بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله، نخست به باز شناسی مفهوم تخیل پرداخته شده و معانی گوناگون آن به اجمال مورد بررسی قرار می گیرد. و بیان می شود بین خلاقیت و تخیل ارتباط وجود دارد و خلاقیت کاملا مستلزم کاربرد تخیل است و همچنین این که شناخت مفهوم تخیل و پرورش آن به عنوان یک ظرفیت انسانی مورد توجه قرار می گیرد، بدین صورت که تخیل قوه ای خلاقه در انسان معرفی می شود و باید به پرورش آن همت گمارد
چرا که تخیل کلید تمام یادگیری ها و کلید حل تمامی مسایل معرفی می شود تا جایی که این قوه - قوه خیال - در مجموعه اشعار سپهری، با نام هشت کتاب و آثار سینمایی کیا رستمی، از عناصر چهار گانه - آب، خاک، آتش و باد - و وجوه مختلف آن شکل یافته و از این طریق درونیات شاعر و هنرمند به تصویر کشیده شده است و در ادامه بحث در مورد پرورش این قوه خلاقه راهکار هایی ارایه میشود بدین صورت که اگر نظام های تربیتی علاقه مند به تقویت آفرینندگی دانش آموزان هستند باید فرصت تخیل و پرسشگری را برای دانش آموزان فراهم کنند و نظام های آموزش و پرورش باید این دو ویژگی را که اندیشیدن به امکان های جدید و راه حل های بدیع را میسر ساخته و خلاقیت را امکان پذیر می سازد مورد تاکیید قرار دهند.
در بخش دیگر از این مقاله روشن می شود که بین وهم و خیال تفاوت وجود دارد بدین صورت که قوه خیال یکی از مظاهر خداوند است و کار آن صورتگری است و در بخش آخر مقاله و در مقام نتیجه گیری، علاوه بر تاکید بر مواضع اساسی نویسنده در زمینه ی پرورش تخیل، ضرورت پرهیز از رویکرد های تریبتی پاسخ محور به عنوان مهم ترین موانع بر سر راه پرورش تخیل بحث می شود.
-1 مقدمه
لازم است در درجه نخست درباره مهم ترین مفهوم »تخیل«تامل نماییم این مفهوم از جمله باویژگیهایی همچون »فرار بودن«و»برخورداری از اشکال ومعانی متنوع «در منابع تخصصی معرفی شده است. یکی از فلاسفه هنر معاصر توانسته است حداقل12معنا ومفهوم از تخیل ارائه نماید 8 .که به چند مورد از آنها اشاره می شود :
✓ ناظر به موجودات وپدیده هایی که ما به ازاءدر عالم واقعی وعینی ندارند - موجودات خیالی -
✓ ناظر به تفسیر پدیده ها به شکلی بیمارگونه - پارانوئید -
ناظر به ویژگی اشتغال ذهنی یا واقعه ای که با واقعیت تطابق ندارد - خیال پردازی - ... . تخیل قوه ای خلاقه در انسان است وشاعران وهنرمندان معاصر، پیوستگی ناگزیر ادمی به طبیعت را از یاد نبرده اند وحتی گاهی این توجه بیش ازحد آنها سبب شده است تا طبیعت در آثارشان به نیرویی خلاقه تبدیل شود، سهراب سپهری از شاعران معاصر وعباس کیا رستمی از سینما گرایان در زمره ی این هنر مندان است .
مبنای فکری این دو شاعر وهنرمند در تصویر مناظر طبیعی ،از نظام تخیلی موجود در ناخود آگاه ذهن آن دو برخاسته وبازتاب دهنده ی نوع تفکر آنها نسبت به هستی است وآنچه در مجموعه آثار سپهری وکیا رستمی شگفت می نماید نگاه وسیع وژرف آنان به طبیعت واستفاده بی نقص آنان از قوه ی تخیل خویش است. به زعم ویگوتسکی اگر فعالیت افرادرا مورد توجه قرار دهیم دونوع فعالیت را می توان از هم متمایز کرد. یک نوع از این فعالیت ها رامیتوان باز تولیدی نامید که باحافظه ارتباط زیادی دارد واساسا شامل تکرار وباز تولید الگو های رفتاری توسعه یافته ی پیشین می باشد. فعالیت دیگری که مغز ما علاوه بر فعالیت باز تولیدی انجام می دهد فعالیت آفریننده یا ترکیب کننده است.
به طور نمونه، زمانی که که در تخیل خود شکل خاصی از زندگی انسانی را خواه در گذشته یا درآینده به تصویر می کشیم، کاری بیشتر از بازتولید تصوری که قبلا تجربه کرده ایم، انجام می دهیم 13 .وبه باور او - ویگوتسکی - تخیل به عنوان اساس تمام فعالیت های آفریننده، عنصر مهم همه جنبه های زندگی فرهنگی است که آفرینش های هنری، علمی وفنی را مقدور می سازد.بنابراین در این مقاله ضمن تاکید بر اهمیت تخیل در تربیت، پیچیدگی های بحث درزمینه مفهوم »تخیل «وآن دسته از عناصر طبیعت را که در شعر سپهری وسینمای کیا رستمی کاربرد فراوان تری داشته بحث می شود
-2 روش تحقیق
روشی که در تحقیق فوق بکار برده شده است تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ، استفاده از مقالات اینترنتی و پایان نامه ای می باشد . بدین ترتیب برای جمع آوری مطالب ابتدا به گردآوری مطالب و بعد به تجزیه وتحلیل آنها اقدام شده است.
-3 نتایج و رهیافت ها
- 3-1 عناوین
باتوجه به عنوان، تبیین و تحلیل گستردهی معنایی »تخیل« ضروری به نظر میرسد.
تخیل عبارت است از:
بازی بدون عمل.
توانایی مجسم کردن تصورات بینایی، حس و شنوایی در ذهن.
توانایی به تصور درآوردن آنچه نیست.
نیرویی برای شکل دادن به تصوراتی که هنوز شکل نگرفتهاند.
دیدن چیزی که نیست، به عنوان مثال دانیال فکر میکند که توری قفسه شبح است.
توانایی شکل دادن تصورات ذهنی متنوع و غنی یا مفاهیمی از مردم، جاها، چیزها، موقعیت هایی که وجود ندارد.
توانایی شناختی به تصور درآوردن واقعیتی دیگر در ذهن.
تخیل یعنی:
جداکردن خود از جهان ملموس وپیش رفتن به فراسوی موقعیت های عینی . 10
محدود نبودن به جهانی که ادراک میکنیم.
جداکردن عمل و اشیا از معنایشان در جهان واقعی و بخشیدن معنای تازه به آن.
یکیکردن و انسجام دادن به تجارب و ادراکات.
- 3-2 ارتباط بین خلاقیت و تخیل
خلاقیت و تخیل درعین حال که یکی نیستند ولی کاملا به هم ربط دارند. خلاقیت غالبا مستلزم کاربرد تخیل است. برای مثال: دانشمندان برای درگیرشدن در کار ژنتیک جمعیت، اعداد خیالی ابداع کردهاند 5 .جذر منهای یک در دنیای واقعی وجود ندارد اما در فرمولهایی که در این زمینه به کار میرود اهمیتی حیاتی دارد. بدون این اعداد خیالی مشکلات ژنتیک جمعیت حل نمی شد و تفکر پیشرفت نمیکرد. هنگامی که روابط تازهای کشف می کنیم غالبا با توسل به تخیل خود را از جهان اطراف خود جدا می کنیم، ادراکات خود را درونی می-کنیم و احتمالات مختلف را بررسی می کنیم. ولی به هنگام کاربرد تخیل خود همیشه خلاق نیستیم. برای مثال، بازی تخیلی کودکان می تواند تکراری باشد آنان ممکن است نقش ها و سناتورهایی را که می دانند تکرار کنند.
-3-3 تخیل فعال
تخیل فعال اصطلاحی است که »کارل گوستا و یونگ« برای مشکل مشاهدهی آگاهانهی تصورات و نمادهای ناخودآگاه و واکنش به آنها وضع کرده است. این فرایند را می توان رویاپردازی آگاهانه هم خواند . 4 البته این رویاپردازی نه خودجوش بلکه هدایت شده است.
