بخشی از مقاله
چکیده
هدف از نگارش مقاله حاضر، تطبیق و توسعه مفهوم نظام نوآوری، مبتنی بر تفکرات و چارچوب فکری اسلامی میباشد تا بر این اساس این مفهوم که بر مبنای ایدئولوژی ناقص و تاریک غرب شکل گرفته، گسترش مفهومی یابد. ذکر این نکته ضروری است که در این نوشتار، به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از آیات و روایات و نظرات صاحبنظران واندیشمندان بزرگ دینی معاصر همچون علامه طباطبایی، شهید مطهری، مقام معظم رهبری - دامظله - ، آیتاالله مصباح یزدی، آیتاالله جوادی آملی، علامه محمد تقی جعفری، شهید صدر و دیگر اندیشمندان و صاحبنظران دینی، بهره برده شده است.
آنچه به عنوان نتیجه مطالعات مذکور میتوان از آن یاد کرد این است که مفهوم نظام نوآوری در غرب به مفهوم تبدیل دانش - با تعاریف پوزیتیویستی - به ثروت و قدرت، محدود میشود؛ اما در نگرش اسلامی، دانش به مفهوم واقعیات ساختاریافته برای بیان یک موقعیت یا شرایط خاص، حقایق و اعتقادات، مفاهیم و دانستن چگونگی که با "حس و ادله تجربی"، "عقل و براهین عقلی" و"نقل و شواهد روایی متکی به عقل" و همچنین "کشف و شهود" و "شناخت وحیانی" حاصل میشود و نظام نوآوری در چنین چارچوبی به معنای تبدیل دانش با مفهوم کامل آن مبتنی بر نگرش اسلامی یعنی معرفت، فرهنگ و معرفت منسجم اسلامی و تبدیل آن به اقتصادی تعالیبخش در چارچوب عدالت، معنویت و اخلاق را دنبال میکند و در نهایت به دنبال کمالآفرینی برای انسان است و به جهان مادی و ثروت مادی، محدود نمیگردد.
کلیدواژهها: نوآوری، نظام نوآوری، مکاتب فکری غربی، مکتب فکری اسلامی
مقدمه
رهبر معظم انقلاب در بخشی ازسخنان خود میفرمایند:خلأ نبود نظام ملی نوآوری که در واقع شبکهای از ارتباطهای زنجیرهای کلان و خرد دستگاه های علمی کشور است، بهشدت احساس میشود که باید برای آن چارهاندیشی کرد - فرمایشات مقام معظم رهبری، . - 91/5/22نوآوری، در گذشته نمود و ظهور اندکی داشت؛ اما در دوران معاصر، کمیت وکیفیت نوآوریها، معیاری مهم در سنجش پیشرفت و یا عقب ماندگی کشورهاست. در این نوشتار مفهوم نوآوری، تلاشی عملی برای رشد و تعالی جامعه اسلامی بر پایهی مبانی فکری است و نظام نوآوری، شبکهای از کنشگران و فعلان در عرصه تبدیل دانش نظری به دانش عملی و کاربردی و به عبارتی تبدیل علم به ثروت و تجاریسازی در نظرگرفته شده است. لذا این تئوری که برگرفته از مباحث اقتصادی میباشد، بیشتر ناظر بر بازار و اقتصاد است.سوالی که این تحقیق آن را دنبال مینماید این است که مفهوم نظام نوآوری مبتنی بر مبانی فکری اسلامی چه تفاوتی با مکاتب فکری غربی دارد؟ البته تاکید ویژه مقاله بر رویکرد عدالت و پیشرفت در تفکر اسلامی به منظور تبیین الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت در این زمینه میباشد.
.1مفهوم نظام نوآوری در مکاتب فکری و ایدئولوژیک غربی
هر چند که ریشه و خاستگاه مفاهیم نزدیک به نظام نوآوری را به آدام اسمیت و فردریک لیست، نسبت می دهند؛ اما بالاخره، نظام ملی نوآوری از اواخر دهه 1980 با آثار لاندوال، فریمن و نلسون، انسجام نظری و عملی قابل توجهای یافت. این مفهوم، که در ابتدا مورد توجه کشورهای عضو OECD قرار گرفت، اخیرا به عنوان چارچوبی برای تدوین سیاستهای کلان توسعه فناوری واقع شده است و توانسته، توجه بسیاری از محققان و سیاستگذاران را جلب نماید و به عنوان پیشرفتهترین و پرکاربردترین مدل توسعه و پیشرفت، مورد استفاده قرار بگیرد. به بیانی دیگر، نظام نوآوری، شبکه ای است متشکل از نهادهای خلق ایده تا تجاری سازی محصول. این نظام، مرکب از مجموعهای از محصولات جدید و عواملی است که برای خلق، تولید و فروش آن محصولات از طریق فرایندهای ارتباطات، تبادل، همکاری، رقابت و دستور با یکدیگر تعامل میکنند و تعاملات آنها توسط نهادها شکل داده میشود - مانند: قوانین و مقررات - .
مفهوم نظام نوآوری در اصل به نحوی آگاهانه و هدفمند برای رقابت با نگاه تنک مایه، کمی و خطی اقتصاددانان نئوکلاسیک به موضوعاتی همچون، نوآوری و نقش آن در رشد اقتصادی و رقابت پذیری اقتصادهای ملی نضج پیدا کرد. اقتصاددانان نئوکلاسیک حداکثر به نگاهی خطی و سادهانگارانه از فرایند تغییر تکنولوژیکی قانعاند و به پرورش یک ساختار مفهومی غنی و سلسله مراتبی پیرامون این مدل ساده دست نزدهاند. پرورش چنین ساختاری در واقع در رویکرد رقیب رویکرد نئوکلاسیک، یعنی رویکرد نظامهای نوآوری، دهه هاست که نقطه تمرکز اصلی بوده است.در این بخش ابتدا به سیر تحول نوآوری، تعریف، سبکهای نوآوری و نظامملینوآوری، پرداخته میشود.
الف. نوآوری
نوآوری، زمانی رخ میدهد که ایده به شکل محصول، فرایند یا خدمتی درآید. تعاریف مختلفی از نوآوری ارایه گردیده است. سیر تکامل موضوع نوآوری را میتوان در پنج موج خلاصه نمود که در زیر به آن اشاره شده است.
موج اول. دیدگاه شومپیتر:1 نوآوری را معرفی یک ترکیب جدید از عوامل تولید و حالت های مختلف یک نظام یا به عبارتی یافتن یک تابع تولید جدید بر اساس دانش جدید می داند. عوامل این نظام، شناخت یک محصول جدید، یافتن یک فرایند تولیدی جدید، دستیابی به بازار جدید، بکارگیری منابع جدید و در نهایت طراحی یک محصول جدید می باشد.
موج دوم. نوآوری فناورانه: نوآوری فناورانه، بین سالهای 1960-1950 مطرح شده است و دانشمندان و متفکرین مختلفی در این زمینه اظهار نظر نموده اند که به دو موضوع تولید و فرآیند نوآورانه توجه بیشتری داشته اند. در این مرحله ابداع واختراع به مرحله ی تجاری سازی منجر شده و تاثیر بسزایی در رشد اقتصادی کشورها داشته است، پس از این مرحله، به نوآوری سیستماتیک و فرآیند گرایی توجه بیشتری شده است.
موج سوم. نوآوری صنعتی: نگرش نوآوری صنعتی توسط فریمن بین سالهای 1980-1970 مطرح گردید. مشخصات این نگرش انجام تحقیقات پایه، اختراع، توسعه و نوآوری می باشد. فریمن از جمله ویژگیهای نوآوری در این دوره را، فزاینده بودن آن اعلام می دارد که این موضوع به دلیل امکانات تولید بهتر در دوران صنعتی، فرصتهای بیشتری برای خلق ایدههای جدید و نیازهای فزاینده جوامع بشری ایجاد می نماید.
موج چهارم. نظام نوآوری: در سالهای 1997-1987 بر نظامهای نوآوری تاکید بیشتری شده است؛ بگونه ای که فریمن نظام نوآوری را، شبکه ای از سازمانها برای تحقق فناوری معرفی می نماید و در سال 1992، OECD1 نوآوری فناوری را تولید و فرایند جدید و تغییرات چشمگیر در نوآوری؛ شامل مجموعه ای از فعالیتهای علمی، فناوری، سازمانی، مالی و تجاری، تعریف مینماید.در مرحله بعد درسال 1997، OECD نوآوری را شامل فعالیت های تحقیق و توسعه، کسب دانش، کسب تجهیزات، تدارکات تولید و بازاریابی و سایر موارد می داند و آن را به سه نوع نوآوری فنی و فناورانه، نوآوری غیر فناورانه و نوآوری صنعتی تقسیم می نماید. در این تقسیم بندی منظور از نوآوری غیر فناورانه، نوآوری سازمانی و نوآوری مدیریتی می باشد.
موج پنجم. نوآوری دانش مدار - از 1993 تا کنون - : نوآوری دانشی - نوآوری دانش مدار - و علمی عبارت است از ایجاد، ارزیابی، مبادله و کاربرد ایدههای جدید به منظور برتری یافتن بنگاههای اقتصادی در بازار کالا و خدمات، که منجر به شکوفائی اقتصاد ملی و توسعه اجتماعی می شود و شامل موارد زیر می باشد:
-1 فرایندهای کسب دانش جدید از طریق فعالیت های تحقیق و توسعه
-2 فرایندهای کسب و ایجاد دانش جدید برای منافع اقتصادی و اجتماعی
-3 نوآوری دانش مدار در فرایندهای تولید، توزیع و کاربرد دانش
-4 نظام ملی نوآوری دانش مدار - رضوی، . - 1390
ب. سبکهای نوآوری
ازیک سو، فعالیت های نوآوری تاکید ویژه ای بر ترویج تحقیق و توسعه، بهره برداری و ایجاد دسترسی به دانش مدون دارد - سبک اس.تی.آی نوآوری - ؛ از سوی دیگر، استراتژیهای نوآوری، مبتنی بر یادگیری در عمل، کاربرد و تعامل2 هستند - سبک
