بخشی از مقاله
چکیده
انسان همواره با تقابلها و تعارضهای صواب و ناصواب مواجه است، ضرورت و چگونگی مواجهه این رویارویی با جهاد تبیین میگردد. هدف از این تحقیق بررسی چگونگی تربیت، بر اساس مفهوم جهاد است. این پژوهش از تحقیقات کیفی میباشد و با استفاده از روش تحلیلی-استنباطی انجام گردید. ابتدا مبانی نظری جهاد در قرآن بررسی شد و مفهوم، ماهیت، غایت، اقسام و نظام ارزشی جهاد توصیف گردید.
از آن جایی که ابعاد جهاد به حوزه درون و برون انسان تقسیم میشود، تربیت جهادی، قلمرو تربیت اخلاقی و اجتماعی را پوشش میدهد. الزامات راهبردی تربیت جهادی در حوزه معرفتی شامل آمیختگی حیات با رنج، هدفمندی در سخت کوشی، شناخت تقابل همیشگی حق با باطل، نگرش سلسله مراتبی در هدایت و تبعیت در الزامات معرفتی میباشد و مراقبت هماهنگ درون و برون، پویایی هماهنگ با ضرورت زمانه، اعتدال در طریق از الزامات عملی است. تربیت جهادی نسخهای متعالی تر از تربیت اسلامی است و به تربیت انسانی میپردازد که مبارزه مبنای اصلی زندگی اوست.
مقدمه
موضوع تربیت، انسان است ومدلهای تربیتی بر اساس نگرش به انسان تنظیم میشود. فلسفه تعلیم و تربیت بر اساس این نگرش، تلاش میکند تا با نگاهی عمیق تر به مبانی اندیشهها، دستور العمل و توصیههای تربیتی را استخراج کند. در تربیت اسلامی اساس این بنیان از قرآن گرفته میشود. برخی از مفاهیم نهفته در قرآن، برای صاحب نظران امر تربیت ناشناخته است و معمولاً دستورات تربیتی بر اساس شناخت ظاهر آیات و روایات ارائه می-گردد.
یکی از مفاهیم مذکور در قرآن »جهاد« است. جهاد در قرآن از اهمیت ویژهای برخوردار است. در مفهوم جهاد، عنصر مبارزه نهفته است و این مبارزه را نمیتوان محدود به جنگ و قتال فیزیکی کرد. زندگی در معنایی، سراسر مبارزه کردن است.
کسب عادات خوب از طریق مبارزه با بدیها و نفی و طرد عوامل زاید پیش میرود. انسان همواره در میدان مبارزه و چالشی برای رسیدن به رشد و کمال است. امروز بدون یک دفاع متقابل قاطعانه، حتی در چهاردیواری حریم خود، کسی از تعرض رفتارهای نامطلوب در امان نمانده است.پس در دوران کنونی که شرایط حاکم بر دنیا پیچیده تر از گذشته میباشد، چگونگی مبارزه نیز پیچیده شده است.
هنگامی که میدان تقابلها و تعارضها مطرح شود و ضرورت تلاش و کوشش انسان در مواجهه با موانع مطرح میشود؛ از جهاد سخن به میان میآید. جهاد فرآیندی چند لایه است که در پایین ترین سطح آن جنگ سخت است و با واژه قتال معنا مییابد ولی در سطوح بالاتر آن به عنوان ترسیم مبانی فکری و معرفتی انسانها و به عنوان راهبردی نرم افزارانه تبیین میشود.
در قرآن که کتاب تربیت و انسان سازی است، جهاد در ابعاد و سطوح مختلف مطرح شده است. یکی از این سطوح هدایت است.1 در تربیت اسلامی، هدایت به عنوان هدف نهایی مطرح است و نقطه مقابل آن گمراهی است.
از این رو میتوان جهاد را با هدف هدایت انسانها و با رویکردی تربیتی تفسیر کرد و به طرح »تربیت جهادی« پرداخت. اگر تربیت را صحنه نبرد میان تمایلات و خواستههای حق و باطل انسان بدانیم و هدف از تربیت را چگونگی مواجهه و مدیریت کارزار موجود بدانیم؛ انسان جهادی با جرأت و جدیت وارد صحنه درگیری خواهد شد و موانع موجود را از بین خواهد برد و همه این امور در راستای رشد و تکامل بیشتر او خواهد بود.
ضرورت طرح تربیت جهادی در شرایط فعلی که رویارویی با اندیشههای متنوع فکری و درگیری بین حق و باطل نمایان تر است؛ بیشتر میباشد. وعده الهی به ظهور تمدن اسلامی و ادعای کامل بودن دین اسلام و داشتن ظرفیت عمیق برای هدایت و تربیت انسان، ضرورت مواجهه جهادی در فضای اندیشه و عمل را بیشتر میکند. بر اساس آموزههای دین، تحقق تمدن اسلام نسخه نهایی و مطلوب زندگی انسان میباشد و تربیت جهادی انسانها، مسیر تحقق این تمدن را هموارتر میکند
. تلفیق اندیشه و اراده در قلمرو تاریخ و اجتماع، آینده ساز است و از خلال وجود ذهنی انسان و تلفیق اراده و اندیشه حرکتی در انسان به وجود میآید. این حرکت میتواند در مقابل سکون و سکوت قاعدین به پرورش مجاهدانی منجر شود که با جدیت و بر اساس مسئولیت الهی خویش وارد میدان نبرد میشوند و جهاد میکنند.
هدف از این مقاله تبیین تربیت از منظر جهاد است. در این راستا به سئوالات زیر پاسخ خواهد داد:
1. مبانی نظری جهاد در قرآن چیست؟
2. مطابق با این مبانی نظری، مفهوم تربیت جهادی چیست؟
3. الزامات راهبردی در تربیت جهادی چیست؟
پژوهشها و تحقیقاتی که در موضوع جهاد صورت گرفته است در زمینههای مختلف است و هر کدام به بخش خاصی از جهاد اشاره کرده است. در تحقیقات سالهای قبل، توجه بیشتری به بُعد نظامی جهاد شده است. در سالهای اخیر به سایر ابعاد جهاد پرداخته شده است.
جانی پور و ستوده نیا - 1392 - در »جهاد، مقولهای فرهنگی– اعتقادی در چارچوب سبک زندگی اسلامی« پس از تبیین مبانی مفهومی آن و گونه شناسی جهاد در قرآن، راهبردهای جهاد درتغییر سبک زندگی به سمت اسلامی را ارائه داده است.
