بخشی از مقاله
خلاصه
به دلیل نقش مؤثر فناوری اطلاعات در تصمیمگیری مطلوب، توسعه و حداکثر ساختن سوددهی زنجیره تأمین، در پژوهش حاضر ابتدا به کمک تحلیل عاملی اکتشافی، طیف گسترده عوامل مؤثردر بکارگیری موفق فناوری اطلاعات و همچنین تعداد انبوه معیارهای سنجش عملکرد زنجیره تأمین، دسته بندی و دو مدل مفهومی جامع مربوط به »بکارگیری موفق فناوری اطلاعات در سازمانها« و »سنجش عملکرد زنجیره تأمین« ارئه میشوند. ضمنا عوامل مربوط به هر دو مدل، به ترتیب میزان اهمیت بیان خواهند شد. سپس این عوامل مؤثر بر بکارگیری موفق فناوری اطلاعات بر حسب میزان تأثیر در بهبود عملکرد مدیریت زنجیره تأمین، با استفاده از AHP رتبه بندی می گردند.
1. مقدمه
در شرایط رقابتی حاکم بر جوامع عصر حاضر، شرکت ها به منظور دستیابی به مزیت یا مزایای رقابتی با هدف کسب سهم بیشتری از بازار، علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و ارکان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته اند
از ابتدای دهه 1990 بسیاری از تولیدکنندگان و ارائهدهندگان خدمات به دنبال همکاری با تأمینکنندگان و ارتقای فعالیتهای مدیریت تأمین و خرید خود از یک نقش دفتری به یک بخش تلفیقی از پدیدهای شناخته شده به عنوان مدیریت زنجیره تأمین بودهاند
بر این اساس، فعالیتهایی کهقبلاً همگی در سطح شرکت انجام می شده، اینک به سطح زنجیره تأمین انتقال پیدا کرده است
مدیریت زنجیره تأمین به عنوان یک استراتژی رقابتی برای یکپارچه سازی تأمین کنندگان و مصرف کنندگان با هدف بهبود پاسخ گویی و انعطاف پذیری سازمان های تولیدکننده یا خدمت رسان تعریف شده و به یک رویکرد مدیریت فرایندمحور برای منبع یابی، تولید و تحویل محصول/ خدمت به مصرف کننده نهایی یا به طور گستردهتر به هماهنگی اعضای مختلف زنجیره تأمین اشاره دارد .
مدیریت زنجیره تأمین همزمان با گردش مواد در زنجیره، گردش اطلاعات را نیز در بر میگیردکه اطلاعات یکی از پنج جزء اصلی زنجیره تأمین میباشد. اطلاعات ، ارتباط فعالیت ها و عملکرد بقیه اجزای زنجیره تأمین را فراهم می آورد . داده های دقیق به موقع و کامل، ارتباطی مستحکم را فراهم می آورند و باعث میشوند مؤسسات درون یک زنجیره تأمین، تصمیماتی درست در مورد عملکردشان بگیرند
گسترش این ارتباطات، بنگاهها را در یک زنجیره تأمین قادر خواهد ساخت بگونهای صحیح و مطلوب تصمیمگیری نمایند تا باعث توسعه خود و بطور کلی حداکثر ساختن سوددهی زنجیره تأمین گردند
یشرفتهای مستمر در زمینه ارتباطات و سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات i، باعث بوجود آمدن یک سیر تکاملی برای زنجیره تامین و توسعه تکنیک هایی برای مدیریت آن شده است
امروزه استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان شرط لازم برای کنترل مؤثر زنجیرههای تأمین پیچیده مورد ملاحظه قرار گرفته است. یک زنجیره تأمین که با سیستم فناوری اطلاعات به طور کامل ادغام شده است، زنجیرهایی است که در آنتقریباً همه ارتباطات تجاری مهم سازمانی با تأمینکنندگان و مشتریان به صورت دیجیتالی فعال یا غیر فعال میشوند.
تحقیقات نشان داده اند که فن آوری اطلاعات حکم ستون فقرات و سیستم عصبی را برای مدیریت زنجیره تامین دارندزیرا پر واضح است که در دنیای پیشرفته و پیچیده امروز، که ده ها، صد ها، و هزاران سازنده مختلف در سراسر جهان وجود دارند که قطعات و اجزای مورد نیاز تولید یک کالا را تامین می کنند، برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات در میان آنها بدون کمک فن آوری اطلاعات میسرنمی باشد
از آنجا که زنجیره های تامین ممکن است طولانی و پیچیده و شامل تعداد زیادی شرکاء تجاری باشد، مشکلاتی طی آن پیش می آید. این مشکلات در صورت تاخیر در حل، به نارضایتی مشتریان و از دست دادن فروش منجر می شود و هزینه های بالایی را به سازمان تحمیل می کند. شرکت هایی در کلاس جهانی خیلی از موفقیت ها یشان را به مدیریت زنجیره تامینی نسبت می دهند، که توسط فناوری اطلاعات - - ITحمایت می شود
استفاده از فن آوری اطلاعات در زنجیره تامین مزایایی در پی دارد که برخی از آنها عبارتند از: بهبود چابکی زنجیره تامین، کاهش زمان سیکل، تحویل محصولات به مشتریان در یک زمان معقول، موجودی های کم در طول زنجیره تامین، هزینه ها ی کم در جابجایی محموله ها و محصولات در بین شرکا، یکپارچگی بیشتر اعضاء، افزایش کیفیت و تناسب اطلاعات، انجام سریع تر و منعطف تر فرایند های مرتبط با زنجیره تامین، افزایش عملکرد داخلی و خارجی زنجیره تامین، غلبه بر پیچیدگیهای موجود در روابط سیستم های خریدار- مشتری، رشد و سود آوری بیشتر برای سازمان - . - 22 به عبارت بهتر، فن آوری اطلاعات، مشکلات رایج مکانیسم های سنتی هماهنگی در زنجیره تامین را کاهش داده و باعث بهبود اثربخشی هماهنگی در زنجیره تامین گردیده است
با توجه به آنچه بیان شد، ضرورت بررسی چگونگی اثرگذاری فناوری اطلاعات بر بهبود عملکرد زنجیره تأمین آشکار میگردد. از طرفی برای به کارگیری موثر فناوری اطلاعات به برنامهریزی مدون و کارآمد نیاز است. با تکیه بر برنامهریزی میتوان از توان بالقوه فناوری اطلاعات به نحو سودمندی بهره گرفت. به همین منظور ضروری است تا با مدیریت بهینه فناوری، برنامهای مناسب با شرایط به کارگیری و استفاده تخصصی از آن تدوین کرد
باید بررسی شود چگونه میتوان مجموعه شاخصهای بسیار گستردهای که به عنوان شاخصهای کلیدی مؤثر بر پیادهسازی موفق فناوری اطلاعات در سازمانها تا کنون شناسایی شده اند، را به صورت عوامل تأثیرگذار تلخیص و دسته بندی نمود؟ مهمترین و مؤثرترین عوامل کدام اند؟ ضریب اهمیت و اولویت عوامل به چه میزان است؟
از طرف دیگر، برای اینکه بتوان میزان اثربخشی و کارایی هر زنجیره تامین را بررسی کرد انتخاب معیارهای عملکرد ضروری به نظر میرسند که در تحقیقات مختلف، معیارهای گوناگونی را برای سنجش زنجیره تامین در نظر گرفته اند. بنابراین گروه بندی مناسبترین معیارها نیز حائز اهمیت است. علاوه براین باید روشن شود که از بین مجموعه عوامل شناسایی شده برای فناوری اطلاعات، با درنظر گرفتن معبارهای سنجش عملکرد زنجیره تأمین، کدام گروه عوامل در بهبود عملکرد زنجیره تأمین مؤثرتراست؟
ضریب اهمیت اولویت بندی این عوامل چگونهاست؟ پژوهش حاضر، با بکارگیری تکنیکهای تصمیمگیری و اولویتبندی متناسب با رویکرد پژوهش، به دنبال پاسخ مناسب برای چنین سؤالاتی میباشد. در این مقاله، پس از مقدمه، به بیان ساختار کلی پژوهش در قالب متدلوژی پژوهش پرداخته شده، سپس مدل مفهومی و تحلیل داده ها توضیح داده شده و درنهایت با ارایه نتیجه گیری و پیشنهاد، مقاله خاتمه یافته است.
2. متدولوژی پژوهش
تحقیق حاضر بدنبال شناسایی و الویت بندی عوامل موثر در بکارگیری موفق فناوری اطلاعات در مدیریت زنجیره تامین است. بدین منظور، پژوهش در سه گام انجام میشود:
2.1. گام اول : شناسایی شاخصها
محققان بسیاری پیاده سازی فناوری اطلاعات در سازمانها و حتی در زنجیره تامین را با بکارگیری تکنیکها و شاخصهای مختلف مورد بررسی قرار دادهاند. با مرور ادبیات مشخص شد که شاخصهای مورد استفاده به عنوان عوامل مؤثر در موفقیت پیادهسازی فناوری اطلاعات، بسیار گسترده و اغلب متفاوتند؛ اما برخی شاخصها نیز در بررسیهای مختلف به طور مشترک انتخاب شدهاند.
یکی از جامعترین بررسی ها در این زمینه را مشایخی و همکارانش انجام دادند که در پژوهش خود به بررسی عوامل کلیدی موثر بر بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی ایران با روش دلفی پرداخته اند . نتایج این پژوهش عوامل کلیدی موثر بر بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی ایران را در 6 دسته نشان می دهد
علاوه بر این، بیرد و دیویدسن در سال2003 ،به بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر زنجیره تأمین و عملکرد بنگاه های تجاری - - 35، مبارکی و آقازاده به شناسایی مهمترین عواملی که در پیاده سازی تکنولوژی اطلاعات در هر سازمانی باید مورد نظر قرار بگیرد - - 24، امیر مانیان به اظهار عوامل موثر بر موفقیت سیستم های اطلاعاتی - - 21، آزادی خواه سلیمی به ارزیابی و اولویت بندی عوامل موثر فن آوری اطلاعات بر عملکرد زنجیره تامین همچنین زارعی و همکارانش در پژوهش خود به بررسی تأثیر آمادگی الکترونیکی بر پیاده سازی فناوری اطلاعات، عوامل شکست و موفقیت فناوری اطلاعات، موانع و محدودیتهای آن به طور مفصل پرداختند. در تمامی پژوهش های مطرح شده با مطالعه جامع ادبیات تحقیق مجموعه شاخص هایی به عنوان شاخص های پیاده سازی موفق فناوری اطلاعات در سازمان ها شناسایی شدند که به طور کلی، با بررسی این تحقیقات میتوان 30 عامل را فهرست نمود که کلیه آن ها بعد از دسته بندی، در جدول 1 قابل مشاهده اند.
از سوی دیگر برای موفقیت در محیط جدید کسب و کار، زنجیره تأمین به بهبود مداوم نیاز دارد. برای این منظور لازم است که عملکرد زنجیره تأمین ارزیابی شده و معیارهای عملکردی آن استخراج گردد - - 18، زیرا مدیریت اثربخش زنجیره ی تأمین نیازمند ارزیابی عملکرد است
هارینگتون بیان می کند اگر نتوانید زنجیره ی تأمین را ارزیابی کنید ، نمی توانید آن را کنترل کنید و اگر نتوانید آن را کنترل کنید، نمی توانید آن را مدیریت کنید و اگر نتوانید آن را مدیریت کنید، نمی توانید آن رابهبود بخشید. ارزیابی عملکرد به عنوان یک ابزار ضروری مدیریت، کمک لازم را برای بهبود عملکرد در راستای تعالی زنجیره تأمین فراهم می آورد
در رابطه با ایجاد سیستم های ارزیابی یکی از مشکلترین زمینه ها مربوط به انتخاب معیار عملکرد است. برای بهبود عملکرد زنجیره تآمین لازم است که معیارهای عملکرد قدیمی کسب و کار را کنار گذارده و معیارهای عملکردی جدیدی را مشخص کنیم تا بتوان به جای عملکرد یک کسب و کار به صورت منفرد به ارزیابی عملکرد زنجیره تآمین بپردازیم
مدل مرجع عملیات های زنجیره تأمین - - SCOR، اولین چارچوب کلی برای ارزیابی و بهبود عملکرد زنجیره تأمین به شمار می رود. از دیگر مدل ها، مدل چان و کی - - 2003 و مدل بهاتناگار و اس سوهال - 2005 - می باشد مجموعه معیارها و شاخصهای سنجش عملکرد زنجیره تأمین که توسط محققان در پژوهش های مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند، که در مجموع 17 معیار استخراج شد، بعد از دسته بندی در جدول2بیان شده است.
2.2. گام دوم: تلخیص داده ها و گروه بندی با کمک تحلیل عاملی
در فاز اول با توجه به مطالعات کتابخانه ای، 30 عامل که باعث بکارگیری موفق فناوری اطلاعات در سازمان های کشور می شود و همچنین 17 عامل که برای سنجش عملکرد زنجیره تأمین بکار میروند، شناسایی شدند.
در ادامه عوامل به دست آمده با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی، مورد بررسی قرار گرفته و مدل مفهومی بررسی فناوری اطلاعات در بهبود عملکرد زنجیره تأمین حاصل گردید؛ جهت اجرای تحلیل عاملی، پرسش نامه ای برای عوامل استخراج شده طراحی شد و از نظر روایی و پایایی مورد بررسی قرار گرفت و سپس معاونین، رئیسان ، مدیران و کارشناسان سه حلقه از زنجیره تأمین لوازم خانگی پارس خزر شامل یکی از تأمین کنندگان مواد اولیه، شرکت تولید کننده پارس خزر و یکی از توزیع کنندگان اصلی محصولات، با استفاده از نمونه گیری توزیع و جمع آوری شده است .تجزیه و تحلیل داده ها در این تحقیق با استفاده از نر م افزارآماری SPSS 16 صورت پذیرفت.
پرسش نامه ی طراحی شده دارای دو بخش، بخش اول شامل 30 سؤال 5 گزینه ای از طیف لیکرت مربوط به جدول شماره 1 و بخش دوم شامل 17 سؤال 5 گزینه ای از طیف لیکرت مربوط به جدول شماره 2، بوده است که در هر سؤال پاسخ دهنده میزان اهمیت یکی از متغیرها را در سنجش عملکرد زنجیره ی تأمین لوازم خانگی پارس خزر بررسی نموده است .پاسخ دهندگان گزینه ی مناسب را ازکاملاً بی اهمیت تاکاملاً با اهمیت انتخاب نموده اند
پرسش نامه ی حاضر در ابتدا از نظر روایی صوری و محتوایی بررسی شد، که این امر توسط خبرگان صورت گرفت، سپس تعداد 15 نمونه ی اولیه از آن توزیع شده و ابهامات احتمالی مورد تحلیل قرار گرفتنهایتاً. از فرمول نمونه گیری جامعه ی نامحدود استفاده شد و نتیجهی آن لزوم نمونه گیری 100 نمونه را نمایان ساخت. تحلیل داده ها با روش تحلیل عوامل اصلی با چرخش واریماکس بوده است که براساس نمونه گیری انجام شده و تحلیل داده ها، نتایج جدول 1 و 2 حاصل شده است.
