بخشی از مقاله
چکیده
سغد نام باستانی منطقه اي اطراف دره بدخشان در ماورالنهر بود مرکز این منطقه شهر سمرقند است . مردم سغد در زمان ساسانیان به دلیل فعالیت شان در بازرگانی بخصوص تجارت با چین وهند معروف بودند و یکی از قطبهاي اصلی اقتصاد ایران به شمار می آوردند.
از این زبان در دوره ایران میانه آثار بسیاري بر جاي مانده که یکی از مهمترین آنها ، نامه هاي کهن سغدي است. نامه هاي کهن سغدي به زبان و خط سغدي به سال1907 میلادي توسط سر اورل استاین در یکی از برجهاي نگهبانی دیوار چین بدست آمد این اسناد شامل پنج نامه ي کامل و چهار تکه پاره شبیه یه نامه است. نامه هاي سغدي تحولات سیاسی و اجتماعی مردمان آن روزگار چین را بازگو می کند.نامه شش با گذشت زمان از بین رفته است ولی روز نگارش این نامه مشخص است.
مقدمه
سغد یکی ازاستانهاي امپراطوري هخامنشی بود که داریوش اول در سنگ نبشته بیستون از این سرزمین یادمیکند.
اکنون سغد ازبکستان جنوبی و تاجیکستان غربی را دربرمی گیرد . مردمان سغد تاجر وازطریق بازرگانی و کشاورزي روزگار خود را می گذراندند آثار مکتوبسغدي ازنزدك سمرقند تا یکی ازبرجهاي دون هوانگ - Dun – huang - وازمغولستان داخلی تا دره سند درشمال پاکستان کشف شده است.
زبان این سرزمین به نام زبان سغدي خوانده می شود اززبان سغدي دردوره باستان اثري برجاي نمانده است ولی دردوره ي میانه آثار نسبتا زیادي به دست آمده است زبان سغدي براثرنفوذ زبان فارسی میانه و نیززبان هايدیگرازرواج افتاد و تنها تا قرن 11 میلادي این زبان تکلم می شد. اما ازآن پس جاي خود را به زبان یغنابی - Yaghnābī - داد که امروزه در دره یغناب درمیان کوههاي زرفشان بدان سخن گفته می شود. آثار سغدي مشتمل بر نوشته هاي روي سکه ، سفالینه ، نامه هاي کهن سغدي ، کتیبه ي افراسیاب ، آثار کوه مغ ، آثاربودایی ، مسیحی، مانوي و چندین اثر گرانبهاي دیگر است.
نامه هاي کهن سغدي
از نظرتاریخی سکه نوشته هاي سغدي که تاریخ آنها به قرن دوم میلادي می رسد کهن ترین نوشته هاي زبان سغدي است اما بیشترسکه ها ازقرن پنجم میلادي به بعد ضرب ودرزادگاه قوم سغد به ویژه نواحی بخارا و سمرقند پیدا شده است.سکه نوشتها فقط اطلاعاتی درباره ي نام ها می دهند ومحتواي قابل ملاحظه اي ندارند.اما درسال 1907 باستان شناس شهیرمجاري سراورل استاین Sir Aurel Stein کاوش هایی را درمسیرجاده ابریشم انجام داد که آثار بسیار گرانبهایی ازاین مناطق به دست آمد. این اسناد دریکی ازبرج هاي دیده بانی مخروبه سلسله هان در 90 کیلومتري غرب دون – هوانگ1 در ایالت گانسو2 - بین دون – هوانگ ولویانگ - و550کیلومتري شرق لولان3 درمحوطه ي باستانی«T.XII.a » - مراجعه شودبه نقشه شماره: الف - تاخورده به دست آمد
نامه هاي کهن سغدي به زبان و خط سغدي توسط سغدیان مقیم سین – کیانگ - 4 ترکستان چین - و گانسوخطاب به هم وطنانشان در غرب - سغدیانا وسمرقند - وبرخی ازنواحی منتهی به چین نظیردون – هوانگ ، سوز – هو 5، گوزانگ 6 و جین – چنگ 7 نوشته شده که میان شهرهاي مزبوروخاك اصلی سغد - بخصوص سمرقند - رابطه ي بسیار نزدیک وجود داشته است. نامه هاي مزبور، تحولات سیاسی درچین شمالی ، ناامنی راهها ، مشکلات و مسائل تجاري در سغد، شرایط زندگی وفعالیت روزمره ي بازرگانان ساکن درلویانگ8 رابازگو می کند.
اینگونه بنظرمی رسد که دست نوشته ها درکیف پستی درمسیرعبوراز مرکز چین به غرب توسط نگهبانان مرزي چین مصادره گردیده است و هرگز به دست دریافت کنندگانش ، نرسیده است. این اسناد ،شامل پنج نامه ي کامل و چهارتکه ي پاره شبیه به نامه است که پیچیده درابریشم قهوه اي رنگ درون یک پاکت پارچه اي زبر از جنس کتان به دست آمد
تمام نامه ها تا شده بودند واین تا خوردگی ، نوشته هاي نامه ها را تا حدامکان محفوظ نگاه داشته بود. البته آسیب دیدگی هاي جزیی در لبه ي بیرونی برخی ازنامه ها دیده می شد.کاغذهاي مربع شکلی که این نامه ها بر روي آن نوشته شده ، از لحاظ اندازه ي ابعاد از یک نظم ویژه برخورداربوده است که خود بیانگریک اندازه استاندارد، براي این اسناد است عرض نامه هاي سغديدرحدود22 سانتیمتر است که اندازه استاندارد نامه هاي آن روزگار بوده است.
