بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ابزارهای تحقق موفقیت تحصیلی استفاده از روش های تدریس خلاق است.روش تدریس خلاق در واقع بر توانایی یک معلم در استفاده قوه خلاقه وی برای انتقال درست و سریع مفاهیم و مطالب به دانش آموزان اطلاق می شود؛ به گونه ای که دانش آموزان بتوانند با کمترین زحمت مفاهیم و مطالب درسی را درک و دریافت کنند. خلاقیت یکی از پیچیده ترین و در عین حال زیباترین توانایی های ذهنی بشر است که او را برای رویارویی با مشکلات یاری می کند.ما در جهانی پر از چالش زندگی می کنیم و به همین دلیل نیز مهمترین ابزار موفقیت و برون رفت از چالش های ذهنی بهره گیری از قوه خلاقه است.
خلاقیت در واقع استفاده بهینه و مطلوب از توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر و اندیشه جدید است که در نهایت به یک تحول اساسی منجر می شود. یکی از راهکارهای مفید و مناسب انتقال مفاهیم و اطلاعات به دانش آموزان استفاده از روش های خلاقانه توسط معلم است تا از طریق آنان یادگیری تسریع و تسهیل شود.امروزه در نظام های آموزشی و طراحی برنامه های درسی تاکید فراوانی بر توجه به خلاقیت دانش آموزان می شود.
استفاده از شیوه های درست تدریس و بهره گیری معلمان از توان ذهنی و قوه خلاقه خود برای انتقال محتوای برنامه درسی در موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان غیرقابل انکار است.از اینرو این مقاله بر آن است تا با ارائه تعاریفی چند از خلاقیت و اهمیت خلاقیت در زندگی بشر ، نقش و تاثیر تدریس خلاق را بر موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را به اختصار مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.
مقدمه
در نظام آموزشو پرورش معاصر، تفکر خلاق و پرورش آن اهمیت به سزایی دارد و نظر بسیاری از محققان و نظریهپردازان در رشتهها و قلمروهای علمی مختلف را به خود جلب نموده است
زمانی دراز است که فرآیند کامل آموزشو پرورش مورد مطالعه گسترده و بسیار دقیق قرارگرفته و افرادی بدان علاقهای پایدار نشان دادهاند. درسالیان اخیر بررسیهای آموزش به نحوی چشمگیر رشد و نمو کرده است و پیش از هر دوره دیگر با شدتی خاص و به میزانی وسیعتر دنبال میشود. شاید این نتیجه دستکم سه علت اصلی داشته باشد:
روشهای علمی تفکر در این زمینه مرکب از پدیدهها راه پیداکردهاند؛ یافتههای علوم مرتبطی چون روانشناسی و آمار در دسترس پژوهندگان آموزش نهاده شده و سرانجام اندیشههای فلسفی جدید در میدانی پهناور بهمثابه عوامل تسریع یا انجماد خطمشیها به کار گرفته شده اند.
پیشرفت های علمی تاثیر شگرفی در نظام های آموزشی جهان داشته است. استفاده از شیوه ها و روش های جدید تدریس، به کارگیری اصول روان شناسی و علوم تربیتی در فرآیند یاددهی و یادگیری، ظهور و نفوذ فنآوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و کاربرد وسیع آنان در آموزش، تولید و استفاده از انواع ابزارهای کمک آموزشی هر کدام به نوعی در فعالیت های آموزشی مدارس تاثیرگذار بوده اند؛ به گونه ای که سبب تسریع و تسهیل در فرآیند آموزش شده اند.موفقیت تحصیلی دانش آموزان حاصل تعامل همه عناصر فرآیند آموزشی است.برای تحقق این مهم لازم است همه عناصر دخیل در این فرآیند اعم از محیط آموزشی ، معلم، دانش آموز، خانواده... نقش خود را به بهترین شکل ممکن ایفاء نمایند تا این مهم محقق شود.
یکی از ابزارهای تحقق موفقیت تحصیلی استفاده از روش های تدریس خلاق است.روش تدریس خلاق در واقع بر توانایی یک معلم در استفاده قوه خلاقه وی برا ی انتقال درست و سریع مفاهیم و مطالب به دانش آموزان اطلاق می شود؛ به گونه ای که دانش آموزان بتوانند با کمترین زحمت مفاهیم و مطالب درسی در درک و دریافت کنند.بدون تردید تدریس خلاق به عنوان یک راهکار عملی نقش و تاثیر به سزایی در موفقیت تحصیلی دانش آموزان ایفاء می کند زیرا در دنیای کنونی توجه به شیوه های نوین یاد دهی و یادگیری بر اساس توانایی ها و تفاوت های فردی دانش آموزان بیش از هر زمان دیگری مورد توجه است.
خلاقیت:
از دیدگاه تورنس خلاقیت فرآیندی است که شامل حساسیت نسبت به مسائل ، کمبود ها و بن بست ها می شود . حساسیتی که به دنبال تشخیص مشکل به وجود می آید و به دنبال آن جست و جو برای یافتن راه حل برای مشکل و طرح فرضیه هایی به این منظور آغاز می شود . سپس فرضیه های و راه حل ها مورد آزمایش قرار می گیرند و تغییرات لازم در آن ها به وجود می آید
افراد خلّاق دارای ویژگی های مشترکی هستند، که تورنس به موارد زیر اشاره میکند: آزردگی از انجام کارهای روزمره وتکراری ، توان فکر کردن و پرداختن به چند ایده در یک زمان، فراتر رفتن در انجام تکالیف، جستجوی روش هایی غیرمعمول برای انجام کارها، نداشتن نگرانی از متفاوت بودن با دیگران، درک سریع و صحیح تر از روابط بین پدیده ها، داشتن تخیلنسبتاً بهتر از دیگران، میل به ریسک کردن، داشتن پشتکار و تلاش مستمر، قدرت تجسم ندهآی و حتّی برنامه ریزی های بلند پروازانه
همه افراد باید معلوماتی کسب کنند که برای تقویت نیروهای ذهن و درنتیجه برای رسیدن به کمال مطلوب ضروری به شمار میروند. درسهای اساسی این ویژگی رادارند که بهوسیله آنها مهارتهای کلی در افراد به وجود میآید. بدین قرار، طبق دیدگاه ایدئالیسم،مثلاً وظیفه آموزشگر این نیست که افراد را برای حل مشکلات شهرنشینی تربیت کند، بلکه باید انسانها چنان تربیت شوند که بتوانند درباره زندگی - در شهر یا روستا - نظر دهند.
خلاقیت یک فرآیند و تلاش ذهنی برای یافتن خلق یک چیز جدید است که جنبه فردی و انحصاری دارد.فرد خلاق در مواجهه با یک مسئله یا مشکل به دنبال راه حل هایی می رود که در نوع خود بکر و جدید است.نکته ای که در رابطه با خلاقیت باید گفته شود این است که خلاقیت قابل پرورش است و می توان با استفاده از ابزارها و راهکارهای مناسب به تقویت آن کمک کرد.
آرامش روحی و روانی، انگیزه، استعداد، موانع و مشکلات شخصی و اجتماعی از جمله عواملی هستند که می توانند راه را برای تقویت و پرورش خلاقیت در افراد هموار سازد.انسان موجودی اجتماعی و به واسطه زندگی جمعی با مسائل و مشکلاتی مواجه می شود که برای حل آنان به دنبال راه حل می رود.یافتن راه حل نیازمند بهره گیری از قوه خلاقانه بر اساس اطلاعات و داشته ها و توانایی های ذهنی وی می باشد. خلاقیت یک پدیده ذهنی و درونی است که سرچشمه و منشا بروز توانمندی های ذهنی و استعداد فردیاست.فرد خلاق دائماً در حال تفکر و اندیشه است و از گرفتار شدن در بن بست ذهنی هراسی به دل راه نمی دهد.او یک پدیده را از زوایای مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد و تلاش می کند شناختی جدید نسبت به آنان داشته باشد.
به نظر کسانی که بر فرآیند یا روند خلاقیت توجه دارند، خلاقیت اساساً عبارت است از کنار هم گذاشتن عناصر مربوط به حوزههای ادراکی متفاوت و کمک گرفتن از ناخودآگاه، خلاقیت، بهعنوان یک فرآیند، عبارت از فعالیتی است که در زمان جریان مییابد. خلاقیت نمایانگر سازماندهی نو یا سازماندهی مجدد بسیاری از عناصر حتی ناهماهنگ است.
ناخودآگاه جرقهای خواهد بود که به اصالت و ابتکار منجر خواهد شد. این تعریف را کوبیقبلاً تائید کرده است: »به رغم نقش مهمی که فرآیندهای آگاهی در شکل نهایی محصول خلاقی ت دارند، ریشههای خلاقیت در فرآیندهای عمیقتر و تاریکتری جای دارند و با سرعتی بیشتر از فرآیندهایی که به آنها آگاهی داریم عمل میکنند.« سومین عنصری که به این تعریف خلاقیت اضافه میشود، عبارت از تداوم است.
خلاقیت و عمل خلاقانه، مسابقه ترکیبهای کموبیش منسجم یا بازیهای بیمعنا نیست. برعکس، خلاقیت عبارت از پاسخ تازه و اصیل به یک مسئله خاص است. بهاینترتیب، میتوانیم آنچه را که گفته شد خلاصه کنیم. خلاقیت عبارت است از توانایی و فرآیند جمعآوری افکار و بیش متفاوت، بهمنظور تهیه پاسخ رضایتبخش به یک سؤال؛ فرآیندی که آگاهی و ناآگاهی را به کار میگیرد
گاهی تصور می کنیم که خلاقیت فقط در وجود آدم های باهوش نهفته است و سایر افراد نمی توانند از خود خلاقیت به خرج دهند.این یک تصور اشتباه است.در واقع باید گفت هر انسانی این توانایی را دارد که بتواند برای حل مشکلات خود خلاقیت به خرج دهد اما میزان آن در بین افراد بسیار متفاوت است. بدون تردید می توان گفت خلاقیت یکی از پیچیده ترین و در عین حال زیباترین توانایی های ذهنی بشر است که او را برای رویارویی با مشکلات یاری می کند.ما در جهانی پر از چالش زندگی می کنیم و به همین دلیل نیز مهمترین ابزار موفقیت و برون رفت از چالش های ذهنی بهره گیری از قوه خلاقه است.
خلاقیت در واقع استفاده بهینه و مطلوب از توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر و اندیشه جدید است که در نهایت به یک تحول اساسی منجر می شود.
اهمیت و ضرورت خلاقیت و فرایند روبه رشد آن در عصر حاضر ، توجه پژوهشگران و برنامه ریزان آموزشی را به تحلیل و بررسی خلاقیت از دید آموزشی جلب کرده است . نظام های آموزشی با توجه به برنامه ها ، اهداف ، محتوا و امکانات آموزشی خود نقش موثری در فعال سازی با تضعیف توانایی خلاقیت در افراد دارند . لذا ، از مدت ها پیش بازنگری در برنامه های درسی و آموزشی و اصلاح آنها برای کمک به توسعه این توانایی در کودکان و نوجوانان محور توجه اغلب جوامع قرار گرفته است .
ما نیز برای احیای این استعداد و توانایی ، نیازمند تحولی اساسی و عمیق در نظام آموزشی خود هستیم . این امر مستلزم آن است که موقعیت کنونی خود را بشناسیم تا بتوانیم برای ارتقای نظام آموزشی برنامه ریزی کنیم
خلاقیت ضرورت زندگی بشر است که فرد را از یکنواختی و روزمرگی نجات داده و به وی کمک می کند برای زندگی بهتر در به دنبال راهکارها و راه حل های جدید باشد.
تدریس خلاق
ذهن انسان، کهکشان ناشناخته ای است که دائماً در حال زایش و آفرینندگی است. بی شک همین قدرت تولید فکر و روح آفرینندگی و خلاقیت است که انسان را از سایر موجودات ممتاز می سازد. خلاقیت در گذشته، پدیده ای مترادف با نبوغ تلقی می شد. در اواخر قرن نوزدهم و در اوایل قرن بیستم به منبع جدید خلاقی ت توجه شد. در این دوران اینتفکّر که نبوغ یا توانایی غیر معمولی در یک فرد، از یک روح بیرونی ناشی می شود، رنگ باخت. نزدی ک به نیم قرن طول کشید تا خلاقیت به طور علمی و دقیق مطالعه شود. رهبری این جریان علمی را گیلفورد در سال های - 1967- 1959 - بر عهده داشت
یکی از راهکارهای مفید و مناسب انتقال مفاهیم و اطلاعات به دانش آموزان استفاده از روش های خلاقانه توسط معلم است تا از طریق آنان یادگیری تسریع و تسهیل شود.امروزه در نظام های آموزشی و طراحی برنامه های درسی تاکید فراوانی بر توجه به خلاقیت دانش آموزان می شود. معلم به عنوان یکی از مهمترین ارکان فرآیند آموزشی نقش مهمی در پرورش و تقویت خلاقیت دانش آموز دارد و به همین دلیل نیز لازم است روش ها و شیوه های خلاقانه ای برای انتقال محتوای درسی به کار گیرد.
یکی از مهمترین و اساسی ترین وظایف نظام های آموزشی در سرتاسر جهان کمک به رشد و شکوفایی خلاقیت در دانش آموزان است.برای تحقق ای ن مهم باید ابزار کافی در اختیار معلم قرار گیرد. برنامه های درسی خشک و بی روح از مهمترین موانع شکوفایی خلاقیت دانش آموزان است. محیط آموزشی باید به دانش اموزان برای بروز توانایی ها ی ذهنی شان کمک کند و امکانات و تجهیزات آموزشی کافی برای کمک به این فرآیند فراهم باشد.
انسان عادی عمولاً فاقد استعداد عالی در استدلال ریاضی است. آنکه جرأت کند که تفاوتهای فردی را در قدرت ریاضی آزادانه تعمیم دهد، شتابزده و بیپروا قلمداد میشود، اما این واقعیتی آشکار است. تحت نظام کنونی آموزشوپرورش ما، افراد بسیار معدودی هستند که بتوانند بالاتر از سادهترین اشکال فکر انتزاعی، ازاینگونه افکار فهم واقعی داشته باشند. شاید تقرباًی هر فرد معمولی بتواند بهوسیله معلمان ورزیده چنان بار آید که به روابط کمی در عناصر مثلث قائمالزاویه با درک واقعی پی برد. اما به نظر میرسد عده قلیلی باشند که با شایستهترین یاریها به آگاهی از واقعیت در هر چیز، فراسوی ابتدائی ترین فرآیندهای جبر، دست یابند: برای بسیاری از اذهان، بدون کمک تصور ذهنی هندسی، بسیار دشوار یا کاملاً غیرممکن است که فعلوانفعال چند متغیر را درک کنند
تدریس خلاق در واقع استفاده از همه روش ها ، ابزارها و امکاناتی است که توسط معلم به کارگرفته می شوند تا زمینه را برای یادگیری مفید و مطلوب دانش آموزان فراهم سازد. برای تدریس خلاق لازم است معلم خود به ضرورت استفاده از روش های نو و بدیع در انتقال مفاهیم و مطالب درسی ایمان داشته باشد ؛ زیرا در غیر اینصورت هر تلاشی که در این راستا صورت گیرد بی ثمر باقی خواهد ماند.این بدان معناست که معلم دقیقا هدف از تدریس را بداند و برای آن نقشه مناسب طراحی کند.شاید اگر معلم بتواند حقایق را از زاویه دید دانش آموز مشاهد کند در این حالت از شیوه های مناسب تری برای انتقال مفاهیم و مطالب درسی استفاده کند.
برای تدریس خلاق ضرورت دارد معلم نواندیش حرفه ای باشد یعنی برای انتقال آنچه باید انجام شود از شیوه های منطقی منحصر به فرد خود استفاده کند. برای تدریس خلاق لازم است همه عناصر دخیل در فرآیند تدریس نقش خود را به درستی ایفاء کنند. شیوه تدریس معلم به هر میزان هم که خلاقانه باشد تا انگیزه یادگیری در دانش آموز ایجاد نشود و یا امکانات و شرایط لازم مهینباشد، عملاً راه به جایی نخواهد برد.
موفقیت تحصیلی
در روانشناسی ، "موفقیت" به پاسخ یا عملی گفته می شود که به گونه ای شخص به هدف برسد، یا موفقیت یک گام قطعی است که به جانب هدف برداشته می شود. ولی در تعلیم و تربیت و در موفقیت های تحصیلی موفقیت به درجه ای از کارایی اطلاق می شود که فرد به فراخور توانایی هایش در پیشرفت های خود به رضایت شایسته دست یابد
موفقیت راه را برای رسیدن به هدف هموار می سازد و در هر مرحله برای رسیدن به آن در فرد شوق و انگیزه ایجاد می کند. موفقیت تحصیلی نیز مستلزم بهره گیری روش ها و راهکارهایی است که تحقق آن را ممکن می سازد. شاید مهمترین شرط در برای موفقیت تحصیلی هدف گذاری صحیح باشد.زمانی که هدف به طور کامل برای یک نظام آموزشی و دانش آموزان آن مشخص و روشن باشد ؛ در این حالت تلاش آگاهانه برای دستیابی به اهداف تعیین شده بیش از پیش انجام می گیرد.
علاوه بر هدف گذاری، برنامه ریزی نیز جز لاینفک فرآیند موفقیت تحصیلی است.اهداف هر اندازه دقیق و قابل اجرا باشند تا زمانیکه برنامه ای مدونی برای تحقق آنان وجود نداشته باشد ارزش چندانی پیدا نمی کنند.برنامه ریزی در واقع حرکت گام به گام برای رسیدن به هدف است. به هر میزان که برنامه ریزی درسی دقیق تر باشد به همان میزان نیز می توان به موفقیت تحصیلی دانش آموزان امیدوار بود.
در کنار هدف و برنامه ریزی عوامل دیگری از جمله خلاقی ت معلم در انتقال مفاهیم و مطالب درسی نقش دارند که ضرورت ایجاب می کند در نظام آموزشی کشور به این مقوله توجه شود.معلم خلاق از از امکانات و تجهیزات در دسترس به بهترین شکل ممکن برای اجرای برنامه درسی خود استفاده می کند. چنین معلمی با روزآمد سازی دانش حرفه ای خود، به دنبال روش های جدید و خلاقانه برای تدریس است تا از این طریق بتواند شوق و ذوق یادگیری را در دانش آموزان خود دوچندان سازد.
تدریس خلاق و موفقیت تحصیلی
پیشرفت جوامع و سیر تغییر و تحولاتی که در جهان به وقوع پیوست، همچنین سرعت شتابان علوم و تکنولوژی، نگرش، تفکرات، نیاز و مهارت های انسان ها را تحت تأثیر قرار داد. این امر نظام های تعلیم و تربیت را در سراسر دنیا برآن داشت که آماده ی پذیرش دگرگونی ها و تغییرات باشند . امروزه تغییر سریع دانش و تکنولوژی در جهان، مشکلات عمده ای را برسر راه نظام های آموزش و پرورش جهانی قرار داده است
