بخشی از مقاله
چکیده
هدف این جستار، اثبات تحقق اقتصاد مقاومتی بدست مدیران جهادی است. در این خصوص با روش تحلیلی و استنباط از کلام امیرمومنان در نهج البلاغه و شیوه رفتاری ایشان - سیره علوی - مولفههای مدیریت جهادی و فرهنگ جهادی موردتوجه قرارگرفته است. از شاخصههای مهم در مدیریت، توجه به فرهنگ و اقتصاد بوده و الگوی متناسب با شرایط کنونی جمهوری اسلامی ایران الگوی اقتصاد مقاومتی است که از سوی مقام معظم رهبری مورد تأکید و ابلاغ قرار گرفته است. نتیجه آن که مدیریت جهادی از مولفه های عشق، ایمان و کار برای خدا، جدیت، خستگیناپذیری و شوق به کار، خطرپذیری، شتاب همراه با تدبیر، بصیرت و عدم غفلت از وجود دشمن و فراموش نکردن آرمان های اسلامی انقلابی تشکیل شده و این همه میتواند پشتیبان و راهبر اقتصاد مقاومتی باشد.
واژگان کلیدی: فرهنگ جهادی، مدیریت جهادی، اقتصاد مقاومتی، سیره علوی، مقام معظم رهبری
درآمد
مدیریت در هر جامعه متأثر از ارزش های حاکم بر آن است که ریشه در تفکرها و بافت فرهنگی آن جامعه دارد . ارزش هایی که بر آن جامعه حاکم است، می تواند روش مدیریتی خاصی را بر آن جامعه به وجود آورد. از طرفی می توان گفت هر چه مدیریت در جامعه با ارزشهای حاکم بر آن، همسویی بیشتری داشته باشد، مدیریت موفقتری اعمال خواهد شد. از سوی دیگر فرهنگ می تواند بسیاری از رفتار افراد را پیش بینی کرده و در پذیرش بسیاری از پدیده ها نقش زیادی دارد. فرهنگ مجموعه ای از تولیدهای انسانی ارزش ها، رفتارها و سمبل های مشترک بین گروهی از مردم است که شامل حقوق، رسوم، عقاید، دانش، نمادها، هنر ابزار و سازمان ها می شود.
فرهنگ در مجموع، شیوه زندگی مردم است. تعامل های مداوم مردم به توسعه فرهنگ مشترک بین گروه ها و جامعه کمک می کند. هیچ جامعه ای بدون فرهنگ نیست و یک فرهنگ هم نمی تواند وجود داشته باشد، مگر این که مردم با هم تعامل داشته باشند و یک جامعه را شکل دهند - باستانی، 1387، . - 118شواهد موجود از شیوه های مدیریتی موجود در دنیای معاصر گویای آن است که هر کشور بلکه هر منطقه ای ویژگی های فرهنگی و نهادینه خاص خود را دارد که همین امر می تواند عامل و منشأ موفقیت در عرصه رقابت شود - اشنایدر و بارسو، 1379، . - 86
بر این اساس مدیریت در جوامع بایستی تا حد زیادی با فرهنگ آن جامعه مطابقت داشته و روش مدیریتی آن جامعه بر پایه فرهنگ آن جامعه ایجاد شده باشد.چنان که انتظار می رود فرهنگ حاکم در جامعه ایران، فرهنگ اسلامی و هنجارها و ارزش های آن از دین مبین اسلام نشأت گرفته است. از سوی دیگر اقتصاد هر جامعه ای از ارکان مهم در مدیریت آن جامعه است. الگوهای مختلف اقتصادی در جوامع مختلف با توجه به شرایط محیطی و سرمایه های آن جامعه می تواند به رشد آن جامعه و چگونگی مدیریت آن نقش عمده ای داشته باشد.
با توجه به چگونگی برخورد کشورهای غربی با جمهوری اسلامی ایران و تحریم های متوالی کشور ، می توان یکی از الگوهای مفید اقتصادی در این شرایط را اقتصاد مقاومتی و الگوی مدیریتی متناسب با آن را مدیریت جهادی نامید؛ الگویی که در آن دو پدیده ی اقتصاد و فرهنگ در کناریکدیگر نشسته و در یکدیگر تنیده اند. از این رو جستار حاضر با هدف دستیابی به راهکارهای اقتصاد مقاومتی، این رویکرد را در قالب مدیریت جهادی بر مبنای پاره ای از ویژگی های مدیرانی این چنین در کلام امیرمؤمنان - ع - به نظاره نشسته است. در این راه، رسیدن به همپوشانی اقتصاد و فرهنگ و ابتنای هر یک از این دو بر پایه ارزش های اسلامی بویژه مطابق با سیره علوی اجتنابناپذیر خواهد بود.
مدیریت جهادی
مدیریت جهادی هرچند اصطلاحی جدید در ادبیات انقلابی ما نیست اما مدیریتی است که بحق میتوان نمونه بارز آن را درطول دفاع مقدس مشاهده نمود. مدیریتی که با رهبری امام خمینی - ره - توانست به خوبی در مقطع دفاع مقدس کشور را از پرتگاه جنگی که تحمیل استکبار جهانی بود، نجات دهد و کارآیی خود را به خوبی نشان داده است. شاید بکار گیری واژه جهاد نشان و اشاره از یک واقعیت مهم باشد که امروز هم نوع دیگری از جنگ بر این انقلاب و کشور و مردم تحمیل شده است که بایستی همچون دفاع مقدس با یک مدیریت جهادی به مقابله و برخورد با آن پرداخت.
مدیریت جهادی مدیریتی است با عشق و ایمان به خدا، خستگی ناپذیر، با گام هایی بلند و دارای شتاب مدبرانه که با بصیرت و دشمن شناسی خود از موانع پیش رو یکی پس از دیگری می گذرد و به سوی ایجاد تمدن اسلامی به پیش می رود. تفاوت اصلی مدیریت جهادی با سایر نظام های مدیریت، پیش فرض ها و مبانی فکری آن است که مقتبس از مدیریت اسلامی است. برای مثال، کسب سود در مدیریت اسلامی و سایر نظام های مدیریت دارای اهمیت می باشد. ولی در سایر نظام ها حصول حداکثر سود به عنوان هدف اصلی مطرح است، در مدیریت جهادی سود به عنوان وسیله محسوب می شود.
البته کسب سود حتی در مقیاس وسیع و کلان مذموم نیست و اگر از طریق قانونی، شرعی و با تلاش به دست آید جزء عبادات و فضیلت ها محسوب می شود .بنابراین مدیریت جهادی را نباید در مقابل سایر نظام های مدیریت قرار داد، بلکه مدیریت جهادی بر شانه های مبانی فکری اندیشه اسلامی از سایر نظریه های مدیریت استقبال کرده و بهره برداری می نماید. باید توجه داشت که مفهوم مدیریت جهادی با مدیریت اسلامی متفاوت بوده و یکسان نمی باشد. هرچند »مدیریت جهادی« هرچه که باشد،حتماً اسلامی هم هست، ولی هر مدیریت اسلامی،لزوماً جهادی نیست.
مهمترین ابعاد و مؤلفههای مدیریت جهادی را میتوان به شرح زیر ارائه نمود:
الف - بُعد ساختاری: دارای مؤلفههایی نظیر مدیریت برای خدا، مدیریت ولایتی، انعطافپذیری ساختار، تشکیلات مناسب با شرایط.
ب - بُعد رفتاری: دارای مؤلفههایی نظیر خودباوری، پرکاری، تحول آفرینی، پویایی، سختکوشی، سرعت عمل در کارها.
ج - بُعد زمینهای: دارای مؤلفه هایی نظیرمشارکت پذیری، قناعت، نهادینه کردن اخلاق و ارزش های دینی در محیط کار واهمیت دادن به بیت المال - یاراحمدی، . - 1392
چنان که گذشت، مدیریت جهادی بر پایه های دین مبین اسلام و آموزه های دین و رهبران آن قرار دارد، بر این اساس میتوان اخلاق یک مدیر جهادی را با توجه به فرمایشات حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه به صورت زیر بیان نمود:
1.مردم داری؛ یعنی اخلاق اجتماعی داشتن. حضرت علی علیه السلام در این مورد می فرمایند با مردم فروتن باش، نرم خو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش. در نگاههایت و در نیمنگاه و خیرهشدن به مردم، به تساوی رفتار کن، تا بزرگان در ستمکاری تو طمع نکنند و ناتوان ها در عدالت تو مأیوس نگردند، زیرا خداوند از شما بندگان درباره اعمال کوچک و بزرگ، آشکار و پنهان خواهد پرسید، اگر کیفر دهد شما استحقاق بیش از آن را دارید و اگر ببخشد از بزرگواری اوست - نهج البلاغه، نامه . - 27
2. اخلاق مدیریتی؛ حضرت علی - ع - میفرمایند: با مردم، به هنگام دیدار و در مجالس رسمی و در مقام داوری، گشادهرو باش و از خشم بپرهیز که سبک مغزی، به تحریک شیطان است، و بدان آنچه تورا به خدا نزدیک می-سازد، از آتش جهنم دور، و آنچه تورا از خدا دور میسازد، به جهنم نزدیک میکند - نهج البلاغه، نامه . - 76
3.اجرای عدالت؛ مدیر اسلامی اگر عدالت را در جامعه اجرا نماید باعث خوش بینی مردم و بقای نظام خواهد شد هر چند این عدالت برای عده ای ناخوشایند است، اما برای عموم مردم مطلوب و خوشایند می باشد .حضرت در نهج البلاغه می فرمایند: در اجرای عدالت گشایش است و اگر کسی از عدل به تنگ آید، ستم را سخت تر یابد - نهج البلاغه،خطبه . - 15
4.ساده زیستی و زهد؛ رهبری و مدیریت نظام اسلامی، در مصرف امکانات، مسئولیت سنگینی دارد. نوع و چگونگی مدیریت در استفاده امکاناتی که در اختیار مدیر می باشد، اولین شاخصه نظام اسلامی است. حضرت علی - ع - ، زهد و ساده زیستی را این گونه تعریف می کنند: ای مردم، زهد یعنی کوتاه کردن آرزو، و شکرگزاری برابر نعمت ها و پرهیز در برابرمحرّمات .پس اگر نتوانستید همه این صفات را فراهم سازید، تلاش کنید که حرام بر صبر شما غلبه نکند و در برابر نعمتها، شکر یادتان نرود. چه اینکه خداوند با دلائل روشن و آشکار، عذرها را قطع، و با کتابهای آسمانی روشن گر، بهانه ها را از بین برده است - نهج البلاغه، خطبه . - 81
5.رعایت حال محرومان؛ طبقه محروم جامعه در اولویت گذاری مورد توجه مدیران باشند .حضرت علی علیه السلام می فرمایند: در طبقه کم درآمد جامعه، خدا را در نظر بگیرید، آنان که راه چاره ندارند و از درویشان و نیازمندان و بینوایان و از بیماری بر جای ماندگانند - نهج البلاغه، نامه . - 3
6.عفو و گذشت و مدارا با عموم جامعه؛ رعایت این امر باعث اعتماد جامعه به نظام مدیریتی و الگوپذیری از مدیران اسلامی جامعه خواهد بود. امام علی علیه السلام می فرمایند: ای مالک از گناهان مردم درگذر، چنانچه دوست داری خدا گناهانت را بر تو ببخشاید و عفو فرمایید، چه تو برتر آنی و آن که بر تو ولایت دارد از تو برتر است و خدا از آن که تو را ولایت دارد، بالاتر - نهج البلاغه، نامه . - 53
7.ارتباط نزدیک با مردم؛ مردم بتوانند به راحتی با مدیر خود ملاقات کنند. مدیر نظام اسلامی باید در دسترس همگان باشد نه عده ای خاص، تا از آنچه که در جامعه می گذرد آگاه گردد .حضرت علی علیه السلام در این مورد به مالک اشتر توصیه می فرمایند: ای مالک، خود را زیاد از رعیت پنهان مکن که پنهان شدن والیان از رعیت، نمونه ای است از تنگ خویی و کم اطلاعی در کارها، چون نهان شدن از رعیت، والیان را از دانستن آنچه بر آنان پوشیده است، بازمیدارد - نهج البلاغه، نامه. - 53
8. اولویت بندی اشتغالات؛ یعنی نباید زیادی کارها یک مدیر اسلامی را سردرگم کند و این امر ازطریق برنامهریزی و تقسیمکار امکانپذیر میشود و درمواردی، کادرسازی و پرورش نیرو لازم دارد .در این باره حضرت امیرالمومنین علی - ع - به مالک اشتر این چنین می فرمایند: بر سر هر یک از کارهایت مهتری از آنان بگمار که نه بزرگی کار، او را ناتوان سازد و نه بسیاری آن، وی را پریشان - نهجالبلاغه، نامه . - 53
9.اطاعت الهی؛ یعنی مدیر غضب خداوند را پیش از همه غضب ها مدنظر داشته و طاعت او را بر همه طاعت ها مقدم بدارد. مدیر برای باقی ماندن بر سر منصب خویش نباید دست به معصیت بزند حتی اگر مافوق او بخواهد
