مقاله چگونه توانستم انگیزه ی کم دانش آموزان کاردانش را به درس بهبود دهم؟ : یک اقدام پژوهی

بخشی از مقاله

چگونه توانستم انگیزه ی کم دانش آموزان کاردانش را به درس بهبود دهم؟ : یک اقدام پژوهی

خلاصه

وضعیت تحصیلی موجود در دانش آموزان کاردانش ، مرا بر آن داشت تا انگیزه آنها را در کلاس بهبود دهم و وضعیت تحصیلی آن ها را ارتقا دهم. با تغییر روش تدریس سنتی به روش مشارکتی، مشاهده گردید:t=-) -1 (0.936,p<0.05 بین روش سنتی و روش مشارکتی در میانگین نمرات کلاس، (F=30.033,p<0.005) -2 در موفقیت کارگروهی برای ایجاد علاقه ی آنها به درس تاسیسات و(F= 16.00,p<0.05) -3 موفقیت کارگروهی در ایجاد علاقه در دانش آموزان نسبت به روش مشارکتی برای استفاده در دروس دیگر ، تفاوت معناداری وجود دارد. لذا پیشنهادات استفاده از الگوهای روش تدریس مشارکتی ، برگزاری دوره های ضمن خدمت کارآمد و بررسی مجدد نظام ارزشیابی معلمان داده شد.

کلید واژه ها : آموزش مهارتی ، کار دانش ، اقدام پژوهی ، تدریس مشارکتی.

.1 مقدمه و بیان مسئله

در گذشته اعتقاد بر این بود که تنها کلاس های ساکت و بیتحرک ، کلاس های یادگیری واقعی هستند. در آنزمان مدیران مدارس در راهروهای خاموش قدم میزدند و در انتظار شنیدن کوچکترین صدا، به کنترل کلاس ها میپرداختند . اما ، امروزه بسیاری از مدارس در صدد استفاده از برنامههایی هستند که دانشآموزان را به بیان عقاید و مشارکت در یادگیری دعوت میکنند .

تحقیقات (1989)Fuller&Heneman و (1991)Walberg در کشورهای در حال توسعه به نقش مهم عوامل مربوط به مدرسه و جریانات حاکم بر آن، بیش از تأثیرات محیط خانواده اشاره کرده است. (1972)Lundgern پژوهشی را در زمینه ی سازه های مؤثر بر تدریس انجام داده است که نتایج آن تا حدی می تواند راهنمای تصمیم گیری معلمان در فرایند تدریس باشد. او سازه های مؤثر و محدود کننده ی فعالیت های یاددهی-یادگیری را به سه دسته ی گروه های هادی ، چهارچوب سازه ها و ماهیت فرایند تدریس تقسیم کرده است.

بنابراین، به نظر میرسد که در کشورهای در حال توسعه، انتخاب روش تدریس از سوی معلم، توجه به عوامل احساسی-عاطفی یادگیرندگان و نیز توفیق در ایجاد روابط انسانی میتواند نقش قابل توجهی در ایجاد انگیزه در دانش آموزان ایفا کند. در اغلب کشورهای در حال توسعه، یادگیرندگان به محتوای برنامههای آموزشی، حتی به محتوای دروس انتخابی در نظام انتخاب واحد، نگرش مثبتی ندارند و آنها را مطابق میل و علاقه ی باطنی خود ارزیابی نمیکنند، اما ملاحظه میشود که به دنبال انتخاب روش تدریس مناسب از سوی معلم، فراگیرندگان پس از گذشت مدتی به برخی از دروس موردنظر،علاقه پیدا میکنند(فتحی آذر،.(1372

از طرفی آموزش های فنی و حرفه ای و مهارتی یک شاه کلید برای حل کمبود توسعه ی مناسب ، صلح و کاهش فقر می باشد(.(Pavlova&Chanlin Haung,2009 همچنین (2004)jallah بر این عقیه بود که آموزش های مهارتی یک محور کلیدی بری روند توسعه می باشد.
لذا یکی از مسئله های مهم ، نحوه تعامل معلمین با دانش آموزان مهارتی یا کاردانش است. متاسفانه بسیاری از معلم ها ، تعابیر نامناسبی درباره این دانش آموزان به کار می برند ، تا حدی که درس دادن به آن ها را باری به هر جهت و بی فایده می دانند.
اشکالات بسیار زیادی از نحوه تدریس ، هدایت تحصیلی و توجه سیستم آموزشی ، ائم از مدارس ، معلمین ، مشاوران و ... و حتی مسائل و مشکلات و شرایط خانوادگی(2010) Minghat&Ruhizan وجود دارد که زمینه ساز ایجاد چنین نگرشی شده است ، که خود این نگاه نیز بر نگرش بسیاری از دانش آموزان کاردانش حاکم شده است ، تا جایی که در درون آن ها نهادینه شده و به صورت درماندگی آموخته شده درآمده است.
تردیدی نیست که پرورش استعدادها و تواناییهای ذاتی دانش آموزان به عنوان یک ضرورت و مسؤولیت اجتماعی از مهمترین وظایف کارگزاران جامعه و دست اندرکاران نظام آموزشی به ویژه معلمان است. بنابراین در نظام آموزشی هر کشور معلمان بیشترین و برترین نقش را بر عهده دارند. آنان میتوانند با به کارگیری روش های تدریس فعال چهره ی آموزش را دگرگون و فضای مدرسه را به فضای محبت، رشد و بالندگی مبدل کنند . وجود منابع لازم و داشتن استقلال کافی در محیط آموزشی باعث میشود که دانش آموزان بتوانند ابتکار عمل را به دست گیرند، با دیدی تازه موقعیتها را درک کنند و به موضوعات اطراف علاقه نشان دهند.( بیلر، ترجمه ی کدیور،1368،ص(34
بنابراین ضروری است معلمان به اهمیت روشهای تدریس فعال(از جمله روشهای بحثی و گروهی)و نقش مطلوب و مؤثر آن در فرایند یادگیری و آموزش توجه خاصی نمایند و با ایجاد شرایط مساعد زمینه ی تقویت و توسعه ی خلاقیت را فراهم آورند، تا بتوانند موقعیتهای نا آشنا را تجزیه و تحلیل کنند و برای مسائل جدید راه حلهایی بیابند و فشارهای روحی را که به سبب زندگی روزانه و امور غیر منتظره پیش میآید از بین ببرند (آرمند،1375،ص .(8
گزارش تحقیقاتی که روشهای تدریس مورد استفاده در مدارس را مورد بررسی قرار دادهاند، نشان میدهد که روش حاکم بر اغلب مدارس ایران،روش تدریس غیر فعال است(زرینپوش،1311، کریمی،1311، آرمند،1331، رهبرینژاد،1333، موسی پور،1331، شعبانی،:1331 به نقل از فضلی(.((1313تحقیقات دیگر نشان میدهد که در کشورهای در حال توسعه نیز روشهای مورد استفاده غیر فعال بوده و به گونهای است که به یادگیری مطلوب در دانشآموزان منجر نمیشود(لاکهید و ورسپور،ترجمه،.(1331
تحقیقات وسیع دیگری ، تأثیر روش تدریس فعال بر نگرش دانشآموزان را مورد بررسی قرار دادهاند(تراوب و دیگران،1973،مک کیجی و کولیک، 1975،جانسون و جانسون،1978،احمد سلیم و شریگلی،1983،و توبین، :1988 به نقل از فضلی(.((1383این پژوهشها تأثیر روش تدریس فعال بر ایجاد و افزایش نگرش مثبت دانشآموزان و در مواردی روابط میان فردی آنها را گزارش کردهاند.
یکی دیگر از عوامل مؤثر در انتخاب تحصیلی، وضعیت تحصیلی دانش آموزان می باشد. بیشتر تحقیقات انجام شده در این زمینه رابطه این این دو متغیر را تائید کرده اند . در این پژوهش نیز این دو متغیر با اطمینان 99 درصد با یکدیگر رابطه دارند. ولی با این حال بین وضعیت تحصیلی دانش آموزان و نگرش آنان به شاخه کار دانش رابطه معنی داری وحود ندارد. دانش آموزان زرنگ بیشتر رشته هایی را انتخاب می کنند که از مزایای اجتماعی لازم بر خوردار هستند و دانش آموزان ضعیف به خاطر محدودیت در انتخاب رشته به کاردانش یا علوم انسانی روی می آورند.» بنا به عقیده مشاوران، دانش آموزان علاقه کمی به انتخاب رشته کاردانش دارند و بیشتر آنان به دلیل عدم کسب ضوابط سایر رشته ها به اجبار به انتخاب این رشته می پردازند« (افشاری،(1375

به عنوان یک هنرآموز تاسیسات وضعیت موجود در دانش آموزان برایم قابل تحمل نبود و نمی توانستم دانش آموزان را به حال خود رها کنم و مشکلات تحصیلی دانش آموزان را انباشتی از مشکلات خانوادگی و جامعه و سیستم آموزشی می دانستم.
به این منظور سعی کردم با بکار بردن این روش در کلاس درس و مقایسه اثر آن با دیگر دروس دانش آموزان و میزان ایجاد علاقه مندی آنها به کار گروهی ، به بررسی اثر این روش پرداخته شود. برای این کار ضمن اطمینان از اینکه این روش در دیگر دروس دانش آموزان اجرا نمی شود ، به اجرای آن مبادرت نموده و در نهایت با مقایسه نتایج آزمون پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، تحلیل و سپس ارائه پیشنهاد شده است.
.2 گردآوری اطلاعات (شواهد(1

شرکت کنندگان : دانش آموزان سال سوم تاسیسات حرارتی در هنرستان کاردانش شهدای فرهنگی.
برای بدست آوردن شواهدی مناسب ، به سراغ سابقه تحصیلی دانش آموزان رفتم و سپس با استفاده از آزمون سـنجش آغـازین بـه بررسـی وضعیت آن ها پرداختم.
وضعیتی که از دانش آموزان بدست آوردم ، نشان دهنده وضعیت نه چندان مناسب تحصیلی بـرای آن هـا بـود ، کـه در آخـر سـال تحصیلی ، با توجه به خوداظهاری 20 نفر از آن ها به صورت شکل 1 نشان داده شده است .همانطور که نشان داده می شود ، بیش از نیمی از افراد معدل پایین تر از 14 دارند.

شکل- 1 پراکندگی معدل دانش آموزان در سال قبل

همچنین تعداد دروس افتاده آن ها در سال قبل به صورت شکل2 می باشدو همانطور که دیده می شود ، از 20 نفر ، فقط 5 نفر از آن ها بدون درس افتاده سال قبل را سپری کرده اند :

شکل- 2 تعداد درس افتاده دانش آموزان در سال قبل

در سال تحصیلی جدید ، قبل از برگزاری کار گروهی از آن ها امتحانی گرفته شد و در شرایطی که حجم آن به دلیل اینکه سال تحصیلی تازه شروع شده بود ، کم بود ، ولی نمرات آن ها بسیار پایین بود و همانطور که از شکل3 مشخص است میانگین همه گروه ها قبل آن که طرح اجرا شود ، زیر 11 می باشد.

شکل- 3 میانگین اولین آزمون از دانش آموزان بدون کارگروهی

هم چنین پراکندگی نمرات آن ها در آزمون آغازین که در شکل4 مشخص است ، به خوبی نشان دهنده وضعیت نامناسب آن ها است ، به طوری که 14 نفر از 23 نفر دارای نمرات مابین 10-5 و تعداد 17 نفر از آن ها زیر 10 می باشد.

شکل- 4 پراکندگی نمرات دانش آموزان در آزمون اول بدون کار گروهی

این وضعیت نشان دهنده موقعیت علمی نامناسب دانش آموزان کلاسم بود ، نیمی از دانش آموزان دارای معدل زیر 14 بودند و آزمون ابتدایی نشان دهنده ی عدم انگیزه مناسب برای ادامه کار بود.
.3 تجزیه و تحلیل اطلاعات (شواهد(1

با بررسی که انجام دادم و صحبت هایی که در طول کلاس و بعد از آن با بچه ها انجام دادم ، مشکلات این دانش آموزان را در موارد زیر یافتم :
-1 اغلب کلاس های آن ها با روش خشک و بی روح سخنرانی و جزوه نویسی سپری می شود.
-2 انگیزه و علاقه ی پایین دانش آموزان برای مطالعه و درس که بارها در کلاس درس و در بیرون از کلاس اظهار می کردند.
-3 عدم مشارکت دانش آموزان در فرآیند یادگیری-یاددهی.
-4 عدم خودباوری به اراده و توانمندی خود در گرفتن نمره ی خوب. -5 وضعیت تحصیلی نامناسب.

.4 شناسایی و انتخاب راه حل

بعد از مطالعه در کتب روش تدریس و همچنین استفاده از تجریبات برخی از اساتید و معلمین، راه حل هایی را تدوین نمودم تا بتوانم بر این مشکل غالب شوم که به شرح زیر می باشد :

الف- صحبت با خود دانش آموزان و ایجاد باور اولیه برای شروع کار.
ب- برقراری ارتباط دوستانه تر با دانش آموزان کلاس و جلب اعتماد برای همراهی با خودم. ج- اجرای روش تدریس مشارکتی و تشکیل گروه های چندگانه.
د- هم گروه کردن دانش آموزانی که از نظر سابقه ی تحصیلی بهتر هستند با دانش آموزان ضعیف.
ه-وابسته کردن نمرات هر فرد به نمرات یکدیگر تا بتوان انگیزه ای برای تقویت دانش آموزان ضعیف توسط دانش آموزان بهتر پیدا شود.

.5 اجرای راه حل و نظارت بر آن

در این پژوهش دانش آموزان را با استفاده از پیشینه تحصیلی آن ها به گروه های 5-4 نفره ، طوری تقسیم نمودم که در هر گروه هم از دانش آموزان قوی و هم از دانش آموزان ضعیف حضور داشته باشندو تقریباً هر ماه یکبار یک جلسه از کلاس را به صورت گروهی برگزار می کردم تا دانش آموزان مباحث خوانده شده را به صورت گروهی با یکدیگر بررسی کنند و در آخر آن روز امتحانی گرفته می شد.
برای آنکه همه اعضای گروه به تکاپو بیفتند ، نمره هر فرد ، میانگین نمره گروهی آن ها قرار داده شد تا بدین صورت ، دانش آموزان قوی تر برای رشد دانش آموزان ضعیف تر به تکاپو بیفتند.
بدین ترتیب دانش آموزان در 5 گروه تقسیم شدند و سپس یا دادن تعداد زیادی سؤال و دادن فرصت یک ساعته به آن ها برای بررسی سؤالات ، از آن ها آزمون می گرفتم. در طی کار گروهی دانش آموزان به صورت چرخشی در یکی از گروه ها عضو می شدم و سعی می کردم روال درست کار گروهی را به آن ها بیاموزم و هم اینکه به بررسی اشکالات درسی آن ها می پرداختم ، به علاوه این کار کمک می کرد تا بتوانم از نقاط ضعف دانش اموزان برآوردی پیدا کنم.
معمولاًبعد گرفتن آزمون (خصوصاً در اوائل اجرای طرح) سعی می کردم که فردای همان روز بازخورد آن را به آن ها بدهم تا بازخورد سریع کمک به یادگیری بهتر نماید و انگیزه ی رقابت بین گروه ها تقویت شود. البته برای گروه برتر نمره تشویقی در نظر می گرفتم تا بدین صورت رقابت برای بهتر شدن و اول شدن در گروه ها دو چندان شود.

در آخر نیز بعد از برگزاری آزمون سنجش تحصیلی از دانش آموزان توسط اداره ، به بررسی پیشرفت تحصیلی و مقایسه آن با سایر دروس نمودم تا بتوانم بازخوردی از وضعیت دانش آموزان در درس خودم پیدا کنم و بتوانم مقایسه ای نیز با وضعیت بقیه ی دروس پیدا کنم.

.6 گردآوری اطلاعات (شواهد(2

با شروع اجرای راه حل ها و سپس گرفتن آزمون های گروهی و دادن بازخورد آن به دانش آموزان ، باعث افزایش انگیزه و اعتماد به نفس در آنان شد و با اجرای راه حل در همان آزمون های اولیه ، تفاوت قابل ملاحظه ای در پیشرفت تحصیلی آنان و علاقه آنان به مطالعه ی درس به صورت گروهی گردید.

برای نمونه، آزمونی که حدود 2 ماه بعد از شروع سال تحصیلی جدید و حدود 1 ماه و نیم از شروع طرح می گذشت ، برگزار شد ، نتایج آن در شکل5 نشان داده شده است.

شکل- 5 میانگین نمرات گروه ها بعد از اجرای کار گروهی

همانطور که در شکل5 دیده می شود ، با وجود اینکه حجم مطالب درسی نسبت به آزمون اولیه افزایش یافت ، ولی شاهد رشد قابل توجه میانگین گروه ها شدیم. در شرایطی که میانگین گروه ها در آزمون اولیه پایین تر از 11 بود ، در این آزمون میانگین گروه ها بالای 14 می باشد.

با توجه به شکل 1 ، می توان نشان داد که این افزایش در نمره ی دانش آموزان در همه ی آن ها رخ داده است.

شکل- 6 پراکندگی نمرات دانش آموزان بعد از اجرای کار گروهی

در این آزمون نمره زیر 11 دیده نمی شود و نمرات بالای 15 نیز 13 نفر را شامل می شود که نشان دهنده رشد بسیار خوب دانش آموزان می باشد. بسیاری از آزمون هابعد از اجرای طرح ، تقریباً به هین حالت بود ، با این تفاوت که هر چه جلوتر می رفتیم ، حجم مطالب درسی افزایش می یافت.

همانطور که در جدول1 قابل مشاهده است میانگین 5 گروه کلاس، قبل از اجرای راه حل(روش تدریس مشارکتی) و استفاده از روش تدریس سنتی 1/3 از 21 می باشد و میانگین 5 گروه بعد از اجرای روش تدریس مشارکتی 11/12 می باشد که نشان دهنده ی تغییری حدود دو برابری است. همچنین همانطور که می بینیم انحراف از استاندارد در بعد از اجرای طرح کمتر شده و این نشان دهنده ی تقویت دانش آموزان ضعیف حول میانیگن کلاس می باشد.

در نهایت با برگزاری آزمون سنجش پیشرفت تحصیلی که از طرف اداره کل آموزش و پرورش استان برگزار شد ، تفاوت این
پیشرفت دانش آموزان در درس تأسیسات به خوبی نسبت به سایر دروس نمایان شده است.
همانطور که در شکل3 مشاهده می شود :
-1 میانگین نمره دانش آموزان در درس تأسیسات از 51 بالاتر می باشد .
-2 میانگین نمره تأسیسات بالاترین نمره را دارد.
-3 میانگین نمره تأسیسات دانش آموزان با اختلاف چشمگیری از بقیه دروس بالاتر است.
-4 در بقیه دروس که به ظاهر نسبت به درس تخصصی کم حجم تر و ساده تر می باشد ، بسیاری از دانش آموزان دارای
نمره منفی می باشند ، ولی کمترین نمره تأسیسات حدود 21 می باشد.