بخشی از مقاله
چکیده
زیبایی که به چشم می آید از پرتو نور و روشنایی است و گرنه در تاریکی،زیبایی مفهومی ندارد.بنابر این بحث نور و پرداختن به آن می تواند در مباحث زیبایی شناسی و هنر جایگاه ویژه ای داشته باشد.از جمله علوم و هنرهایی که می توان به نقش نور در آن اشاره داشت،هنر معماری است. نور از عوامل موثر بر ارزش فضایی است که بعنوان غیرمادی ترین عنصر محسوس طبیعت همواره درمعماری وجود داشته است .اولین شرط برای درک بینایی و فضا، نور است .از این رو، در هنر معماری نور از جمله اجزایی است که در همجواری با عناصر دیگر از قبیل ساختار، نظم، مصالح، رنگ و غیره مطرح می شود.
این تحقیق به بررسی اهمیت نور و وجود ذاتی نظم در آن و تاثیر آن بر روان انسان دارد که امروزه بعد متافیزیکی و ماهیتی آن کمتر مورد توجه قرار می گیرد. این پژوهش بر آن اسست که بیان کند که نور در جهان هستی دارای نظم در کیفیت و امواج و شدت و قلت می باشد و این امر به میزان درک و فهم و توانایی معمار از این پدیده ی مهم و تاثیر گذار دارد که او چگونه بتواند آن را در معماری و اهداف آن مهار و به خدمت بگیرد.در این پژوهش که بر اساس مطالعات کتابخانه ای و بررسی مدارک مکتوب و نظریات مرتبط به این موضوع پرداخته شده است.
-1 مقدمه
یکی از حیاتی ترین پدیده های زندگی انسان بدون شک، نور می باشد. اولین شرط برای هر نوع ادراک بینایی نور است .در تاریکی مطلق ما نه فضا، نه فرم و نه رنگ را می توانیم ببینیم .نور تنها یک ضرورت فیزیکی نیست بلکه ارزش روان شناختی آن یکی از مهم ترین عوامل انسانی در همه زمینه ها است.
نور عمده ترین مشخصه معماری ایران است.نور در کنار رنگ و آب یکی از عناصر زیبایی شناسی معماری اسلامی است.پدیده نور را می توان در علوم و هنرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد،که معماری یکی از آن ها میباشد .نور را می توان یکی از عوامل تاثیر گذار بر روی معماری دانست و همچنین نمی توان از نقش نور در شکل گیری معماری چشم پوشی کرد.نور به تنهایی می تواند بر روی جهت گیری ساختمان،ساماندهی فضایی،شکل و فرم بنا تاثیر بگذارد .حتی نور باعث به وجود آمدن بناهایی مانند آتشکده ها شده است . نور در لغت مترادف ضیاء، ضوء و روشنایی است و شامل نورهای محسوس، معنوی یا روحانی می شود .در ادیان مختلف زرتشتی، یهود و مسیحیت، نور به عنوان عنصری مهم و مابعدالطبیعی مطرح بوده است
نور معماری هم نقش بسزایی داشت و از ارکان اساسی در فرایند طراحی و خلق فضا و خلق احساسات متفاوت درفضا بود و سبب روح بخشی به فضا میشد، نور از دیرباز در معماری تاریخی ما جایگاه ویژه ای داشت و از اهمیت بسیاری برخوردار بود در حالی که در طراحی های مدرن امروزه توجه به نورکمتربوده و فضاها خالی از روح و معنا می شوند و فضایی کاملا یکنواخت وکسل کننده بوجود می آورند شاید یکی از عوامل سرگردانی و نارضایتی انسان امروز، نبود روح و مفهموم مکان در فضا باشد.
نور علاوه بر جنبه عملکردی دارای معانی مختلفی می باشد.بنابر گفته سهروردی در دین زرتشت آتش مظهر نورانیت خدا و برای ما مسلمانان نماد عرفانی و حضور خداوند می باشد.پس علاوه بر تاثیرگذاری بر روی معماری،نور بر روان انسان هم تاثیر گذار می باشد . معماری گذشته با علم به مطالب ذکر شده،همواره در صدد بهره برداری مطلوب از نور بوده است که این موضوع به وضوح قابل مشاهده است. این پژوهش که با هدف بررسی نقشو جایگاه نور در معماری از جنبه ای جدا از تامین روشنایی محیط دارد، در پی پاسخگویی به پرسش های زیر است:
- حضور نور در فضاهای معماری تا چه میزان می تواند به کیفیت فضایی محیط بیفزاید ؟
- علاوه بر تامین روشنایی نور چه اهدافی را در معماری فضاها دنبال می نماید؟
- روش های حضور نور درفضاهای معماری چگونه باید باشد تا حس حضور و آرامش را در کاربران تقویت کند ؟
-2 روش تحقیق
درجستجوی منابع مکتوب نوشتاری و مجازی برای مقاله حاضر در سه بخش ذیل کنکاش به عمل آمده است:
• بررسی نور از جنبه های فیزیکال آن با هدف شناخت ماهیت فیزیکی این پدیده.
• بررسی نور از جنبه های غیر فیزیکان آن شامل بررسی نور از دیدگاهها و نگرشهای مختلف می باشد.
• کاوشی برآموزه های نظم موجود در نور برای طراحان و معماران.
که بخش اخیر به بررسی رفتار و عملکرد درونی و بیرونی نور پرداخته است و فرایند آن کنکاش و به دسته بندی روش های الگوپذیری از طبیعت در خلاقیت معماری منجر شده است.
-3 جنبه های فیزیکال نور
-1-3 تعریف نور
برای نور تعریفهای مختلفی آوردهاند بعضی از این تعاریف فقط بر نور حسی دلالت دارد مانند اینکه گفتهاند نور پرتوهایی است که پراکنده میشود و به دیدن کمک میکند و بعضی دیگر میگویند نور همان چیزی است که اشیاء را آشکار میکند و حقیقت اشیاء را به چشم نشان میدهد.[5]تعریف مشهور دیگری که برای نور آوردهاند این است که نور چیزی است که به ذات خود ظاهر باشد و غیر را هم ظاهر سازد - همان - این تعریفگر چه نور حسی را شامل میشود ولی به آن محدود نمیشود و هر چه ظاهر با لذات و مظهر للغیر باشد را در برمیگیرد.و بنابر این میتواند تمام مصادیق نور را تعریف کند.
-2-3 ماهیت نور
تعیین ماهیت نور از دیر باز فکر بشر را به خود مشغول کرده است .یونانیان قدیم در ابتدا معتقد بودند که نور از ذرات خیلی کوچک تشکیل شده است که از چشم خارج می شوند و در برخورد با اشیا سبب روئت آنها می شود .ارسطو این نظریه را به این ترتیب اصلاح کرد که نور از ذرات خیلی کوچکتر تشکیل شده که از اجسام گداخته نورانی ساطع شده و در ورود به چشم روی آن تاثیر گذاشته و سبب بینایی می شود .در نهایت در قرن گذشته ماهیت نور به وسیله تئوری کوانتم که انرژی نورانی را به صورت ذرات کوچک و مجزا از هم به نام فوتون نامید تشریح شد .
-3-3 منابع وجودی نور
منابع وجودی نور را می توان در سه دسته بیان کرد که در جدول شماره - - 1 آمده است.
جدول شماره : - 1 - منابع وجودی نور
خورشید و ستارگان : خورشید بزرگترین منبع نورانی است که تقریبا 44 درصد انرژی نورانی خورشید که به زمین
می رسد قابل مشاهده است
انواع لامپ ها انرژی نورانی را بر اثر گرما و حرارت تولید میکنند. این منبع نوری تنها ده درصدلامپها انرژی دریافتی را به نور مرئی تبدیل می کند و باقی را به صورت نور مادون قرمز از خود ساطع می نماید.
نور حاصل از سوختن : منابع نوری مشترک که بسیاری در طول تاریخ از آن بهره برده اند، نوری است که از سوختناجسام قابل سوختن در اطراف ما حاصل می شود. مانند چوب ها و گیاهان. آن ها نیز درصد اجسام بالایی از انرژی خود را به صورت نورهای نامرئی مادون قرمز از خود ساطع می کنند.
-4-3 ویژگی های نور
اگر چه با شناخت دقیق از ویژگی ها و خصوصیات نور توسط دانشمندان فیزیک،ولی مایه ی بسی شگفتی است که با توجه به پیشرفت ارزنده ای که در علم و فناوری صورت گرفته است، در باره ی نور که همه جا را فرا گرفته،میتوان گفت که هنوز جواب قانع کننده ای برای کشف حقیقت نور پیدا نشده است . هر چند که ماهیت نور به طور قطعی برای بشر معلوم نشده است، در عوض ویژگی های جالبی از آن مورد بررسی دانشمندان فن قرار گرفته است.در نمودار شماره - - 1 بخشی از ویژگی های نور بیان شده است.
