بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات آب و هوایی بیش از هر عامل دیگری میتواندبهطورفزایندهای امنیت ملی هر کشوری را تهدید مواجه نماید. این دگرگونی در مناطق خشک و نیمهخشک که با کاهش بارش و افزایش دما همراه است چشمانداز مناسبی را همراه نخواهد داشت. جنگ داخلی خانمانسوز سوریه که شعلههای آن در ماه مارس 2011 میلادی برافروخته شد ناشی از عوامل پیچیده مذهبی، سیاسی، اجتماعی و زیستمحیطی بوده است . پژوهش حاضر باهدف نقش تأثیرات آب، خشکسالی و آبوهوا به ارزیابی شرایط جنگ در سوریه پرداخته است. به این منظور از دادههای هواشناسی 2008 - ؛1958 میلادی - ، جمعیت 2012 - ؛1950 میلادی - ، دبی ورودی رودخانه های کشور سوریه 2010 - ؛1937 میلادی - ، مرور منابع و اسناد علمی منتشرشده از کشور سوریه به واکاویی بحران حاضر پرداخته شد.
نتایج نشان داد، رودهای مرزی مشترک سوریه با کشورهای ترکیه، عراق و اردن مشکلات عدیده را برای این کشور به همراه داشت بطوریکه تنش نخست سوریه بر سر آب با کشور اردن بر سر رودخانه یرموک در اوایل دهه 1990 میلادی بوده است بعدها با بلندپروازی ترکیه در احداث سدها بر سر رودخانه فرات و اجرای طرح آبی عظیم آناتولی بزرگ و آبگیری سد آتاتورک در سال 1990 میلادی و همزمانی کاهش مقدار بارش و دبی ورودی بر پیچیدگی این بحران افزوده است. افزایش 19 میلیونی جمعیت سوریه بین سالهای 1950 تا 2012 میلادی، عدم مدیریت صحیح کشور به همراه تنوع پیچیده قومی و مذهبی سوریه و از سوی دیگر و دخالتهای صهیونیستی-وهابی در مسائل داخلی کشورهای سوریه و عراق باعث شکلگیری جنگ داخلی گستردهای در سوریه و کشورهای منطقه شده است. پژوهش حاضر ارتباطات پیچیده بین آب و درگیری در سوریه را آشکار ساخته و یکی از راهکارهای برونرفت از این بحران را گفتگوهای مسالمتآمیز با کشورهای همسایه بر سر تقسیم منابع آب و مدیریت حوضههای آبخیز میداند.
واژگان کلیدی: منابع آبی مشترک، تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، تروریسم، سوریه
مقدمه
تغییرات آب و هوایی پیامدهای عمیقی را بر کیفیت زندگی صدها میلیون از انسانها بجای گذاشته و در آیندهای نهچندان دورنیز با شدت بیشتری ادامه خواهد داشت. چشمانداز تاریخی تغییرات آب و هوایی نشان میدهد از عصر صنعتی تا به امروزانسان توانسته است اعمالنفوذ قابلتوجهی بر محیطزیست جهانی داشته باشد این اعمالنفوذ از یکسو نوآوری و قدرت بشررا نشان داده و از سوی دیگر یک زنگ خطر جدی را برای عواقب جبرانناپذیری که پدیده تغییر اقلیم میتواند داشته باشد به صدا درآورده است. گرم شدن کلی کره زمین تنها به محیطزیست و آبوهوا برنمیگردد بلکه مسئله بسیار پیچیدهتر بوده و باید شاهد شکلگیری یک فضای جغرافیایی جدید دنیای امروز باشیم.
اولین با در گزارش سوم هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی - IPCC2 - موسوم بهTAR3 بود که این مرکز برای اولین تغییرات آب و هوایی را بهعنوان یک مسئله سیاسی در دستور کار جهانی خود قرارداد . - IPCC,2001 - ارزیابی چهارم هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی نیز نشان داده است که با افزایش دما یک سری اثرات احتمالی آبوهوا در مجموعهای از سامانههای طبیعی میتواند بهنوبه خود بهاحتمالزیاد بر فعالیتهای انسانی داشته باشد . - IPCC,2007 - با توجه به گستره بالقوه و دامنهای از عواقب ناشی از تغییرات آب و هوایی تعجببرانگیز نخواهد بود که نگرانیها در خصوص پیامدهای امنیتی افزوده شود.
مسئله تغییرات آب و هوایی در سالهای اخیر به داغترین بحث رسانهای و سیاسی تبدیلشده است بطوریکه در 17 آوریل سال 2007 میلادی مصادف با 28 فروردین 1386 هجری خورشیدی شورای امنیت سازمان ملل متحد در جلسهای تغییرات آب و هوایی را بهعنوان یک مسئله امنیتی موردبحث قرارداد. باوجود نگرانیهای امنیتی تغییر اقلیم اظهارت در مورد پیامدهای امنیتی آن تاکنون بر اساس حدس گمان استوار بوده است حتی هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی که بهعنوان معتبرترین مرکز ارزیابی تغییرات آب و هوایی مشغول به فعالیت است تنها به کلیاتی در خصوصی تغییرات آب و هوایی کنشهای انسانی اشارهکرده و در اکثر مواقع زمانی که به اظهارنظر در خصوص تغییرات آب و هوایی و جنگ پرداخته است تنها به منابع دست دو و سه اکتفا کرده است.
اکتبر سال 2003 میلادی یک گزارش به وزارت دفاع آمریکا - شوارتز و راندال، - 2003 4 ارائه شد که در آن به ارائه یک نتیجه تلخ از تغییرات جوی و اختلالات اجتماعی که میتواند برای ایالاتمتحده آمریکا باوجود بیاورد اشاره شد. حال با نگاهی به وضعیت کنونی خاورمیانه و شمال آفریقا میتوان دریافت که سناریوی امنیتی آنان قابلقبول بوده است. دولت ایالاتمتحده آمریکا با این استدلال که تغییرات آب وهوایی میتواند بهعنوان تهدیدی برای بیثباتی در برخی از مناطق جهان تبدیل شود کارگروهی ویژهای را برای این چالش در نظر گرفت واخیراً 11 نظامی کارکشته در زمینههای مختلف را نیز به تیم حاضر افزوده است - همان - چراکه ایالات متحده آمریکا شواهد قابلتوجهی از تغییرات آب و هوایی و امنیت ملی در دست دارد CNA - ، . - 2007
آلمانها نیز نشان دادند که شواهد قابلتوجهی از اثرات نامطلوب تغییرات آب و هوایی بهویژه در تعامل با مسائل اقتصادی و اجتماعی وجود دارد که میتواند منجر به افزایش پتانسیلهای درگیری شود WBGU - ، . - 2007 در سالهای اخیر پژوهشهایی بسیاری به نقش آب و اقلیم در ظهور مناقشات سیاسی جهان پرداختهاند؛ که به چند مورد از آنها اشاره میشود. نورداس و گلدیچ - 2007 - 5 به اثرات جنگآور بودن تغییرات آب و هوایی پرداختهاند آنان اشاره کردند که بسیاری از عواقب بالقوه این تغییرات میتواند به مسیرهایی احتمالی برای بروز جنگ مبدل شوند. بارنت و نیل ادجر - 2007 - 6 تغییر آبوهوا، امنیت انسانی و درگیریهای خشونتآمیز را کانون توجه خود قراردادند نتایج پژوهش آنان نشان داد که تغییرات آب و هوایی بهطور فزاینده امنیت انسانی را در عصر در حاضر تضعیف میکند.
در آینده با کاهش دسترسی به منابع آب تازه میتواند منجربه تضعیف ظرفیت کشورها برای فرصت و خدمات برای حفظ معیشت خود شوند.تغییر آبوهوا، منحنیهای نمایی، منابع آب و تهدید بیسابقه برای بشریت عنوان پژوهشی است که توسط گلیاک - 2013 - 7انجامشده است نویسنده تأکید کرده است تغییرات آب و هوایی غیرقابلاجتناب خواهد بود و این تغییرات سیاره ما را بهطورفزایندهای تهدید مینماید و عدم قطعیت دیگر نمیتواند بهعنوان بهانهای برای بیعملی استفاده شود چراکه این تغییرات خطرات اجتماعی بی شماری را به همراه خواهد داشت درنهایت نویسنده پیشنهاد کرده است که با انجام تحقیقاتی جامعتر ازسوری انجمنهای علوم جوی برای پیشبینی شرایط جوی طرحی مناسبتر برای پاسخ به تغییرات منطقهای اقلیم بیابند. گلیاک - 2014 -
در پژوهشی دیگر به ارزیابی آب، خشکسالی، تغییر اقلیم و جنگ در سوریه پرداخت. بررسیهای این پژوهش نشان داده است که تمرکز درگیریها برای تغییر نظام حاکم در سوریه است، اما درگیریهای حاضر شامل یک مجموعه،گسترده از عوامل مذهبی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این کشور است کهموجی از اصلاحات سیاسی فراگیر در سراسر شرقمیانه و شمال آفریقا - MENA - را به همراه داشته است. آب و شرایط آب و هوایی نقش مستقیمی در بدتر شدن شرایطاقتصادی سوریه ایفا کردهاند. سابقهای طولانی در درگیری بر سر آب در این مناطق به دلیل کمبود طبیعی آب، توسعه اولیه کشاورزی آبی و تنوع مذهبی و قومی پیچیدهای وجود دارد.
همچنین میتوان به پژوهشهای گلدیتچ و همکاران - 2006 - 8، هوئرلینگ و همکاران - 2012 - 9، بریسنجر و همکاران - 2013 - 10 و بوزکورت و سن - 2013 - 11 اشاره کرد.در خاورمیانه پیشرفتهای برقآبی و کشاورزی برخلاف سایر نقاط جهان موجب نگرانیهای بینالمللی شده است، رودخانه فرات بهترین مثال از این نوع از نگرانیهاست. این رودخانه از کوههای جنوب ترکیه سرچشمه گرفته و از طریق کشور سوریه به عراق واردشده و ازآنجا به خلیجفارس راه مییابد. سوریه و عراق بهشدت به این منابع آبی وابستگی دارند هرگونه توسعه بالادست میتواند نگرانیهایی را برای این دو کشور به ارمغان آورد. در سال 1974 عراق؛ سوریه را تهدید به بمباران سد الثوره در سوریه کرده و سربازان انبوهی را عراق در امتداد مرز مستقر کرد ادعای دولت عراق مبنی بر کاهش جریان آب توسط سد نامبرده توسط کشور سوریه بوده است؛ اما ترکیه طرحهایی بلند پروازانه تری را اجرا کرده است این طرح برای افزایش تولید برقآبی و آبیاری دو میلیون هکتار از زمینهای این کشور بوده است.
سد آتاتورک بهعنوان بزرگترین سد ترکیه در سال 1990 ساخت آن به پایان رسید؛ اما این پایانی برای بلندپروازی ترکها نبوده و ساخت 21 سد را در حوضه آناتولی را با عنوان پروژه آناتولی بزرگ به اجرا درآوردند. هرچند دولت وقت ترکیه پیش از آبگیری سد آتاتورک به دو کشور سوریه و عراق هشدارهایی بهمنظور مدیریت منابع آبیشان مبنی قطع موقت رودخانه فرات برای آبگیری بخشی از سد آتاتورک داده بود، سوریه و عراق هر دو در اعتراضی مشابه از دولت ترکیه به این موضوع که ترکیه از آب بهعنوان صلاح استفاده مینماید به مجامع بینالمللی ارائه دادهاند. در اواسط سال 1990 تورگوت ازوال12رئیسجمهور وقت ترکیه کشور سوریه را محکومبه پشتیبانی از شورشیان کرد جنوب ترکیه کرده، چراکه دولت ترکیه منابع آبی ورودی این کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
