بخشی از مقاله
چکیده
امروزه طمع و حرص انسان موجب شده که بیش از حد نیاز خود منابع طبیعی را استخراج و استثمار کند که همین موضوع علاوه بر موجودات دیگر، زندگی نوع بشر را هم در سراسر این سیاره خاکی به خطر انداخته است . یکی از مهمترین مولفه ها ی سبک زندگی الگوی مصرف است که لزوم توجه به آن امروزه به عنوان یک دغدغه جهانی مطرح می باشد. همانگونه که برای زندگی دو سبک کاملا متفاوت وجود دارد - غربی واسلامی - ،برای الگوی مصرف هم این دو سبک موضوعیت دارد .
این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است و بر مبنای نتایج آن ، دین اسلام با جهت دادن رفتار مصرفی مسلمانان و قرار دادن مقرراتی در این جهت ، زمینههای مصرف بهینه و به دنبال آن حفظ محیط زیست را فراهم می کند. عمل کردن به دستورات اسلام در رابطه با لزوم صرفه جویی، پرهیز از اسراف، لزوم رعایت عدالت و انصاف در مصرف منابع طبیعی و توجه به حقوق نسل های آینده، سعی در آبادانی زمین و جلوگیری از ایجاد ×فساد و تباهی در آن همگی می توانند راه گشای الگوهای مصرف کم هزینه تری برای محیط زیست باشد.
مقدمه
میزان منابع موجود در زمین محدود و معین است و با تکنولوژی های موجود نیز نمی توان امید چندانی به استفاده از منابع سایر کرات داشت. بنابراین تنها راه ممکن تخصیص بهینه منابع موجود به بهترین نحو میان جمعیت حاضر با در نظر داشتن الگوی توسعه پایدار است؛ الگویی که مبتنی بر لزوم بهره مندی نسلهای آتی از سهمی برابر با نسل های فعلی، از منابع کره زمین است. آمارها حاکی از وجود اختلاف چشمگیر میان حداقل و حداکثر سرانه مصرف منابع در میان کشورهای مختلف جهان است. این امر را می توان ناشی از عدم توزیع متوازن منابع در سطح کره زمین و دسترسی نابرابر انسانها به این منابع دانست. در واقع مشکلاتی که امروزه در زمینه محدودیت منابع شاهد هستیم، بیش از آن که مربوط به محدود بودن منابع کره زمین باشد، ناشی از استفاده نادرست و نابرابر از این منابع است.
مسئله اصلاح الگوی مصرف و لزوم توجه به آن امروزه به عنوان یک دغدغه جهانی مطرح است و در این زمینه چند توافقنامه ی بین المللی نیز به منظور دستیابی به الگوهای مصرف و تولید و مناسب منعقد شده است. از جمله مهمترین توافقنامه هایی که در این زمینه وجود دارد می توان به دستور کار 21، که دستور العمل اجرایی کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1992 است، اشاره نمود. در فصل چهارم این دستور العمل که با عنوان » تغییر الگوی مصرف « نام گذاری شده است، بر لزوم تغییر الگوهای ناپایدار تولید و مصرف و تدوین رهیافتی بین المللی برای دستیابی به الگوهای مصرف معقول، و انجام پژوهش در جهت کاهش مصرف بی رویه منابع محدود کره زمین تأکید شده است.
همچنین در این فصل، به لزوم توسعه و تدوین راهبردهای ملی به منظور تغییر الگوهای ناپایدار مصرف و تشویق بر کارایی بیشتر در مصرف انرژی و منابع و به حداقل رساندن تولید پسماند ها نیز اشاره شده است . - Agenda 21, 1992 - شایان ذکر است این موارد در کنفرانس جهانی سال 2002 ژوهانسبورگ و ریو20+ مورد تاکید مجدد قرار گرفتهاند. مسائل و مشکلات مبتلا به محیطزیست را در این زمینه میتوان حول عناصر اصلی تشکیل دهنده حیات، یعنی آب، خاک و هوا تقسیم نمود. سایر عوامل یا زیر مجموعه این عوامل محسوب می شوند یا به نوعی وابستگی به آنها دارند. برای مثال میتوان به موضوع زباله و پسماند، تنوع و پوششهای گیاهی، تنوع زیستی جانوری، بهداشت و سلامت فردی و اجتماعی و غیره اشاره کرد.
وضعیت کنونی استفاده از منابع در جهان
شواهد حاکی از آن است که امروزه بشر فراتر از ظرفیت و توان جایگزینی طبیعت از آن برداشت می کند و این امر موجب بر هم خوردن تعادل در نظام متوازن هستی شده است. بنا به گزارشات موجود، میزان برداشت از منابع کره زمین هم اکنون 30 درصد بیش از توان طبیعی آن در باز تولید منابع است و اگر این وضعیت به همین منوال ادامه یابد در سال 2030 این رقم به 100 درصد افزایش خواهد یافت. در 45 سال گذشته میزان مصرف منابع کره زمین دو برابر شده است. محدودیتهای ایجاد شده در زمینه ی مصرف برای کلیه منابع وجود دارد، اما این امر در مورد منابعی همچون آب سالم به حد بحرانی رسیده است.
هم اکنون بیش از سه چهارم جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می کنند که میزان مصرف ساکنانشان از ظرفیت طبیعی اکوسیستم هایشان بیشتر است که نتیجه آن وارد آمدن فشار مضاعف و خارج از توان طبیعی، به اکوسیستم ها است . - Living Planet Report 2008: 48 - یکی از مهم ترین شاخصهای سنجش میزان مصرف منابع کره زمین شاخص » رد پای اکولوژیک« 1 است. در واقع این شاخص نشان دهنده میزان زمینی است که هر انسان برای رفع احتیاجات خود و همچنین جذب ضایعات ناشی از مصارفش نیازمند است. ، به طور متوسط هر فرد در جهان به 7/2 هکتار زمین برای رفع نیازهایش احتیاج دارد.
این در حالی است که ظرفیت طبیعی جهان تنها قادر به تامین 1/2 هکتار زمین برای هر نفر با توجه به جمعیت موجود است. بدین تربیت در حال حاضر کره زمین با کمبودی 30 درصدی در این رابطه مواجه است و این کمبود معادل ./6 هکتار برای هر نفر در سطح زمین در نظر گرفته می شود - مبرقعی، - 1393مسلماً. با افزایش جمعیت و عدم تغییر الگوی مصرف، این رقم در سالهای آتی افزایش خواهد یافت و شکاف میان نیاز به منابع طبیعی و ظرفیت طبیعی جهان در تامین منابع افزایش خواهد یافت.
میزان سرانه رد پای اکولوژیک برای کشور ایران برابر با سرانه جهانی است، اما ظرفیت طبیعی ایران از سرانه جهانی کمتر و تنها معادل 4/1 هکتار است. این بدان معنا است که کشور ایران برای تامین نیاز ساکنانش به طور متوسط با کمبودی معادل 3/1 هکتار برای هر نفر روبه رو است، که با توجه به جمعیت آن، رقمی حدود 90 میلیون هکتار زمین خواهد بود. به عبارت دیگر، با در نظر گرفتن مساحت ایران 8/164 - میلیون هکتار - ، با کمبودی معادل 54 درصد مساحت کشور برای تامین نیاز ساکنان آن مواجه ایم که این امر به معنای وارد کردن فشار بیش از حد به منابع موجود برای رفع این کمبود است - همان - .
سبک زندگی چیست؟
در شرح اصطلاح »سبک زندگی« که یکی از مطرح ترین معانی در علوم انسانی معاصر است، میشل سوبل مفصل ترین کتاب را در 1981 نگاشت و در آن، پس از ذکر تعاریف گوناگون، به این نکته رسید که هنوز توافقی بر سر این مفهوم این اصطلاح حاصل نشده است؛× امّا در عین حال پژوهشگران علوم مختلف، هر یک در حوزه دانش خویش تعریفی برای آن ارائه نموده اند. به مجموعه عوامل - طرز تلقی ها،عادتها،نگرشها،معیارهای اخلاقی،سطح اقتصادی - و عناصری که باهم در ارتباط باشند و یک مجموعه فرهنگی و اجتماعی را پدید بیاورند ، سبک زندگی می گوییم.
