بخشی از مقاله
چکیده
پروژه های راهسازی همواره در کشور جزء پروژه های با هزینه بالا بوده و معمولا با مشکلات عدیده ای مواجه می باشد. تاخیرات و مشکلات با توجه به ماهیت اینگونه پروژهها امری رایج شده است. محدودیتها ی موجود در منابع و بودجه دولت در بخش راهسازی، همچنین عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح در بخش اجرا از مهمترین دلایل عدم دستیابی به اهداف این پروژه ها می باشد. با توجه به اهمیت این موضوع هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل مختلف تاثیر گذار در پروژه های راهسازی و ارائه راهکارهایی در جهت رسیدن به اهداف پروژه ها و بهبود عملکرد وزارت راه و شهرسازی در اجرای پروژه های مهم و زیربنایی کشور با استفاده از تحلیل SWOT به عنوان یک ابزار قدرتمند جهت شناسایی محیط سازمان میباشد. به این ترتیب که ابتدا وزارت راه و شهرسازی مورد بررسی قرار گرفته و بعد از شناسایی نقاط ضعف و قوت سازمان و همچنین فرصتها و تهدیدهای پیشرو با استفاده از ماتریس SWOT راهکارهای دستیابی به موفقیت در این بخش ارائه میگردد.
کلمات کلیدی: SWOT، راهسازی، پروژه، استراتژی.
.1 مقدمه
بخش عظیمی از اعتبارات و منابع مالی یک کشور مربوط به پروژه های راهسازی می باشد. در مراحل مختلف انجام یک پروژه راهسازی، عوامل متعددی وجود دارند که ممکن است مانع از رسیدن این پروژه ها به اهداف اصلی پروژه شوند. همچنین عوامل مختلفی وجود دارند که با در نظر گرفتن آن ها می تواند با سرعت بالاتری به اهداف پروژه رسید. از دیدگاه مدیریت استراتژیک، عوامل مختلف درونی و بیرونی سازمان ها بسیار حائز اهمیت بوده که با شناسایی صحیح و به موقع آن ها، همچنین ارائه راهکارهای مناسب می توان به اهداف مورد نظر دست یافت. وجود مشکلات متعددی ناشی از تحریمهای بین المللی مشکلات تامین نقدینگی بیشتری برای پروژههای عمرانی ایجاد کرده است. لذا با عنایت به نیاز روز افزون کشور به توسعه پروژه های راهسازی و از سوی دیگر محدودیت های مالی بخش دولتی توجه به روشهای دیگر تامین سرمایه بیش از پیش نمایان می شود.
مشارکت دولت و بخش خصوصی یکی از روشهایی است که در سالهای اخیر مورد توجه کشورهای مختلف و بخصوص کشورهای پیشرفته جهت حل معضل کمبود نقدینگی جهت اجرای پروژههای زیربنایی قرار گرفته است. استفاده از روشهای جلب مشارکت بخش خصوصی بخصوص در کشورهای اروپایی که دولت منابع مالی محدودی در اختیار داشته مورد توجه خاص قرار گرفته است. بررسیها نشان می دهد که استفاده از روش مشارکت، در کشورهای مختلف، از سال 1980، رشد چشمگیری داشته است. انواع گوناگون الگوهای مشارکت، در کشورهای اتحادیه اروپایی، امریکای مرکزی، امریکای شمالی، جنوب شرقی آسیا، و افریقا ابداع و اجرا شده است.[1] هم اکنون، روشهای مشارکتی، حدود 10 الی 15 درصد روشهای اجرای پروژهها را در سراسر جهان را پوشش می دهد.[2] استفاده از الگوهای مشارکت در کشورهای اروپایی رواج بسیار زیادی داشته و مورد تأکید ویژه اتحادیه اروپا و بانک سرمایه گذاری اروپا میباشد .[3]
با توجه به موارد مطرح شده و لزوم توجه به این موضوع در کشور، مقاله حاضر در نظر دارد تا راهکارهای موثر جهت بهبود عملکرد پروژه های راهسازی را مورد بررسی قرار دهد. تکنیک مورد استفاده در این پژوهش آنالیز SWOT1 می باشد . روش SWOT به عنوان یک ابزار قدرتمند جهت شناسایی محیط درونی و بیرونی سازمان مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش ابتدا نقاط ضعف و قوت که مربوط به محیط درونی سازمان بوده و همچنین فرصتها و تهدیدهای پیشرو که از محیط بیرون بر سازمان تاثیر میگذارند شناسایی می شوند و سپس سعی می گردد با ترکیب رویکردهای مختلف تصمیمات استراتژیکی اتخاذ گردد. در ادامه این مقاله ابتدا مروری بر مطالعات صورت گرفته انجام می گیرد و جهت آشنایی بیشتر با فعالیتهای انجام شده در سطح دنیا پژوهش های مرتبط در قسمت تاریخچه موضوع بررسی میگردد. از آنجایی که مقاله حاضر حاصل از پژوهش میدانی چندین ساله انجام گرفته در زمینه بررسی بهبود عملکرد در پروژه های راهسازی کشور میباشد، در قسمت چهارم نحوه تعریف مساله و فعالیتهای انجام گرفته جهت انجام پژوهش توضیح داده خواهد شد. نهایتا نتایج حاصل شده ارائه میگردد.
-2 بررسی تاریخچه موضوع
اغلب استراتژی های های ارائه شده برای بهبود پروژه ها حول محور مشارکت بخش خصوصی به عنوان یک راهکار اساسی برای حل مشکل نقدینگی کشورها به منظور دستیابی به اهداف پروژه ها بوده است. نظر به اهمیت موضوع و اقبال جهانی به استفاده از مفاهیم مشارکت جهت توسعه فعالیتهای زیربنایی مختلف پژوهشهای متنوعی در این زمینه در سطح دنیا انجام شده است. غالب مدلهایی که در این زمینه توسعه یافتهاند بیشتر حول محور انتخاب، تاسیس و مراقبت از مشارکت تعریف شده اند 4]و.[5 قربانی و توحیدی در مقاله خود به بررسی ویژگیهای قراردادهای مشارکتی و روشهای ارزیابی طرفین پرداخته اند.[6] رشیدی و آل بویه مدلی را جهت انجام پروژههای مشارکتی به روش PPP ارائه کردند.[7]
آنها به کمک این مدل توانستند با تخصیص سرمایه، بخش دولتی و خصوصی در اجرای پروژها با یکدیگر مشارکت نموده و به تقسیم سود و ریسک در حین و بعد از بهره برداری از پروژه در مدت زمان معینی طبق ضوابط و آیین نامههای تدوین شده بپردازند. دادپور و همکاران [11-8] نیز اخیرا در زمینه انتخاب بخش خصوصی متناسب با معیارهای سازمانها مدلهای را بر اساس روشهای تحلیل چند معیاره ارائه داده اند. غالب فعالیتهای انجام گرفته توسط آنان شناسایی معیارها با استفاده از آنالیزSWOT و نهایتا توسعه مدلی براساس روشهای تصمیم گیری چندمعیاره بوده است که این امکان را به بخش دولتی جهت انتخاب بخش خصوصی می دهد. تنگ و همکاران2 در مقاله خود به بررسی تحقیقات انجام شده پیرامون مشارکت بخش خصوصی در صنعت ساخت و ساز در شش ژورنال معتبر پرداخته است و نتایجی را که آنها بدست آورده اند مورد بررسی قرار داده است.[12] آنها در پژوهش خود اذعان می کنند که بیشتر فعالیتهای انجام گرفته در این زمینه پیرامون بررسی موردی پروژههای مشارکتی و یافتههایی در این زمینه میباشد. یی و لی[ 13] 3 از ترکیب روشهای تاپسیس و تصمیم گیری گروهی مدلی را جهت انتخاب طرف مشارکت در شرکتهای مجازی ارائه دادند. کوماراساوامی و انور[ 14] 4 مدلی را برای بهینه سازی تیم مشارکت خصوصی عمومی ارائه دادند.
فتح االله زاده و مهدی زاده در [15] 2013 به بررسی و شناسایی ریسک ها در پروژه های راهسازی پرداخته اند، در این پژوهش ریسک ها از دیدگاه عوامل مختلف از جمله مشاور و پیمانکار شناسایی و رتبه بندی شده اند. ارجرودی و همکاران در سال 89 [16] مدلی جهت اولویت بندی پروژه های راهسازی در کشور ارائه داده اند که برای این کار از روش های ترکیبی تحلیل های سلسله مراتبی برای اولویت بندی استفاده کرده اند طالقانی [17] راهکارهایی جهت بهبود اجرای پروژه های راهسازی به روش BOT که از جمله روش های مشارکتی می باشد را با استفاده از مدیریت ریسک مورد ارزیابی قرار داده است. مشکینی و هروی در سال [18] 1391 به بررسی و تبیین جایگاه پیمانکاران دست دوم در پروژه های راهسازی کشور با استفاده از تحلیل SWOTپرداخته اند. وحدت زاد و صدیقی[19] راهکاری ترکیبی با استفاده از تحلیل های چند معیاره و تحلیل SWOT جهت ارزیابی و اولویت بندی استراتژی های سازمانی ارائه داده اند. همچنین ثریایی و همکاران [20] از تحلیل SWOT جهت تدوین استراتژی های سازمانی استفاده کرده اند.
اداره حمل و نقل ویرجینیا از متدولوژی مربوط به تحلیل منافع - هزینه برای ارزیابی و اولویت بندی پروژه ها در اداره حمل و نقل برای بودجه بندی در سطوح مختلف استفاده می کند[21] از دیگر تحقیقات انجام شده در این حوزه میتوان به تحقیقات انجام شده در کشور تایلند اشاره داشت بطوریکه در این کشور بر اساس مطالعات انجام شده، روشANP برای انتخاب و اولویت بندی گزینه های طراحی راه مورد استفاده قرار گرفته است و از نتایج بدست آمده برای طراحی کریدور در جنوب تایلند استفاده شده است[22 ] کشور ترکیه نیز با بکارگیری روشAHP به انتخاب طرح پشتیبانی بهینه برای انتخاب راههای اصلی حمل و نقل در معادن پرداخته است بطوریکه معیارهای مدل بکارگرفته شده عبارت است از: فاکتور ایمنی، هزینه، نیروی انسانی و قابلیت اجرایی[23] از بررسی تعدادی از پژوهش های گذشته می توان به این نتیجه رسید که اغلب مطالعات صورت گرفته بیشتر حول استراتژی های مشارکتی تنها بعنوان یکی از استراتژیهای بهبودی بوده است. و همچنین اکثر روش های استفاده شده به کمک تحلیل های چند معیاره بوده است. علاوه بر این در کشور پژوهشی در راستای شناسایی استراتژی های بهبود عملکرد در پروژه های راهسازی بصورت کلی و جامع صورت نگرفته است. از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد تا با استفاده از نتایج مطالعات میدانی انجام شده راهکارهایی را در این زمینه ارائه نماید.
