بخشی از مقاله
چکیده
اصطلاح حاشیه نشینی یا زاغه نشینی در کشورهای در حال توسعه به محلات فقیر نشینی اطلاق میشود که در اطراف شهرهای بزرگ ایجاد میشوند. حاشیه نشینان فقط مهاجران روستایی نیستند بلکه گروه های کم درآمد شهری را نیز شامل میشوند که به دلیل سیاست های ناکارآمد زمین و مسکن شهری به این مناطق روی میآورند، در این میان رشد انفجاری مناطق حاشیه نشین موجبات بروز ناامنیهای بسیاری برای ساکنین این مناطق شده و مشکلات عدیده ای را برای شهروندان به همراه داشته است.
از اهداف تحقیق، بررسی و شناسایی میزان تأثیر حاشیه نشینی بر وقوع ناامنی در شهرستان کرج میباشد. روش پژوهش از نوع تحلیلی -توصیفی بوده و روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر شیوه کتابخانه ای، اسنادی و میدانی میباشد. یافتهها حاکی از آن است که بخش عمده مناطق حاشیه نشین ناشی از مهاجرت های روستا شهری است که حاشیهنشینان از شهر و محل ه زندگی خود رضایت بالایی ندارند و از احساس تعلق شهروندی پایینی برخوردار هستند. نتایج نشان میدهد شهر کرج به سبب موقعیت جغرافیایی و همچنین خاصیت مهاجرپذیری بیشتر از سایر شهرها در معرض حاشیه نشینی و خطرات و پیامدهای سوء آن قرار داشته است،
از این رو ضمن ارائه و بررسی راهکارهای کارشناسانه برای کنترل این امر، نیاز به ایجاد پایگاههای خدمات اجتماعی نیز محسوس و این امر باید در دستور کار مدیران و مسئولان ذیربط قرار گیرد. در این میان بهبود زیرساختهای فیزیکی شهر یا محله و همچنین ایجاد مسکن مهر از مهمترین اولویتهای دولت برای بهبود وضعیت حاشیهنشینان محسوب میگردد.
-1 مقدمه
حاشیه نشینی پدیده ای است که میتواند خصوصیات اجتماعی یک جامعه نابهنجار را در قالب رفتارهای فردی و گروهی با انبوهی از فشارهای مسلط اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، یک جامعه نابهنجار هم نیست. میتواند جامع همه مفاهیم و اشکال پدیده فقر باشد، در حالی که خود فقر نیست .میتواند در قالب تعاریف بد مسکنی قرار بگیرد، اما منحصر به ویژگیهای محدود این پدیده نمیباشد .
میتواند نوعی قانون شکنی و تصرف عدوانی زمین باشد، اما عین قانون شکنی هم نیست .بلکه حاشیه نشینی را باید پدیده خاص، منحصر بفرد و دارای شناسنامه حیاتی مجزا دانست که برآیندی از همه نابرابریهاست که در جهت دو قطب اقتصادی اجتماعی شهری و روستایی کشورها و بویژه کشورهای در حال توسعه به وقوع پیوسته، رشد نموده و اثر گذاشته است .حاشیه نشینی را در معنای عام شامل تمام کسانی میدانند که در محدوده اقتصادی شهر ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند .جاذبه شهرنشینی و رفاه شهری این افراد را از زادگاه خویش کنده و به سوی قطبهای صنعتی و بازارهای کار می کشاند.
در برخی از منابع علمی، حاشیه نشینی مفهومی بسیار گسترده و کلی را در بر میگیرد، آن گونه که برخی از جامعهشناسان میگویند؛ حاشیه نشینی مسئله و عارضه ای شهری است و منشأ عمده بزهکاری و جرم میباشد که دارای اشکال و انواع مختلفی میباشد و دارای یک الگوی مشخص جهانی نیز میباشد .افرادی که در مناطق حاشیه نشین زندگی میکنند، از ساختار قدرت و سیاست عمومی جامعه جدایی یافته و به عنوان گروه اجتماعی پست تلقی میشوند، حاشیهنشینان به نوبه خود با تردید به جهان مینگرند
.جهان حاشیه نشینی به لحاظ اجتماعی بعد منفی دارد .بدین معنا که حاشیهها از چشم دیگران مناطق پست تلقی میشود. مطالعه علل و عوامل وقوع جرایم در جامعه همواره از مشغله های ذهنی علمی پژوهشگران آسیب شناسی اجتماعی بوده است. - احمدی - 1387 مطالعه نواحی و مناطق حاشیه نشینی و سکونت گاه های غیررسمی که از آن تحت عنوان چالش شهری نام میبرند، از جمله مباحث و موضوعاتی است که در صدر مسایل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهان، به ویژه در ممالک در حال توسعه است.
حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، مسئله ای گذرا و با ابعاد محدود نبوده و توافقی بر بقای باز تولید و بسط آن وجود دارد که حاکی از عدم کفایت راه حلها و سیاستهای متداول شهری است و رهیافتها و اقدامات نوینی را میطلبد. - صرافی، - 5 :1381 شهر کرج نیز از یکسو بنا به موقعیت مکانی خاص خویش یعنی قرارگیری در مسیر شاهراه ارتباطی غرب کشور و مجاورت شهر تهران و نیز استعدادهای محیطی فوقالعادهاش و داشتن کارخانهها و مناطق صنعتی و از سوی دیگر به دلیل روند شهرنشینی شتابان در سطح کشور، تغییر الگوی مصرف جامعه و توسعه برونزای کشور، مورد هجوم گسترده مهاجرین از شهرها و روستاهای اطراف قرار گرفت که پیامد ملموس این هجوم ایجاد بحران شهری و در پی آن با مسائل عدیده ای از جمله شکل گیری و گسترش محلات حاشیه نشین، فقیرنشین، کمبود شدید سطوح خدماتی در شهر 19 -
درصد از سطح خالص شهری - ، بالا بودن بار تکفل خالص 3/4، بیکاری 12 درصدی موجود در شهر، بالا بودن سطح نابرابریهای درآمدی در سطح شهر، بالا بودن اشتغال در بخشهای غیررسمی، بالا بودن هزینه های زیربنای شهری به خاطر ناپیوستگی کالبدی -فضایی شهر، افزایش کاربریهای ناسازگار و مزاحم شهری و غیره روبرو شده است.
-2 پیشینه
در خصوص حاشیه نشینی در کشور، کتب، مقالات و پژوهش های متعددی انجام شده است، از جمله مهمترین این آثار، کتاب آلونک نشینی در ایران و جنبشهای اجتماعی شهری نوشته پرویز پیران، کتاب حاشیه نشینی زاهد زاهدی - زاهد زاهدی، - 1369 است. کتاب حاشیه و راهکارهای ساماندهی ان در جهان نوشته مریم هادیزاده اصلاحات و تاریخچه حاشیه نشینی در سکونتگاههای محروم را مورد بررسی قرار داده است - هادیزاده، - 1382
علاوه بر کتاب مقالات زیادی در این رابطه نوشته شده است. به سوی نظریه ای برای ساماندهی اسکان غیر رسمی، از حاشیه نشینی تا متن شهرنشینی نوشته مظفر صرافی - 1381 - ، مقاله حاشیه نشینی در ایران نوشته کمال اطهاری در سال 1379، نیز در این مورد نوشته شده است.
-3 روش تحقیق
پژوهش از نوع تحلیلی - توصیفی بوده و از روشهای مطالعات بنیانی و نظری استفاده شده است؛ و روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای، میدانی، اسنادی و میدانی میباشد. بدین منظور با استفاده از مقالات، پژوهشها، گزارشات و اسناد مرتبط با موضوع، حضور در محل، داده های مورد نظر فراهم گردیده است. با مروری بر ادبیات تخصصی مرتبط با حاشیه نشینی و ناامنی در شهرها مشخص می گردد که به دلیل گستردگی موضوع و عوامل گوناگون اثرگذار و تأثیر پذیر از آن نقطه نظرات بسیار متنوع و در عین حال متفاوت و گاه متضادی توسط متفکران مسائل شهری ارائه گردیده است. از این رو دسته بندی نظرات متفاوت در ابتدا نیازمند تعیین رویکردهای کلی و سپس تقسیم بندی صاحب نظران بر اساس حداقل میزانی از مشابهت ایده ها در آنهاست. همچنین با استفاده از منابع موجود به بررسی تأثیرات حاشیه نشینی در ناامنی شهر کرج پرداخته و ضمن بررسی و شکل گیری آن، ابعاد مختلف و بستر گسترده آن توضیح داده شده است.
-4 حاشیه نشینی
حاشیه نشینی به شیوه جدیدی از زندگی اطلاق میشود که با تراکم بیش از حد جمعیت، تعارض فرهنگی، ناخواندگی و ناخواستگی، بیکاری و مشاغل کاذب، خشونت و جرم و جنایت، فشار زیاد از حد بر امکانات و تأسیسات محدود شهری، بی نظمی، بی ثباتی، بی هویتی و بالاخره احساس حقارت و اضطراب و آمادگی برای آشوب و انفجار همراه است .با این و صف، حاشیه نشینی نوعی شیوه نامناسب از تجمع انسانی است که خود علاوه بر آن که عاری از ثبات و امنیت میباشد در عین حال تهدیدکننده ثبات و امنیت دیگران نیز است.
حاشیهنشینان کسانی هستند که در شهر سکونت دارند ولی به علل و عواملی نتوانستهاند جذب نظام اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر شوند و از خدمات شهری بهرهمند گردند. اگرچه به نظر میآید مهاجرت عامل اصلی شکل دهی و رشد مناطق حاشیه نشینی در شهرهاست، ولی واقعیت این است که بخشی از حاشیهنشینان ساکنین همیشگی شهر میباشند که به علت فقر اقتصادی در واحدهای مسکونی غیر متعارف، غیر استاندارد و غیر رسمی زندگی میکنند؛واحدهایی که بعضاً از حداقل امکانات و ملزومات بهداشتی و رفاهی محروم میباشند.
