان در مجموعه گستردهای از وظایف روزمره و تکالیف تخصصی است. از این رو شناخت عوامل مؤثر بر توانش فضایی میتواند به درک بیشتر پیچیدگیهای این سازه مهم تحولی کمک نماید. هدف مطالعه: این پژوهش به بررسی تحول توانش فضایی کودکان و نقش عوامل موثر بر آن در چارچوب نظریه کوهن وکوهن پرداخت.
روش: پژوهش حاضر پژوهشی مقطعی- تحولی بود که در آن نمونهای متشکل از 234 دانشآموز در پایههایدوم و پنجمدبستان - دو مدرسه پسرانه و دو مدرسه دخترانه - از دو منطقه با وضعیت اجتماعی- اقتصادی بالا و پایین به شیوه نمونهگیری خوشه ای دو مرحلهای انتخاب شدند.
یافته ها: نتایج نشانگر آن بود که بین توانش فضایی کودکان در شناخت تعداد لندمارکها - علامت های مشخصه توانش فضایی - در دو پایه دوم و پنجم تفاوت معناداری وجود داشت - - p<0/001 و کودکان بزرگتر توانش فضایی پیشرفتهتری داشتند. همچنین نتایج حاکی از ان بود که عملکرد پسرها نسبت به دختران در توانش فضایی بالاتر - - p<0/001 بود. علاوه بر این تعامل جنسیت - مذکر - ، پایگاه اجتماعی-اقتصادی - بالا - و نحوه در رفت و آمد معنادار بود
نتیجه گیری: شناخت و توانش فضایی به عنوان یک عامل مهم در شناخت و تجربه دنیای پیرامون به عوامل مختلفی وابسته است. نتایج این پژوهش بر نقش سن و نیز تعامل آن با متغیرهای جنسیت، پایگاه اجتماعی- اقتصادی و میزان تجربه محیطی در تبیین تحول توانش فضایی کودکان تاکید نمود. هچنین نتایج این پژوهش همسو با پژوهش های دیگر در تایید نظریه کوهن و کوهن پیرامون توانش فضایی کودکان بود.
مقدمه
شناخت فضایی1 بازنمایی شناختی و درونی از ساختار، ماهیت، و روابط فضایی است از میان ابعاد گوناگون شناخت فضایی، این پژوهش به توانش فضایی2 معطوف است که به توانایی تولید، نگهداری و دستکاری انتزاعی تصاویر تصاویر دیداری اطلاق میگردد
اهمیت توانش فضایی، از این رو است که به عنوان یکی از عوامل هوش عمومی . پیش بینی کننده عملکرد فرد در متغیرهای گستردهای از امور روزمره مانند یافتن راه، خواندن نقشهها، انجام تکالیف کامپیوتری ، یادگیری مطالب هندسی و به طور کل در مباحث گوناگون ریاضیات و علوم میباشد
پژوهشها از نقش توانش فضایی در انجام تکالیف تخصصی نیز حمایت میکنند، به عنوان مثال بین توانش فضایی و مهارتهای -جراحی مورد استفاده دانشجویان پزشکی، همبستگی وجود داشت . بهطور کلی افرادی که از توانش فضایی برتری برخوردارند بهتر از سایرین به انتقال و چرخش تصاویر در مغز میپردازند و تفاوت تصاویر صوری از موقعیتهای موثق را تشخیص میدهند
مطالعاتی که به چگونگی تحول شناخت فضایی معطوف بودهاند، موید تاثیر "سن" بر توانش فضایی میباشند مثلاً کودکان کوچکتر میتوانند نقشههای مکانشناختی ساده و لندمارکهای خودمدار3ترسیمکنند اما کودکان بزرگتر لندمارکهای بیشتر و نقشههای غیر متمرکز میکشند
تفاوتهای جنسیتی نیز کمی پس از9سالگی مشهود است ؛ جهتیابی بهتر در پسرها و توجه بیشتر به تعداد لندمارکها در دخترها دیده میشود و پسرهامعمولاً تا 18سالگی برتری دارند. همچنین زنان در عبارات بیشتری به لندمارکها استناد میکنند و مردان بیشتر به ترکیبهای ابعادی و چرخش ذهنی توجه دارند
در عینحال برخی پژوهشها در مورد تفاوت جنسیتی تنها الگوهایی با تفاوت جزئی را نشان میدهند از این رو شناخت عوامل مؤثر بر توانش فضایی میتواند به درک بیش- تر پیچیدگیهای این سازه مهم تحولی کمک نماید.
به منظور سنجش توانش فضایی در کودکانمعمولاً از تعداد لندمارکها در نقشههای ذهنی1 استفاده میشود. از میان شیوههای گوناگون بازنمایی نقشههای ذهنی، اغلب پژوهشها از ترسیم کروکیهای ساده که از ابعاد روانشناختی برخوردارند استفاده میکنند زیرا آنهاتقریباً شامل تمامی جنبههای دیدگاه پیاژه از درک فضا میباشند
لندمارکها نیز بهعنوان کمکی برای مسیریابی، ویژگیهایی هستند که به علت شکل، رنگ و اندازه یا معناهای نمادین قابل تشخیص باشند و به تجربه فرد در محیط و بافت تکلیف وابسته است از اینرو در این پژوهش نیز شمارش لندمارکها به عنوان عاملی که میتواند نشاندهنده توانشفضایی باشد در نظرگرفته شده است.
در زمینه شناخت و توانش فضایی تا کنون دیدگاههای مختلفی مطرح گردیده که هر یک، ابعاد خاصی از تحول شناختی کودک را در این امر دخیل میدانند،مثلاً پیاژه بر عامل "رسش" تاکید دارد و از سوی دیگر ویگوتسکی کنش متقابل میان یادگیرنده و محیط اجتماعی را مطرح مینماید ، در این میان دیدگاه کوهن و کوهن، به صورت گستردهتر توضیح میدهد که تعامل متغیرهای شخصی، محیطی و پایگاه اجتماعی توانش فضایی را تغییر داده یا تعدیل مینماید
متغیر اصلی طرح آنها " فعالیت " است و سایر متغیرهای موثر بر تاثیر فعالیت عبارتند از:
الف - متغیرهای شخصی: - 1 نمو یافتگی یا بلوغ ذهنی - 2 طرحبندی مهارتهای شناختی - 3 میزان تجربه در یک محیط - 4 هدف شخص در یک فضا - 5 میزان سلامتی - 6 الگوهای عادت.
ب - متغیرهای پایگاه اجتماعی: - 1 سطح اجتماعی- اقتصادی - 2 میزان تحصیلات - 3 موقعیت اجتماعی- فرهنگی - 5 محدوده منزل.
ج - متغیرهای محیطی: - 1 هوا - 2 شیوه رفت و آمد - 3 فاصله بین موقعیتها - 4 پیچیدگی مولفههای محیط - 5 تناسب محیط با فعالیت
بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسی تحول توانش فضایی در کودکان و نیز عوامل موثر بر آن بوده است که با توجه به نظریه کوهن و کوهن صورت گرفته است.
