بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مناطق مهم دنیا که طی بیش از نیم قرن گذشته توجه زیادي را به خود جلب کرده، منطقه ژئوپولیتیک خاورمیانه می باشد. دلیل اصلی چنین توجهی وجود مناقشات موجود در منطقه و مسائلی چون فلسطین، صلح اعراب و اسرائیل، انرژي، ظهور و سقوط رهبران خودکامه و... بوده است. در کنار مسائل پیش گفته، مساله پر اهمیت دیگري در منطقه خاورمیانه در حال پدیداري است که توجه زیادي به آن صورت نمی گیرد.
تخریب محیط زیست اگر چه یک معضل جهانی است ولی در منطقه خاورمیانه از شدت بیشتري برخوردار است و نشانه هاي موجود حاکی از آنست که این چالش از چالشهاي بسیار مهم آینده این منطقه خواهد بود. یکی از ویژگی هاي بارز منطقه خاورمیانه افزایش جمعیت می باشد که تبعات اقتصادي و اجتماعی فراوانی در پی داشته است. در اولین گام نیاز به غذاي بیشتر براي جمعیت در حال افزایش، تخریب مراتع و جنگل ها را باعث گردیده است.
بروز و تشدید فرسایش از نتایج بلافصل تخریب مراتع و جنگل ها می باشد که در خاورمیانه از میانگین جهانی بالاتر است. آلودگی منابع آب و خاك در منطقه خاورمیانه نیز روند رو به افزایشی دارد. این مشکل در حالی بروز می کند که کمبودهاي این دو عنصر حیاتیدر خاورمیانه کاملاً هویداست.منابع آب خاورمیانه ضمن آلوده شدن در حال فروکش کردن نیز می باشند که در آینده بسیاري از کشورها را با مشکلات عظیمی مواجه خواهد کرد. عدم سازماندهی سیاسی مناسب فضا و وجود فقر در منطقه خاورمیانه عاملی بر تداوم تخریب محیط زیست می باشد و تخریب محیط زیست، ناامنی هاي طبیعی، اقتصادي و اجتماعی را در آینده دامن خواهد زد.
مقدمه
خاورمیانه واژه اي سیاسی است که بر یک گستره جغرافیایی در سطح کره زمین اطلاق می شود.این گستره معمولاً از یک مرز مشخص برخوردار نبوده و وسعت نآ متغیر می باشد. اما هسته اصلی خاورمیانه شامل منطقه ژئوپولتیک خلیج فارس و حاشیه جنوب غربی آسیاست. بعضی مواقع گستره خاورمیانه وسیعتر تلقی می گردد و در نتیجه محدوده اي فراتر را در بر می گیرد. در این تصور جغرافیائی، خاورمیانه علاوه بر در بر داشتن مناطق پیش گفته، کشورهائی چون مصر، ترکیه و حتی افغانستان و در مواردي پاکستان را هم شامل می شود.
اصطلاح خاورمیانه براي نخستین بار توسط آلفرد تایر ماهان، از افسران نیروي دریایی آمریکا بکار برده شد - ماهان بعدها نظریه قدرت دریائی را مطرح و از صاحب نظران مشهور در عرصه ژئوپولیتیک گردید - . غربیان در تقسیم کره زمین به مناطق مختلف که اصولاً بر پایه منافع خودشان صورت گرفته، عنصر فاصله را بکار برده اند. بر همین اساس، خاورمیانه، خاور نزدیک و خاور دور را در برابر واژه باختر که مبین غرب اقتصادي و ایدئولوژیک است ابداع نموده اند.
خاورمیانه در طی قرن بیستم یکی از مناطق پر تلاطم جهان بود و تاریخ یکصد ساله آن بیش از تاریخ چند صد ساله برخی مناطق دیگر داراي فراز و نشیب بوده است. خاورمیانه مملو از جنگها، اشغالگري ها، پیروزي ها، شکستها، تجاوزها، ظهور و سقوط قدرتهاي خودکامه، همگرایی و واگرایی ها بوده است. حاصل این تاریخ پر تلاطم، مرگ میلیونها انسان بی گناه و تحمیل خسارتهاي فوق العاده زیاد بر این منطقه می باشد. از بسیاري جهات خاورمیانه هنوز روند تکاملی خود را طی نکرده و در آغاز راه است و براي رسیدن به وضع مطلوب باید تلاش فراوانی صورت بگیرد. مسائل مختلفی در این منطقه وجود دارد که بستر مساعدي براي بروز تنش هاي بین المللی به شمار می روند.
اختلاف ارضی و مرزي بین برخی ازکشورهاي خاورمیانه از معضلات ژئوپولتیکی این منطقه می باشد. در مواردي این اختلافات به جنگ تمام عیار تبدیل گردیده و در مواردي هم تنش زا بوده است.
اختلاف طبقاتی یکی از ویژگی هاي نه چندان مطلوب در درون کشورهاي این منطقه می باشد. در حالیکه برخی از کشورها از درآمدهاي سرشار نفت و سایر منابع بهره می برند، برخی دیگر از کشورها از درآمد پایین برخوردار می باشند.
ضمن اینکه بین کشورها هم به لحاظ درآمد اختلاف سطح فراوانی وجود دارد. خاورمیانه هنوز به درستی حرکات دموکراسی را تمرین نمی کند و از عارضه خودکامگی رنج می برد. شهروندان هنوز جایگاه واقعی خود را نمی شناسند. انتخابات آزاد و دموکراتیک همه گیر نشده و انتخابات موجود کاریکاتوري از انتخابات آزاد استضمن. اینکه در مواردي اساساً انتخابات فرمایشی است و رأي و نظر مردم به هیچ وجه کارساز نیست. دستیابی به آزادي بیان یکی از آرزوهاي دیرینه مردمان این منطقه است.
آزاديهاي موجود بسیار محدود بوده و مخالفان به هیچ وجه نمی توانند به بیان آزادانه نظرات خود بپردازند و یا انتقادي از رویههاي موجود سیاسی، اقتصادي و اجتماعی بکنند. مفهوم شهروندي و آگاهی شهروندان از حقوق طبیعی و قانونی خویش امري غریب به نظر می آید. عدالت اگرجه کاربرد زیادي دارد اما بیشتر سیاسی است تا اجتماعی و اقتصادي. خشونت به کرات بروز می کند و جنگ سایه شوم خود را بر روي منطقه انداخته است.
وضعیت جغرافیایی خاورمیانه
خاورمیانه به لحاظ جغرافیاي طبیعی داراي وضعیت نا همگونی است. قسمت عمده خاورمیانه جزو مناطق کم باران و خشک جهان به شمار می رود. دریافت باران در این مناطق علاوه بر کم بودن، هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ مکانی بسیار نامنظم است. کشورهاي ساحل جنوبی خلیج فارس، شبه جزیره عربستان، سوریه و اردن از خشک ترین مناطق خاورمیانه به شمار می روند. بارشهاي منطقه خاورمیانه بطور عمده منشاء مدیترانه اي دارند اما نقش توده هاي جنب سیبري از یک سو و توده هاي موسمی جنوب شرق که متأثر از اقیانوس هند و شبه قاره می باشند، از سوي دیگر قابل توجه است.
بطور کلی منطقه خاورمیانه داراي بارشهاي سالیانه کمتر از 250 میلی متر می باشد. دو کشور در این میان وضعیت متفاوتی دارند، ایران و ترکیه. میزان دریافت باران در این دو کشور کمی بیشتر از 250 میلی متر استوجود. رشته کوههایی در شمال خاورمیانه که عمدتاً در دو کشور پیش گفته واقع شده اند باعث گردیده تا بطور طبیعی آنها بتوانند توده هاي پر بارانی که منشأ غربی دارند را وادار به ریزش بخشی از رطوبت خود بصورت برف و باران در این دو کشور نمایند. وجود عامل ارتفاع نقش بسیار مهمی در دریافت باران و برف دارد. به سمت جنوب خاورمیانه از میزان ارتفاعات کاسته می گردد در نتیجه از میزان بارشها هم به اندازه قابل ملاحظه اي کاسته می شود.
به لحاظ تو پوگرافیکی نیز منطقه خاورمیانه وضعیت یکسانی ندارد. برجستگی هاي زمین در بسیاري موارد تأثیر مستقیم و تعیین کننده اي بر مسأله سکونت در مناطق مختلف دارد. بر همین اساس می توان خاورمیانه را به دو بخش تقسیم کرد یکی ناحیه کوهستانی در شمال شامل ترکیه و ایران و دیگري ناحیه جنوبی که عمدتاً دشتها و فلاتهاي پراکنده را در بر می گیرد. دو رشته ارتفاعات البرز و زاگرس در ایران و دو رشته ارتفاعات پونتوس و توروس در ترکیه علاوه بر پدید آوردن چشم اندازهاي طبیعی، باعث پیدایش شبکه شهري و جذب جمعیت شده اند.
علاوه بر اثرات انسانی، این رشته کوهها اثرات طبیعی قابل ملاحظه اي هم ایجاد کرده اند. رودهاي مهم دو کشور که برخی از آنها بین المللی هستند از این رشته کوهها سرچشمه می گیرند. رودهاي دجله و فرات در ترکیه که پس از عبور از دو کشور سوریه و عراق در نهایت وارد خلیج فارس می شوند.
