بخشی از مقاله
چکیده
پایداری نظام کشاورزی به عوامل متعددی بستگی دارد که بررسی و شناسایی این عوامل می تواند در تدوین سیاست ها و راهبردهای کشاورزی پایدار نقش مهمی را ایفا کند. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی و بیان شاخص هایی است که در پیشبرد کشاورزی پایدار مهم هستند و به طور موردی در شهرستان پلدختر کار شده است. روش تحقیق از نوع مطالعه موردی و تحلیلی اسناد و با استفاده از جمع آوری داده ها از طریق روش های میدانی به دست آمده است.
جامعه آماری این تحقیق نمونه ای متشکل از 30 کارشناس در جهاد کشاورزی شهرستان بوده که به صورت تصادفی انتخاب گردیده و با پرسشنامه مورد مصاحبه قرار گرفتند. با هدف سنجش ضریب اعتبار پرسشنامه آزمون پیش آهنگی انجام شده که ضریب پایایی به وسیله آلفای کرونباخ آن برابر با %0/905 شده است و روایی آن به وسیله همبستگی بین سؤالات برابر با %0/828 به دست آمده. نتایج حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار spss نشان می دهد.
.1 مقدمه
پایه و اساس تمام پیشرفت های بشر از دوره های اولیه تا امروز مربوط به فعالیت های کشاورزی بوده و زیربنای تمام بخش های اقتصادی، - صنعت، خدمات و... - و فعالیت بخش کشاورزی است. درواقع کشاورزی به شیوه سنتی اولین و ابتدایی ترین نظام کشاورزی است که هم اکنون در بیشتر کشورهای جهان سوم در حال اجراست. و از خصوصیات بارز این نوع کشاورزی به کارگیری شیوه سنتی تولید می باشد. به کارگیری روش های کشاورزی پایدار کم نهاده می تواند با استفاده از تکنیک های تولید غیرشیمیایی که به میزان زیادی هزینه های تولید را پایین می آورد می گردد.
بر اساس یک طرح منطقی اقتصادی کشاورزی سنتی نهاده های موجود را به کار می گیرد ولی جز با پرداخت بهای سنگین قادر به رشد نیست در صورتیکه نرخ بازده سرمایه در مورد نهاده های کشاورزی پایدار در مقایسه با استانداردهای رشد در کشور بسیار بالاتر است. با توجه به مفهوم توسعه باید فشارهای زیادی که در طی سال های گذشته به منابع کشور به ویژه در سطوح روستایی دارد و به تخریب آن ها منجر، به عنوان ضرورت اساسی مطرح می باشد لذا لازم است به منظور استفاده بهینه از منابع الگوی توسعه شده است پایدار سر لوحه کاری مدیران و برنامه ریزان کشور قرار گیرد.
در فضای روستا انسان و محیط زیست بیش از سایر سکونگاه های انسانی بهم نزدیک می شوند. از طرف دیگر روستاها یکی از بزرگترین واحدهای تولید کشاورزی هستند. در کشور ما تولیدات کشاورزی به دو دلیل جایگاه مهمی در اقتصاد کشور و تولید ملی برخوردار بوده است یکی اینکه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته درصد بالایی از جمعیت کشور به فعالیت های کشاورزی وابسته است و از سوی دیگر 25 درصد صادرات غیرنفتی کشور را نیز تولیدات کشاورزی تشکیل می دهد.
در ایران اطلاعات بسیار اندکی در مورد وضعیت پایداری نظام های کشاورزی وجود دارد. می باسست عوامل مؤثر بر توسعه پایدار کشاورزی و ارزیابی میزان پایداری کشاورزی در مناطق روستایی را که کانون استقرار جمعیت چشمگیری از کشاورزان کشور هستند، شناسایی کرد. همچنین، باید تهدیدهای پیش روی توسعه ی پایدار کشاورزی را مشخص کرد تا نسبت به تدوین برنامه های واقع بینانه برای بهبود پایداری در بخش کشاورزی اقدامات لازم صورت گیرد.
مسئله و موضوعی که در این پژوهش سعی شده به آن اهمیت داده شود و سوالی که در ان دنبال شده این است که شاخص های ارزیابی توسعه کشاورزی پایدار کدامند؟
.2 مروری بر ادبیات تحقیق:
کشاورزی پایدار اصطلاحی است که در برگیرنده رهیافت های جدید کشاورز در جهت خفاظت از محیط، حفظ منابع طبیعی، کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی بالقوه سمی و افزایش استقلال مالی می باشد. - هاتفیلد و کارلن . - 1376 بنابراین در مفهوم کشاورزی پایدار، تلفیق مراقبت های زیست محیطی با اهداف توسعه ای، بهره برداری توأم با حفاظت از منابع تولید، حفظ یکپارچگی بوم شناختی اکوسیستم کشاورزی برآورده نمودن حداقل نیازهای کشاورزان و کل جامعه، تأکید و توجه به اصل برابری و عدالت بین نسل ها، گروه ها و اقشار و گونه ها، توجه و نگاه بلندمدت به مسائل بخش کشاورزی دارای جایگاه مشخص و بارزی است.
فرانسیس و همکارانش - 1377 - به نقل از متخصصان دانشگاه نبراسکا، کشاورزی پایدار را اینگونه توصیف نمودند: نظام پایدار در کشاورزی در حقیقت حاصل نوعی راهبرد مدیریتی است که بتواند کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام و واریته های مورد کشت حاصلخیزی خاک، اجرای روش های مناسب شخم، در توالی قرار دادن مناسب گیاهان برای کاهش هزینه های مربوط به نهاده های معدنی، به حداقل رساندن اثرات مخرب بر محیط زیست، تأمین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری یاری نماید.
حیاتی و کرمی - 1378 - در تحقیقی به بررسی رابطه ی بین سازه های اجتماعی اقتصادی و تولیدی- زراعی مؤثر بر دانش کشاورزی پایدار در میان کشاورزان گندمکار استان فارس پرداختند. نتایج نشان می دهد که بین سطح دانش کشاورزی پایدار با متغیرهای زراعت گندم و آموزش های ارائه شده از سوی مروجین کشاورزی، همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
علاوه بر این، بررسی های این محققان حاکی از آن است که در مجموع، کشاورزی گندمکار مورد مطالعه این استان در زمینه ی کشاورزی پایدار، دانش کافی ندارند. نتایج یافته های ایروانی و دربان آستانه - 1383 - نیز نشان می دهد که به کارگیری تناوب زراعی مناسب، محافظت از منایع آبی و کاربرد کودهای حیوانی و سبز در پایداری کشاورزی تأثیر معنی داری دارند؛ بنابراین، گسترش و تقویت برنامه های آموزشی و ترویجی در ابعاد کمی و کیفیف استفاده از کانال های ارتباطی و آگاهی دادن به کشاورزان در مورد به کارگیری روش های زراعی پایدار محور ضروری است.
یافته های - تقدیسی و بسحاق - 1389 - نیز حاکی از آن است که عامل اکولوژیک نقش مؤثری در پایداری نظام کشاورزی دارد؛ بنابراین، یکپارچه سازی اراضی کشاورزی با هدف بهبود مکانیزاسیون کشاورزی و بهبود مدیریت منابع روستایی و کشاورزی و به ویژه مدیریت منابع اب - به عنوان سرمایه ای حیاتی - ، از جمله راهکارهایی است که در راستای جلوگیری از ناپایداری نظام کشاورزی می تواند مورد توجه قرار گیرد.
.3 شاخص های کشاورزی پایدار
به دلیل پیچیدگی مفهوم پایداری کشاورزی، بسیاری از صاحبنظران چنین استدلال می کنند که کشاورزی پایدار به عنوان یک هدف، در برگیرنده ی دامنه ی زیادی از راهبردها است - سالتل، - 1994؛ از اینرو، برای سنجش پایداری و عوامل مؤثر بر آن در فعالیت های کشاورزی، کارشناسان این فن شاخص ها و معیارهای متعددی را مطرح کرده اند و مورد آزمون قرار داده اند
بررسی منابع و تحقیقات نشان می دهد که برای ارزیابی کشاورزی می بایست به چند اصل مهم و اساسی توجه کرد. بدین صورت که باید شاخص های مناسب و پوشش دهنده ی ابعاد مختلف پایداری کشاورزی را شناسایی کرد. مولر بیان می کند که برای رسیدن به هدف پایداری باید بر دستیابی به خواسته های موردنظر که به صورت گسترده ای در سیستم های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیک - محیطی - گسترش یافته است، تمرکز کرد
تاتلیدیل و همکاران نیز اشاره کرند که پایداری از راه یکپارچه سازی فرایند توسعه، از طریق سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی حاصل می شود. این امر به حفاظت و مدیریت قابل اجرا باری تضمین پایداری محیطی منابع طبیعی، اشتغال بلندمدت و ثبات درآمد، در راستای دست یافتن به پایداری اقتصادی و نیز مشارکت قوی جامعه کشاورزی برای رسیدن به پایداری اجتماعی منجر خواهد شد.
شاخص ها دارای نقش کلیدی در سنجش پایداری هستند و به عنوان نشانگرها یا چراغ راهنمای نیل به پایداری می باشند و مقادیر یا علایم عینی قابل شناسایی برای سنجش ابعاد و مفاهیم انتزاعی هستند. در این فصل ابتدا درباره شاخص شناسی، اصول و انواع شاخص های مربوط به هر یک از ابعاد کشاورزی پایدار پراخته شده وهایتاًن به طور اجمال به برخی ادبیات موجود درباره روش های سنجش پایداری اشاره شده است.
کارکرد شاخص ها، ارزیابی و سنجش وضعیت پایداری در ابعاد مختلف آن مشتمل بر بعد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. بنابراین شاخص های هر یک از ابعاد به صورت موردی بیان خواهد شد.
.4 موقعیت جغرافیایی شهرستان پلدختر
شهرستان پلدختر در جنوب غربی استان لرستان قرار گرفته است از سمت غرب به شهرستان درهشهر از استان ایلام، از جنوب به استان خوزستان و از شمال و شرق به شهرستان های خرم آباد و کوهدشت محدود گشته است. مرکز این شهرستان شهر پلدختر، در دهانه جنوب تنگه پلدختر و در گوشه شمال شرقی دشت جایدر و در طرفین رودخانه کشکان واقع شده است. فاصله آن تا خرمآباد حدود110 کیلومتر تا تهران 600 کیلومتر و تا نزدیک ترین شهر خوزستان، اندیمشک حدود 115 کیلومتر است.
بلندترین نقطه آن کوه اسد با ارتفاع 2610 متر در دهستان میانکوه شرقی و پست ترین آن از سطح دریا منطقه چم قلعه با ارتفاع239 متر از سطح دریا در غرب این شهرستان قرار گرفته است.
شهر پلدختر به عنوان مرکز شهرستان بین 47 درجه،42 دقیقه و 39 ثانیه طول جغرافیایی و33 درجه، 8 دقیقه و 59 ثانیه عرض جغرافیایی واقع شده است.
