بخشی از مقاله
چکیده:
عربستان سعودی نیز از زمان به قدرت رسیدن فهد تنها بر مبنای نگرانی های امنیتی به سیاستگذاری خارجی پرداخته و نقش و نحوه تعامل خود را در منطقه تعیین کرده است. زمانی نگرانی از ناسیونالیسم عرب،زمانی نگرانی از خاندان هاشمی و نیز نگرانی از سلطه دو قدرت ایران و عراق و بالاخره اپوزیسیون داخلی از دلمشغولی های حاکم عربستان بوده است.بنابراین در تعامل بین دو واقعیت "امنیت" - برای عربستان سعودی و "انرژی" - برای آمریکا - است که می توان نقش عربستان سعودی را در سیستم قدرت منطقه - در سیاست داخلی و خارجی - مورد مطالعه قرر داد.دولتمردان سعودی بر این باورند که تحولات داخلی کشورشانشدیداً تحت تأثیر حوادث خاورمیانه است .
از این رو، نسبت به تغییر قدرت و افکار در محیط اطراف شانشدیداً واکنش نشان می دهند .اگر آنها بر این باور باشند که می توانند از طریق منابع خود به این حوادث شکل دهند، به انجام چنین کاری اقدام می کنند . اما اگر منابع خطر خارج از دسترس آنها باشد، نظیر اسرائیل و شوروی، تلاش می کنند آمریکا را وارد نمایند و اگر در انجام هر دو کار ناکام مانند، سعی می کنند که درگیر رفتار آشو بهای منطقه ای نشوند.بنابراین در این تحقیق تلاش داریم تا ببینیم سیاستهای دفاعی و امنیتی دولت عربستان تا چه اندازه در افزایش یا کاهش بحران های منطقه ای - همچون ظهور و افول داعش و طالبان و بحران سوریه و تحولات ایران و... - تاثیر گذار می باشد.
کلید واژه ها: عربستان سعودی، سیاستهای امنیتی، سیاستهای دفاعی، داعش، سوریه
مقدمه :
عربستان سعودی و ایران از زمان خروج انگلستان از خلیج فارس در دهه 1970، دو بازیگر اصلی منطقهای در خلیج فارس و خاورمیانه بودهاند. این دو بازیگر در کنار عراق سه قدرت منطقهای محسوب میشوند که نوع رویکرد و تعاملات آنها در منطقه و همچنین روابط آنها با قدرتهای فرامنطقهای، در شکلدهی به ترتیبات و شرایط سیاسی و امنیتی منطقه از عوامل عمده تلقی میشود. روابط و رویکردهای متقابل عربستان سعودی و ایران، در طول چند دهه گذشته دورههای متفاوتی را پشت سر گذاشته و فراز و نشیبهایی داشته است. با این حال این روابط به رغم برخی همکاریها همواره با رقابتها و تعارضاتی نیز همراه بوده است. - 1 - عوامل و دلایل متعددی در تغییر رویکردهای عربستان سعودی در قبال دیگر کشورها و روابط با آنها تأثیرگذار است. عوامل ساختاری مانند ساختار قدرت در نظام بینالملل و سطح منطقه، ساختار رژیمهای سیاسی در این کشور، عوامل و بسترهای تاریخی و فرهنگی - مذهبی، از مؤلفههای با ثبات تر و تأثیرگذارتر بر روابطاند. اما عواملی مانند تغییرات دیدگاههای رهبران سیاسی و تحولات داخلی این کشور و همچنین تحولات و روندهای منطقهای، از مؤلفههایی هستند که به تغییر در رویکردها و روابط عربستان سعودی در منطقه منجر شده است.
-1سیاست خارجی عربستان سعودی در منطقه خلیج فارس
بنا به اعلام وزارت امور خارجه عربستان سعودی اصول و مبنای سیاست خارجی این کشور مشتمل بر مولفه های زیر می باشد:
-1همگامی با مبانی شریعت والای اسلامی به عنوان قانون پادشاهی عربستان سعودی؛
-2 احترام به اصل حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی هیچ دولتی و مردود دانستن هرگونه تلاش برای دخالت در مسائل داخلی آن؛
-3 تلاش برای بسط صلح و عدالت بین المللی و مردود دانستن استفاده از قدرت و زور و هرگونه عملی که صلح جهانی را تهدید کند و یا منجر به تحکیم ظلم و طغیان شود؛
4 -محکوم کردن و مردود دانستن تمامی اشکال و روش های تروریسم جهانی و تاکید بر برائت اسلام از هرگونه فعالیت تروریستی؛
5 -پایبندی به حقوق بین الملل و معاهدات و میثاق های چند جانبه و احترام به آنها در چهارچوب سازمان های بین المللی و خارج از آن ها؛
- 6 حمایت از مسائل عربی و اسلامی در محافل بین المللی از طریق کمک مداوم و با تمامی وسایل سیاسی و دیپلماتیک و اقتصادی؛
7 -عدم تعهد و مردود دانستن اتحادها و ائتلاف هایی که به صلح و امنیت بین المللی آسیب برساند و احترام به حق تعیین سرنوشت و حقوق قانونی ملت ها در دفاع از خود؛
8 -به کارگیری سیاستی مستحکم و متوازن در زمینه تولید و فروش نفت، با توجه به منزلتی که پادشاهی عربستان به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان و دارنده ی بیشترین ذخایر نفتی در جهان دارد. - - 2
البته روشن است که سیاست اعلانی و اعمالی همواره انطباق تامی بر یکدیگر ندارند، اما می توان گفت که این دو در زمینه ی سیاست خارجی پادشاهی عربستان در چهارچوب و جهت گیری یگانه ای حرکت می کنند. حال می توان با توجه به سیاست های اعمالی عربستان سعودی و نوع نگرش نخبگان ابزاری آن اهداف کلان این کشور را در سه بند خلاصه کرد :
-1 رشد و توسعه اقتصادی، حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت ملی-2 تقویت و تحکیم همبستگی عربی - اسلامی با محوریت عربستان سعودی و حمایت سیاسی و اقتصادی از اقلیت های مسلمان-3همکاری با قدرت های بین المللی و منطقه ای برای حفظ وضع موجود و پیشبرد فرآیند صلح در منطقه خاورمیانه.چینش اهداف کلان عربستان سعودی با توجه به اصل و مبانی اعلانی وزارت امور خارجه آن در چهارچوب ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خاص صورت می گیرد. امری که نگرش و ایستاری خاص به نخبگان ابزاری و آکادمیک آن داده و باعث ایجاد تمرکز در سیاست خارجی و مشخص بودن اولویت های آن شده است. در این چهارچوب اهداف مذکور در چهار محور مشخص و با اولویت بندی زیر صورت می پذیرد. - - 3
1 - 1 محور خلیج فارس
در این محور تهاجم به هریک از کشورهای عضو شورای همکار خلیج فارس، تهاجم به تمامی این کشورها به حساب می آید. به عقیده امل ابراهیم الزیانی پژوهشگر مصری، عربستان سعودی از چشم انداز امنیت ملی خود به امنیت خلیج فارس می نگرد، به نظر وی سیاست خارجی عربستان در خلیج فارس بر سه محور می چرخد: الف - حل و فصل مشکلات و اختلافات مرزی ب - هماهنگی اقتصادی دولت های عربی منطقه در چهارچوب قرارداد های دو جانبه و چند جانبه ج - هماهنگی سیاست خارجی این کشورها در زمینه های نفت و امنیت - - 4 این نکته نیز حائز اهمیت است که این محور، اولویت نخست را در تامین اهداف کلان عربستان سعودی داراست، بدین معنی که اهداف کلان عربستان سعودی نخست باید در این محور تامین شود. به عنوان مثال به رغم همبستگی عربی-اسلامی با محوریت عربستان، به هنگام تهاجم عراق به کویت ، با وجود عرب و مسلمان بودن عراق، عربستان سعودی از نیروهای بین المللی و در راس آنها ایالات متحده برای اخراج عراق از کویت استمداد طلبید، حال آنکه تا پیش از آن به شدت از عراق در مقابل ایران حمایت مالی و سیاسی و حتی نظامی به عمل آورده بود. - 5 -
2-1 محور عربی
در این محور عربستان سعودی با تاکید بر اینکه مهد عربیت و اسلامیت و سرزمین وحی است تلاش دارد دو مفهوم اسلام و عربیت را به هم پیوند بزند، در نتیجه بر وحدت عربی بعنوان مقدمه ای بر وحدت اسلامی تاکید می کند. در این زمینه عربستان سعودی یکی از اعضای موسس اتحادیه عرب در سال 1945 بوده، پس از صلح مصر با اسرائیل و طرد آن از سوی اکثر کشورهای عرب و نیز اتحادیه عرب بر سر رهبری دنیای عرب با رقبا رقابت کرده است. در واقع عربستان سعودی از توافق نامه ی طائف - 1989 - تا توافق نامه ی مکه - 2007 - یک میانجی مهم در اختلافات درون و میان عربی بوده است - . - 6بر اساس رویکرد عربستان سعودی، محور عربی از دومین اولویت در تامین اهداف سیاست خارجی آن برخوردار است. بر همین اساس بود که عربستان از عراق عرب در مقابل ایران عجم حمایت کرد.
3-1 محور اسلامی
