بخشی از مقاله
چکیده
در سالیان اخیر، دلایل متعددي باعث شده تا مدیران با فراست دریابند که برنامهریزي به شکل سنتی دیگر قادر به حل مشکلات آنها نخواهد بود. از این رو بهرهگیري از برنامهریزي استراتژیک به عنوان یک ضرورت در دولتها، سازمانها و جوامع، مطرح شده است. در چند سال گذشته، رویکردهاي مختلفی در رابطه با برنامهریزي استراتژیک مطرح شده، که اکثر آنها متناسب با ویژگیهاي بخش خصوصی تدوین شدهاند. با وجود این، موقعیت سازمانهاي دولتی و نقش و رسالت آنها در زمینه ارتقاء رفاه مادي و معنوي افراد جامعه از آنچنان حساسیتی برخوردار است، که آنها را از توجه بیش از پیش نسبت به برنامه ریزي اجتنابناپذیر ساخته است. از اینرو اوضاع و احوال موجود که با سالیان گذشته شباهت چندانی ندارد، ایجاب میکند که سازمانهاي دولتی نیز به شکلی جدید به تفکر و اقدام بپردازند، و در این شکل جدید تفکر و اقدام، بیشک »برنامهریزي استراتژیک« از برجستهترین موقعیت برخوردار خواهد بود. در این مطالعه ابتدا به تعریف مدل برایسون پرداخته شده و پس از آن مراحل تدوین برنامه استراتژیک پژوهشکده"حمل و نقل" توضیح داده شده است.
کلمات کلیدي: برنامه استراتژیک، پژوهشکده حمل و نقل، مدل برایسون
1.پژوهشکده حمل و نقل
پژوهشکده حملونقل وزارت راه و ترابري تنها پژوهشکدهاي است که با مجوز شوراي گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوري، در زمینه کلیه زیربخشهاي حمل ونقل و فنآوریهاي مربوطه اعم از نرمافزاري و سختافزاري پژوهشهاي منسجمی را در 10 گروه پژوهشی مدیریت می نماید.پژوهشکده حمل و نقل زیر نظر هیأتی متشکل از وزیر راه و ترابري، وزیر علوم تحقیقات و فناوري یا نماینده وي، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزي یا نماینده وي، رئیس پژوهشکده حمل و نقل و چند تن از شخصیتهاي علمی و فرهنگی که هیأت امناء نامیده میشوند، انجام وظیفه مینمایند و داراي دو معاونت پژوهشی و اجرایی است و در کل داراي 80 پرسنل می باشد.
2.برنامهریزي استراتژیک
برنامهریزي استراتژیک گونهاي از برنامهریزي از نوع عمومی است که هدف آن تعریف و تدوین استراتژيهاست. به عبارت دیگر تدوین استراتژيهاي سازمان بر اساس مکتب فکري برنامهریزي، موضوع برنامهریزي استراتژیک است. بر این اساس، در برنامهریزي استراتژیک، تدوین استراتژي از طریق یک فرایند رسمی و داراي مراحل مشخص و بهم پیوسته انجام میشود.[2]برنامهریزي استراتژیک کوششی نظاممند براي تولید مجموعهاي از تصمیمات و اقدامات است که آنچه را که سازمان هست، آنچه را که انجام میدهد و اینکه چرا انجام میدهد را ترسیم نموده و مسیر میبخشد. فرایند برنامهریزي استراتژیک فرایندي هماهنگکننده بین منابع داخلی سازمان و فرصتهاي خارجی آن میباشد.
هدف این فرایند نگریستن از درون »پنجره استراتژیک« و تعیین فرصتهایی است که سازمان از آنها سود میبرد یا به آنها پاسخ میدهد.بنابراین فرایند برنامهریزي استراتژیک یک فرایند مدیریتی است براي هماهنگی قابلیتهاي سازمان با فرصتهاي موجود. [5]باید توجه داشت که فرایند برنامهریزي استراتژیک زمانی ارزشمند است که به مدیران کمک کند به صورت استراتژیک فکر کرده و عمل کنند. برنامهریزي استراتژیک به خودي خود هدف نیست بلکه تنها مجموعهاي از مفاهیم است که براي کمک به مدیران در تصمیمگیري استفاده میشود. میتوان گفت که اگر استراتژیک فکر کردن و عمل کردن در فرایند برنامهریزي استراتژیک به صورت عادت درآید، آنگاه فرایند رسمی برنامهریزي استراتژیک میتواند کنار گذاشته شود. [4]
3.مدل برایسون
مدل برایسون براي کاربرد در سازمانهاي عمومی و غیرانتفاعی میباشد. این مدل شامل یک فرایند پیوسته و تکرارپذیر میباشد که پیش از اتخاذ هرتصمیمی آغاز شده و پس از اجراي آن تصمیم ادامه مییابد.[3]این مدل شامل ده مرحله است و این ویژگی را دارد که نتایج حاصل از هر مرحله میتواند در بازنگري یا تکمیل مراحل پیش از آن نیز مورد استفاده قرار گیرند.مراحل فرایند برنامه ریزي استراتژیک در مدل برایسون به شرح زیر میباشد:
-1-1-3 توافق اولیه
-2-1-3 تعیین وظایف
-3-1-3 تحلیل ذینفعان -4-1-3 تنظیم بیانیه مأموریت سازمان -1-5-3 شناخت محیط سازمان
-6-1-3 تعیین موضوعات استراتژیک پیش روي سازمان -7-1-3 تعیین استراتژیها -8-1-3 شرح طرحها و اقدامات
-9-1-3 تنظیم دورنماي سازمانی براي آینده -10-1-3 برنامه عملیاتی یکساله
شکل - - 1 مراحل فرایند برنامهریزي استراتژیک در قالب مدل برایسون را نشان میدهد که در آن ارتباط بین مراحل مختلف فرایند تدوین استراتژیهايمختلف سازمان را نشان میدهد. [2]با مطالعه مدلهاي موجود جهت تدوین برنامه مشخص میشود که، اغلب این مدلها در بخش خصوصی توسعه یافتهاند و از آنجا که مدل برایسون، با بررسی برنامهریزي هاي استراتژیک و شرایط بکارگیري آنها در بخش خصوصی، رویکردي ارائه میدهد که در بخشهاي عمومی و غیرانتفاعی نیز قابل کاربرد میباشد، در تهیه و تدوین برنامه استراتژیک پژوهشکده "حمل و نقل" که یک سازمان دولتی میباشد از این مدل استفاده شده است. هم چنین از تکنیکهایی مانند SWOT¡ EFE ،IFE و ... در تحلیل اطلاعات استفاده شده است.
4.روش تحقیق
به منظور تدوین برنامه استراتژیک بر اساس مدل برایسون در پژوهشکده "حمل و نقل"، و با توجه به اینکه عامل مهم و حیاتی در موفقیت یک برنامه استراتژیک مشارکت نیروي انسانی در تمامی سطوح سازمانی میباشد،جامعه آماري تحقیق مدیریت ارشد، معاونین و مدیران میانی این پژوهشکده در نظر گرفته شدند. با توجه به محدودیتهاي تدوین و پاسخ به پرسشنامه، در تدوین یک برنامه استراتژیک تکمیل پرسشنامه روش مناسبی جهت پاسخ به سوالات و اخذ نظرات جامعه آماري نمی باشد در این تحقیق با انجام مصاحبه و برگزاري جلسات مشترك و استفاده از روش طوفان ذهنی سعی شده است بهترین پاسخ بدست آید. در این راستا سه گروه 6 نفره تشکیل گردید که در مرحله اول هر گروه بطور مستقل در خصوص موارد مورد بررسی تصمیم گیري نمود و در مرحله بعدي نماینده هر گروه با مشارکت مشاوري خارج از پژوهشکده تصمیم نهایی را اتخاذ نمودند. در ادامه نتایج بدست آمده از انجام این تحقیق در پژوهشکده "حمل و نقل" ارائه میگردد.
.1,4 تعیین وظایف رسمی و غیر رسمی
در این مرحله جهت شناسایی وظایف رسمی و غیر رسمی، اساسنامه پژوهشکده "حمل و نقل"، همچنین قوانین بالادستی شامل سند چشمانداز 20 ساله کشور، قانون برنامه چهارم توسعه، لایحه برنامه پنجم توسعه، پیشنویش نقشه جامع علمی کشور و سیاستهاي مراکز تحقیقاتی دستگاههاي اجرایی ابلاغ شده توسط معاونت علمی و فناوري ریاست جمهوري تعیین شده است، مورد بررسی قرار گرفتند. در کار گروههاي اول 15 مورد وظایف رسمی و 9 مورد وظایف غیر رسمی تعیین شد که در کار گروه نهایی مورد بررسی قرار گرفته و وظایف رسمی و غیر رسمی ذیل به تصویب رسیدند:
4,1,1وظایف رسمی :
• بررسی ، شناسایی و اولویت بندي مشکلات و نیازهاي پژوهشی مرتبط با حمل و نقل
• انجام طرحها و پژوهشهاي کاربردي ، توسعه اي و بنیادي به صورت داخلی ، برون سپاري یا مشترك
• انتشار مجلات، جزوات علمی، تولید نرم افزار و سخت افزار و برنامه هاي کامپیوتري مرتبط با حمل و نقل
• تالیف و ترجمه کتب و مقالات و گزارشهاي علمی
• ارتباط و تعامل با مراکز علمی داخل و خارج از کشور
4,1,2وظایف غیر رسمی :
• حمایت از فعالیت هاي علمی - نوآورانه، اختراع و .... -
