بخشی از مقاله
چکیده
از جمله مهمترین دغدغهها و مطالبات اصلی رهبر معظم انقلاب و جمع کثیري از جامعه دانشگاهی کشور، تحول و ارتقاء علوم انسانی است. چرا که زمینهساز پیشرفت و بهبود امور در حوزه علوم انسانی و به تبع آن بخش آموزش عمومی کشور میباشد. لذا، در این پژوهش تلاش شد تا مقوله تحول و ارتقاي علوم انسانی از بعد مدیریتی و اجرا مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور، برنامههاي پنجساله پنجم و ششم توسعه به عنوان بالاترین اسناد اجرایی کشور برگزیده شدند تا میزان ابتناي آنها بر اسناد بالادستی از قبیل بیانات و سیاستهاي ابلاغی مقام معظم رهبري در خصوص تحول و ارتقاي علوم انسانی - بند 77 -2 سیاستهاي ابلاغی - و نیز نقشه جامع علمی کشور مورد بررسی قرار گیرند.
لذا، ابتدا بیانات مقام معظم رهبري و نقشه جامع علمی کشور به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند تا یک چهارچوب مفهومی براي بررسی برنامههاي پنجم و ششم توسعه فراهم آید. با مطابقت دادن متن برنامه پنجم و ششم توسعه با چارچوب مفهومی فوق مشخص گردید که فقط در برنامه پنجم توسعه دو ماده 15 و 19 ناظر بر مقوله تحول و ارتقاي علوم انسانی هستند. در ادامه این دو ماده بند به بند با چهارچوب مفهومی برآمده از تحلیل اسناد سیاستی بالادستی مطابقت داده شدند، و چالشها و موانع اجرایی شدن آنها مورد بررسی قرار گرفتند. برخی از چالشها و موانع اجرایی شدن بندهاي ناظر بر تحول و ارتقاي علوم انسانی در برنامه پنجم توسعه عبارتند از:
ضعف در پوشش دادن کلیه موارد مندرج در نقشه جامع علمی کشور چه به لحاظ کمی و چه کیفی، کلیگویی و ارائه نکردن راهکار براي پیادهسازي و اجراي موارد مندرج، پایین بودن تعامل میان علما و اساتید حوزه و دانشگاه، وجود بسیاري از مفاهیم که نیازمند شناسایی، تعریف و یا تعیین مصادیق مرتبط هستند. همچنین، برخی از چالشهاي ساختاري و فرایندي نهاد متصدي تحول و ارتقاي علوم انسانی - شوراي تحول و ارتقاي علوم انسانی - تبیین شد که عبارتند از بالا بودن حجم کار و مشغله اعضاي شورا و نگارش یافتن اهداف، وظایف و اختیارات این شورا به صورت آرمانی و کلی.
.1 مقدمه و طرح مسئله
"علوم انسانی هواي تنفسی مجموعههاي نخبه کشور است که هدایت جامعه را بر عهده دارند. بنابراین، آلوده یا پاك بودن این هواي تنفسی بسیار تعیین کننده است" - بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از مسئولان و دستاندرکاران جشنوارهي مردمی فیلم عمار مورخ . - 1391/12/1 امروزه نقش علوم انسانی در جهتبخشی به، و نیز ایجاد تحول و نوسازي در نظام آموزشی کشور بسیار ممتاز و حائز اهمیت است - بیانات در دیدار با اعضاي شوراي عالی انقلاب فرهنگی، . - 1393/07/26 با توجه به اهمیت بسیار زیاد علوم انسانی و تأثیرگذاري آن بر سیاستگذاريهاي کلان کشور، وضعیت و سلامت این علوم در رسیدن کشور به اهداف کلان ترسیم شده در حوزه علم و فناوري بسیار مهم خواهد بود.
اکنون چندین سال است که بسیاري از صاحبنظران جامعه علمی و اساتید کشور از وضعیت کنونی علوم انسانی گلایهمندند و در محافل گوناگون آن را ابراز کردهاند، که در صدر آن میتوان به محافل جامعه علمی کشور با رهبر انقلاب اشاره کرد. محورهاي اصلی در نقدهاي ایراد شده بر علوم انسانی توسط صاحبنظران و اساتید دانشگاهی عبارتند از: الف-ضرورت به روز رسانی رشتهها - ایجاد رشتههاي جدید مورد نیاز اعم از چند رشتهاي، میانرشتهاي، بین رشتهاي، و میانحوزهاي - ، ب- ضرورت به روز رسانی سرفصلها و مواد آموزشی، و ج -
ضرورت اسلامی سازي محتواي رشتهها - مانند فلسفه، روانشناسی، جامعهشناسی و ... - . چرا که اکنون قریب به چند دهه است که بسیاري از رشتههاي علوم انسانی، چه به لحاظ سرفصلها و مواد آموزشی و چه به لحاظ ایجاد رشتههاي جدید مورد نیاز جامعه، همگام با دستاوردهاي علمی جدید جهانی مورد بازنگري قرار نگرفتهاند - بیانات در دیدار با اساتید، . - 1389/06/15 همچنین، مبانی و مبادي نظري بسیاري از رشتهها در علوم انسانی نظیر فلسفه، جامعهشناسی و روانشناسی مبتنی بر جهانبینی مادي و غیرتوحیدي و بعضا در تعارض با مبانی نظري اسلامی و فرهنگ اسلامی-ایرانی است. لذا، ضرورت اکتفا نکردن به تقلید صرف از جهان غرب و تلاش در راستاي اجتهاد علمی و رهایی از اسارت علمی و نظري در حوزه علوم انسانی بسیار حائز اهمیت است.
اکنون قریب به هشت سال است -از سال 1388 تا کنون- که رهبر انقلاب ضرورت تحول و ارتقا در علوم انسانی را مطرح و طی سالیان گذشته به طور مستمر بر آن تأکید کردهاند. پیرو تأکید مقام معظم رهبري، شوراي عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 650 مورخ 1388 /7/21، آییننامه شوراي تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی را به تصویب رساند و این شوراي تخصصی به عنوان یکی از شوراهاي اقماري شوراي عالی انقلاب فرهنگی موجودیت یافت.
از نتایج مثبت این اقدام میتوان به تدوین نقشه جامع علمی کشور و گنجانده شدن موارد متعددي متناظر با تحول و ارتقاي علوم انسانی در آن اشاره نمود. لذا، در نقشه جامع علمی کشور –که یک سند بالادستی مهم، جهتبخش و اثرگذار در حوزه سیاستگذاري علم و فناوري محسوب میشود- موضوع تحول و ارتقاي علوم انسانی نمود و تجلی قابل قبولی یافت. اما، براي پیادهسازي و عملیاتی نمودن این سند بالادستی، تا کنون اقدامات درخور توجهی صورت نپذیرفته است. مصداق این مدعا را میتوان در نحوه نگارش برنامههاي پنج ساله توسعه پنجم و ششم –به عنوان عالیترین سند سیاستی و اجرایی در سطح حکومت- یافت.
با مرور اجمالی متن برنامه ششم توسعه –نگارش یافته در دولت یازدهم- مشاهده میشود که در آن به موضوع تحول و ارتقاي علوم انسانی هیچ گونه اشارهاي نشده است. این خود نبود عزم جدي در مسئولان رده بالاي اجرایی کنونی کشور را در تحقق بخشیدن به این موضوع به خوبی نمایان میسازد. با این وجود، در متن برنامه پنجم توسعه –نگارش یافته در دولت دهم- بندهایی آمده است که ناظر بر تحول و ارتقاي علوم انسانی است.
در دولت دهم، تلاش شد تا مبتنی بر 31 اقدام عملی نقشه جامع کشور که ناظر بر تحول و ارتقاي علوم انسانی بودند، بندهایی در این راستا در متن برنامه پنجم توسعه گنجانده شود. لذا، هدف از پژوهش کنونی این است که چگونگی پرداختن برنامه پنجم توسعه به مقوله تحول و ارتقاي علوم انسانی بر مبناي بیانات مقام معظم رهبري و اقدامهاي 31 گانه نقشه جامع علمی کشور مورد بررسی قرار گیرد تا در انتها راهکارهایی براي بهبود ارائه گردد.
.2 ملاحظات نظري و سوابق موضوع
.2-1 پیشینه موضوع
تا کنون در زمینه تحول در علوم انسانی تحقیقات معدودي صورت گرفته است که در این بخش برخی از آنها بیان میشوند. پورطهماسبی و تاجور - 1388 - در پژوهشی تحت عنوان »بررسی حوزهي علوم انسانی از دیدگاه مقام معظم رهبري« تلاش نمودند تا به تبیین علوم انسانی از منظر مقام معظم رهبري بپردازند، و بر مواردي نظیر نقش کلیه استادان و اعضاي هیئتهاي علمی و نیز تربیت دینی دانشجو به عنوان دو مؤلفهي مهم در ارتقاي علوم انسانی تأکید کردند. آنها در پایان اینچنین نتیجهگیري کردند که به منظور ایجاد توازن در علوم انسانی، دستیابی به تصویر و تعریفی روشن از این دانشها، و وظیفه و جایگاه آنها در کلیت نظام اجتماعی بسیار ضروري است که میتواند از طریق تعامل سازنده میان دولت، جامعه علمی، بخش خصوصی و قلمروي عمومی برقرار شود.
مروتی و مروتی - 1389 - پژوهشی تحت عنوان »بررسی دانشگاههاي ایران از منظر مقام معظم رهبري: چالشها و راهکارها« انجام دادند. یافتههاي این پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه مقام معظم رهبري مهمترین چالشهایی که علوم انسانی در دانشگاهها با آن مواجه هست عبارتند از: مبانی مادي و ضد دینی، ماهیت غربی، الگوگیري بیقید و شرط از نظریهها و تولیدات غربی، نادیده انگاشتن جایگاه و منزلت نخبگان، دانشآموختگان، و مؤسسات و تولیدات علوم انسانی.
همچنین، میرزابابایی - 1389 - پژوهشی تحت عنوان »علوم انسانی و جایگاه آن از دید مقام معظم رهبري« انجام داد. هدف از این پژوهش آن بود که به این پرسش پاسخ داده شود که از دیدگاه مقام معظم رهبري علوم انسانی در ایران چه جایگاه و منزلتی دارد و چه راهکارهایی براي ارتقاي این مهم در ایران ارائه شده است. لذا، در این پژوهش به اهمیت علوم انسانی از دیدگاه مقام معظم رهبري، تبیین اسفبار بودن وضعیت علوم انسانی از دیدگاه معظم له، آسیبشناسی علوم انسانی - آسیبهایی نظیر تقلید کورکورانه و تعبدي از غرب، ارتجاع علمی و عقب ماندگی جهان سوم، ناتوي فرهنگی و ... - ، و راهکارهاي پیشنهادي - نظیر تولید علم و نظریهپردازي، دوري از تحجر علمی، داشتن شهامت علمی، فرهنگسازي، توجه ویژه به آموزههاي قرآنی،
