بخشی از مقاله
چکیده
مذاهب همواره بر فرهنگ و زبان جامعه خود اثرگذارند وبه آن شکل و ایدئولوژی خاصی می بخشند . دین مبین اسلام نیز روزبه روز در حال گسترش در سراسر جهان است و نگارش و ترجمه متون مربوط به آن نیز همواره در حال افزایش است . این مقاله قصد دارد به بررسی متونی اسلامی بپردازد که توسط غیر مسلمانان نوشته شده و مترجمان مسلمان آنها را ترجمه کرده اند تا بدین وسیله به ایدئولوژی حاکم برعمل مترجمان پی برده شود .بدین منظور دو متن مربوط به اسلام که توسط غیرمسلمانان به زبان انگلیسی نگاشته شده به سی دانشجوی مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه بم بعنوان تکلیف کلاسی داده شد تا ترجمه شوند .
روش تحلیل گفتمان به عنوان چارچوب نظری تحقیق در نظر گرفته شد چون ابزاری مناسب برای کاوش درباره ایدئولوژی حاکم بر ترجمه محسوب می شود .نتیجه گیری این تحقیق این است که مترجمان مسلمان در حین ترجمه تحت تاثیر ایدئولوژی مذهبی و اجتماعی و فرهنگی خود هستند و به شکلی خودآگاه یا ناخودآگاه از ایدئولوژی خود برای تعیین استراتژیهای کلان و خرد ترجمه بهره می برند.
مقدمه
ترجمه در جهان امروز نقش مهمی دارد و به دلیل جهانی سازی و گسترش روابط بین ملتها و همچنین اشاعه ماهواره و اینترنت نیاز به ترجمه شدیدا افزایش یافته است. برای انتقال دانش نیز همه رشته ها به ترجمه نیاز دارند و نیاز به مترجمانی که بصورت تخصصی کار کنند روز به روز بیشتر میشود از جمله مترجمان رشتههای پزشکی و فنی و غیره. بنا بر تعریف کتفورد 1965 - ، ص - 20 "ترجمه جایگزینی مواد متنی در یک زبان با مواد متنی معادل در زبانی دیگر است".
نیومارک - 1988 - نیز اعتقاد دارد ترجمه فرآیند جایگزینی یک پیام مکتوب در زبان مبداء با همان پیام در زبان مقصد است. ترجمه امروزه در تمامی زمینه های دانش گسترش یافته و تاثیری خاص بر روی ابتکارات علمی همچون اختراعات دارد. مذاهب بر زبان و فرهنگ جوامع اثر میگذارند و آن را شکل می دهند. دین مبین اسلام در حال گسترش در سراسر جهان است و بسیاری از مردم ملیتها و زبانها و قومیتها در حال گرویدن به این دین هستند. بنابراین ترجمه متون اسلامی به زبانهای دیگر یک ضرورت محسوب می شود و در عین حال امری بسیار چالش برانگیز بنظر می آید.
اکثر مطالعات مربوط به متون مذهبی بر روی بخش سنتی و نظری ترجمه تمرکز دارند یعنی اینکه ترجمه دو نفر را با هم مقایسه کرده و استراتژیهای بکارگرفته شده توسط هر کدام در ترجمه بعضی متون خاص را مشخص می کنند. این مقاله قصد دارد از این محدودیتها فراتر رفته و تاثیر ایدئولوژی بر ترجمه را بررسی کند.
اوگوویه و ازنوااوهاتو - 2011، ص - 174 بر این باور هستند که زبان" متون مذهبی و مقدس دارای وقار و شاَنی هستند که زبان معمول و روزمره فاقد آن است". کین 1997 - ، ص - 49 اعتقاد دارد زبان" مذهبی عمیقاَ مشمول تفکرات اساسی درباره انسان و معنویت و تفاوت بین ظرفیت انسانهاست". این زبان بسیار با مسائل انسانی و معنوی سروکار دارد و در عین حال بسیار غامض و پیچیده است چون به مسائل غیرقابل مشاهده می پردازد. از این رو زبان متون مقدس و مذهبی با ایستایی مواجه است چون دارای اصطلاحات و مفاهیم غیرقابل تغییر است. علاوه بر این، ایجاد اصطلاحات و مفاهیم جدید بدعت محسوب می شود و بهمین دلیل مترجم اینگونه متونی باید در فرآیند انتخاب واژگان باید بسیار دقت کند.
شاید ترجمه متون مذهبی سختترین بخش ترجمه باشد چون باید به متونی پرداخت که حالت قدسیت دارند و کلام خدا تلقی می گردند. بنابراین ترجمه این نوع متون به زبانی دیگر مستلزم داشتن حساسیتی خاص از سوی مترجم است. از یک سو ممکن است معنای کلی متن اصلی و یا بخشی از آن از دست رود. از سویی دیگر، ترجمه متن مبداء ممکنست بخاطر تاثیر ایدئولوژی مترجم تغییراتی یابد. این امر ممکنست وقتی رخ دهد که مترجم دارای دین یا فرهنگ متفاوتی باشد. حتی امکان دارد مترجم معنای متن مبداء را به اشتباه بفهمد چون که با زبان مادری اش بسیار تفاوت دارد. به مترجمانی که علاقمند به ترجمه متون مذهبی هستند شدیدا توصیه می شود به هر دو زبان مبداء و مقصد تسلط داشته باشند تا کارشان مورد انتقاد شدید کارشناسان و علماء قرار نگیرد. ترجمه دیگر صرفا امری زبانشناختی محسوب نمی گردد بلکه فرآیندی چند وجهی است که تحت تاثیر عوامل فرهنگی و ایدئولوژیک قرار دارد.
این مقاله قصد دارد تاثیر ایدئولوژی مذهبی و فرهنگی و اجتماعی بر ترجمه متون اسلامی که توسط غیرمسلمانان به انگلیسی نوشته شده و به فارسی برگردانده شده را بررسی کند و استراتژیهای بکارگرفته شده توسط دانشجویان در ترجمه چنین متونی را شناسایی کند. علاوه بر این، این تحقیق به بررسی رابطه بین زبان و ایدئولوژی و قابلیت بکارگیری تحلیل انتقادی گفتمان - CDA - در فهم تمامی شرایطی که بر تولید متن اعم از شرایط اجتماعی و تاریخی و فرهنگی اثرگذارند نیز می پردازد. درواقع، این تحقیق می خواهد بر این نکته تاکید داشته باشد که عمل ترجمه باید درکنار عوامل اجتماعی و تاریخی و فرهنگی مورد مطالعه قرار گیرد. فرضیه این تحقیق بر اینست که بدون درنظر گرفتن عوامل اجتماعی و تاریخی و فرهنگی که بر متن تاثیرگذارند کار مترجم برای برگرداندن معنا بسیار سخت میشود.
ایدئولوژی و زبان
کارشناسان بسیاری به مطالعه مفهوم و تاثیر ایدئولوژی و عقیده بر عمل مترجم پرداخته اند - نک هاتیم و میسون 1990، ونوتی 1995، ایگلتون 1996، نازال . - 2012 بنا به تعریف فرهنگ لغت آکسفورد ایدئولوژی عبارتست از"سیستمی از ایده ها و ایده آلها، مخصوصا سیستمی که شکل دهنده پایه و اساس نظریه ها و سیاستهای اقتصادی یا سیاسی است". به عبارتی دیگر، ایدئولوژی مجموعه ای از عقاید و انتظارات مطروحه توسط طبقه غالب در جامعه است و یا روشی برای تفکر و قضاوت درباره مسائل مختلف از دیدی شخصی محسوب می گردد. فرکلاف 1999 - ، ص - 71 اعتقاد دارد: "ایدئولوژی به طرق مختلف و در سطوح گوناگون بر زبان اثرگذار است و در لایه های پیدا و پنهان متون وجود دارد.
وی همچنین اعتقاد دارد که ایدئولوژی حاکم بر سنتها کم و بیش به حالتی طبیعی در جامعه جریان می یابد 1992 - ، ص . - 90 حتی ممکن است خود مردم نفهمند که تحت تاثیر ایدئولوژیهایشان هستند. درواقع، ایدئولوژی بصورت ذاتی در ناخودآگاه شخصیت انسانها قرار دارد و بهمین خاطر افراد به شکلی اتوماتیک در برابر وضعیتهای مختلف واکنش نشان می دهند. این موضوع درباره متون اسلامی که توسط غیرمسلمانان نوشته شده و مترجمان مسلمان آنها را ترجمه کرده اند نیز مصداق دارد چون که آنان هم بصورت ناخودآگاه تحت تاثیر ایدئولوژیهای مذهبی و فرهنگی خود هستند.
فرکلاف - 1997:71 - همچنین بر این باور است:"فرآیندهای ایدئولوژیک به گفتمانهایی تعلق دارند که رویدادهایی اجتماعی تلقی می گردند و بهمین خاطر فرآیندهایی محسوب می گردند که بین افراد رخ می دهند و به متون تولیدی و توزیع شده و تفسیر یافته ارتباطی ندارند". معنای متون قابلیت تفسیرپذیری متنوعی دارند ولی این امر همیشه درست نیست چون درباره همه ژانرهای متون کاربرد ندارد. مترجم متون مذهبی باید به متن مبداء وفادار باشد ولی گاهی اوقات مترجم به شکلی ناخودآگاه تحت تاثیر ایدئولوژی قرار دارد.
دیک 2002 - و - 2005 ایدئولوژی را بعنوان سیستمی از عقاید تعریف می کند که اعضاء یک گروه اجتماعی خاص به آن باور دارند. اعضاء یک اجتماع خاص پیشینه فرهنگی و هنجارها و ارزشهای مشترکی دارند که پایه شناخت آن اعضاء تلقی می گردد. بطور خلاصه می توان گفت که ایدئولوژیهای ساختار متعارفی دارند که بر اساس هنجارها و ارزشهای کلی همچون آزادی و برابری و عدالت و بی طرفی شکل گرفته است. اعضاء چنین جامعه ای ارزشها و هنجارهای فوق الذکر را در ایدئولوژی خود نهادینه می کنند.
از لحاظ نظری، نقش مترجم انتقال معنای متن مبداء بدون دخالت احساسات یا عقاید شخصی است. بااین حال، فرآیند ترجمه به نوعی کدگشایی و کدگذاری مجدد یا تحلیل و سازماندهی مجدد است که طی آن مترجم سعی می کند عقاید نویسنده اصلی را قبل از به نگارش درآوردن آن درک کند. بنابراین، ایدئولوژی مترجم ممکنست بر فرآیند انتقال یا ترجمه بصورت خودآگاه یا ناخودآگاه اثر گذارد و متن ترجمه شده بیانگر ایدئولوژی شخصی نویسنده نباشد.
ژائوجیانگ - 2007 - حامی این عقیده است که ایدئولوژی مترجم بر فرآیند ترجمه و استراتژیهای آن اثرگذار است. بطور مثال، وقتی مترجمان مسلمان متون اسلامی نوشته شده توسط غیرمسلمانان را ترجمه می کنند دست به تغییر آن می زنند و بعضی اطلاعات را به تشخیص خود از متن حذف و یا به آن اضافه می کنند. بنابراین، آنها تحت تاثیر هنجارهای اجتماعی و ارزشهای فرهنگی کشورهای اسلامی خود هستند.
