بخشی از مقاله
چکیده
بی تردید ابتلا به اسراف و تبذیر، یکی از مشکلات جامعه است. متاسفانه عده زیادي از مردم در جامعه، با مصرف هاي بی رویه و عدم رعایت اصول صحیح مصرف در زندگی، مواهب الهی و منابع طبیعی و سرمایه هاي ملّی را هدر داده، اسراف می کنند؛ لذا در این مقاله به تبیین نقشِ تدبیر معیشت و اصلاح الگوي مصرف در زندگی به سبک اسلامی«پرداخته شده است. بر اساس یافته هاي پژوهش اصلاح الگوي مصرف را باید با تمام وجود به عنوان یک ضرورت دینی و ملّی باور کرد. بنابراین ضرورت دارد در نظام اسلامی، معارف و اصول اقتصاد اسلام تبیین گردد و الگوي مصرف و تدبیر معیشت فردي و اجتماعی با الهام از همین معارف و اصول ترسیم و رعایت گردد و فرهنگ سازي و نهادینه کردن مصرف صحیح، نیازمند یک عزم ملّی و مشارکت همه جانبه مجس، دولت و مردم است.
واژگان کلیدي: سبک زندگی اسلامی، تدبیر معیشت، مصرف صحیح، راهکارهاي اصلاح الگوي مصرف
مقدمه
دین مقدس اسلام، بهره برداري مشروع از نعمت هاي الهی و زیبایی هاي زندگی را مباح و روا و اسراف و زیاده روي را حرام و ناروا می داند و این بدان جهت است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایی و کارآیی خود، در برابر جامعه مسئولیت دارد. در این صورت فرد اسراف کار قهراً از اجراي مسئولیت و تعهدات اجتماعی خود باز می ماند و از این رهگذر بر پیکر جامعه ضربه می زند. قرآن مجید این حقیقت را در ضمن مباحث اجتماعی در قالب هاي زیبا بیان می کند و با هشدار به پیروان خود می فرماید: واَنفقوا فی سبیلِ اللّه و لا تُلقوا بِاَیدیکُم الی التﱠهلُکه؛ در راه خدا انفاق کنید و با دست هاي خود، خود را به هلاکت و نابودي نیفکنید.
از این آیه شریفه چنین استفاده می شود که اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نیازمندي هاي مردم مصرف نشود، سرنوشت آن جامعه و ملّت به هلاکت و سقوط می انجامد. صرف نظر از اهمیت خودداري از اسراف و تبذیر در دین از نظر موقعیت خاص کشور اسلامی که در محاصره حکومت هاي سلطه گر قرار گرفته، اگر ما بتوانیم تجملات زندگی را حذف کنیم و رعایت اقتصاد و میانه روي را در همه حال مدنظر و برنامه عمل قرار دهیم، به استقلال کشور کمک کرده ایم بی تردید ابتلا به اسراف و تبذیر، یکی از مشکلات جامعه است.
مصرف گرایی و زیاده روي در مصرف، مشکلات اقتصادي بسیاري براي جامعه ایجاد کرده است. مشکل اسراف، آن چنان در تار و پود جامعه ریشه دوانده است که صرفه جویی و جلوگیري از اسراف و تبذیر به عنوان یکی از راه حل هاي اساسی تنظیم اقتصاد جامعه اسلامی مطرح می شود از دیدگاه قرآن کریم، اسراف یکی از نکوهیده ترین کارهاست که حتّی آن را یک عمل فرعونی دانسته و می فرماید: واﱠن فرعونَ لَعالٍ فی الارضِوانﱠه لَمَن المسرِفین. امروزه اسراف و تبذیر به صورت عرف و عادت و گاه یک ارزش درآمده است؛ از این رو تغییر زیر ساخت هاي عرفی، اخلاقی و فرهنگی جامعه یکی از مهم ترین عوامل براي نابود کردن اسراف به شمار می آید که آن هم در گرو درك صحیحِ این مشکل است
لذا در این پژوهش برآنیم تا از دیدگاه قرآن و روایات اشاره اي به پیامدهاي ویرانگر اسراف و تبذیر، لزوم تدبیر معیشت و اصلاح الگوي مصرف نماییم و با تبیین نسبت دنیا به آخرت، به رابطه یک انسان دین دار و معتقد به خدا و روز جزا با دنیا برسیم که در زندگی خود گام هایی اساسی در جهت اصلاح الگوي مصرف برداشته، اعتدال را رعایت کرده و زندگی مادي را مزرعه اي براي آبادانی آخرت خویش قرار داده است.
مصرف چیست
مصرف واژه اي عربی است که در زبان فارسی از آن به »هزینه«، در زبان عربی به »استهلاك« و در زبان انگلیسی به تعبیر می شود. در اصطلاح اقتصادي، مصرف عبارت است از:»ارزش پولی کالا یا خدمات که توسط افراد خریدار و تهیه می شود
الگوي مصرف
مصرف جریان و فرآیندي است که علی رغم ظاهر ساده، داراي پیچیدگی ها و ظرافت هاي خاصی می باشد که علاوه بر عوامل اقتصادي تاثیرگذار بر فرآیند آن، عوامل درونی و فرهنگی نیز در روند کم و کیف مصرف، هم چنین شیوه ها و معیارهاي آن تاثیر زیادي دارد. این در حالی است که در جهان امروز و در جوامع متمدن بشري، بهینه سازي مصرف و هم چنین داشتن مصرفی سالم، هدفمند و قانونی و نیز تنظیم کردن مصارف در هر هزینه و انتخاب بهترین گزینه و الگوي مصرف با زیست سالم و زندگی درست تر و عقلانی تر، درست زیستن معنی و تفسیر می شود.
کشورهاي مختلف جهان براي اصلاح و بازنگري در شیوه ها و روش هاي مصرف و ایجاد تحول و دگرگونی در شرایط آن و تحقّق اصل صرفه جویی و قناعت و به اندازه مصرف کردن و به حداقل رساندن مصارف گوناگون در سطوح مختلف - فردي، اجتماعی، جزئی و کلّی - و نیز در تهیه ي الگوهاي صحیح، سودمندانه و عاقلانه در روش هاي مناسب و معقول با بازدهی و ثمره ي درست، تدابیر، طرح ها و برنامه هاي حساب شده و بسیار گسترده و دقیقی را تدارك می بینند، اما متاسفانه در جامعه ما شناخت دقیق و تعریف صحیح در الگوي مصرف جایگاه مناسب و مشخّص و روشنی ندارد.
با هیچ یک از اصول و موازین و معیارهاي شرعی، عقلی، منطقی و علمی منطبق نیست و حتّی با معیار استانداردهاي بین المللی هم مطابقت ندارد و باز هم متاسفانه عده ي زیادي از مردم در جامعه امروز، با مصرف هاي بی رویه و عدم رعایت اصول صحیح مصرف در زندگی، مواهب الهی و منابع طبیعی و سرمایه هاي ملّی را هدر داده، اسراف می کنند و با مخارج غیر ضروري و نا معقول اموال عمومی - بیت المال - را از بین می برند. در واقع این گونه مصارف نادرست، براي پیش رفت جامعه خطرناك و زیان آور است؛ لذا مقام معظم رهبري با درك صحیح و تدبیر مناسب از دولت و آحاد ملّت خواسته اند که در حد ضرورت و نیاز خویش و بر اساس استانداردهاي بین المللی مصرف نمایند و به الگوي صحیح مصرف و هم چنین پرهیز از اسراف توجه داشته باشند.
مفهوم اصلاح الگوي مصرف
هر طرح و ایده اي، با تعریف یا توضیح مفاهیم، از حالت ذهنی به شکل عینی و ملموس در می آید. بدون وجود تعریف یا توضیح مفاهیم، نمی توان مقصد و مقصود طرح و ایده اي را مشخّص کرد و روش هاي تحقیق آن را معین نمود. براي این که مفاهیم، شکل عینی و قابل ادراك به خود بگیرند، اگر مفهوم نظری است، باید آن را توضیح داد و اگر تجربی است، باید تعریف شود.
با نگرش جامع و همه جانبه و با در نظر گرفتن فرآیند عملیاتی کردن آن، اصلاح الگوي مصرف را به شرح زیر تعریف می کنیم: بازنگري و اصلاح روش هاي تولید، استاندارد سازي مراحل مختلف آن؛ از مرحله طرح هاي تولیدي، مواد اولیه تا مرحله مصرف، ترمیم و اصلاح شبکه هاي توزیع، ترویج و ارائه روش هاي مصرف درست در همه امور و زمینه ها، به طوري که در نهایت امر با نهادینه شدن تمامی این روش ها و اجراي این اقدامات، شاخص هاي مصرف در همه امور و زمینه ها بهبود یافته و به ارتقاي شاخص هاي زندگی افراد جامعه منجر شود و زمینه اي براي گسترش عدالت اجتماعی باشد.
ضرورت اصلاح الگوي مصرف
اصلاح الگوي مصرف را باید با تمام وجود به عنوان یک ضرورت دینی و ملّی باور کرد. از دیدگاه مذهبی، مصرف هم ماننددرآمد داراي معیارها و ضوابطی است که در روز قیامت به عنوان نعیم مورد سوال قرار خواهد گرفت. عدم رعایت این معیارها و ضوابط گاه خلاف اخلاق و گاه نیز خلاف شرع است؛ نظیر اسراف که از گناهان کبیره منصوص است. از دیدگاه ملّی نیز سامان دهی به مصرف براي کشوري در حال توسعه چون ما که به موازات ثروت هاي کلان طبیعی و ذخایر زیرزمینی، از کمبودهاي مهمی نظر آب رنج می برد، یک اقدام گریز ناپذیر است؛ به ویژه در این زمان که بحران اقتصادي، جهان و طبیعتاً تا حدودي ما را تحت تاثیرخود قرار داده است.
هم تجربه هم مطالعات علمی نشان داده است که ایران عزیز مشکل کمبود منابع ندارد و مواهب الهی در آن چندان زیاد است که می تواند به راحتی برخی کاستی ها را پوشش دهد. آن چه مشکل ماست مدیریت صحیح این منابع است.
