بخشی از مقاله
چکیده:
تعارض کار- خانواده یکی از موضوعات عمده اي است که امروزه مورد توجه بسیاري از محققان حوزه کار و خانواده قرار گرفته است. این تعارض ناشی از تداخل نقش هاي شغلی و خانوادگی می باشد. اثرات این تداخل چه در محیط شغلی و چه در زندگی خانوادگی، به صورت فرسودگی فرد و سوء عملکرد او نمایان می گردد، در برخی از سازمان ها مانند سازمان هاي نظامی با توجه به ماهیت وظایف شغلی و رسالت سازمان سطح این تعارض بالاتر می باشد و دقت نظر بیشتري را در این زمینه می طلبد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی مؤلفه هاي تعارض کار- خانواده در دانشگاه نیروي دریایی است تا بدین وسیله راهکارهاي کاهش تعارض کار- خانواده تبیین گردد.
روش تحقیق در این مطالعه با رویکرد کیفی به صورت مردم نگارانه و با روش تحلیل محتوا می باشد. در این مطالعه 18 نفر از کارکنان دانشگاه دریایی نوشهر بر اساس نمونه گیري مبتنی بر هدف، در شش مصاحبه گروهی متمرکز مشارکت کردند. پس از جمع آوري اطلاعات، کلیه مصاحبه هاي نوشته شده بر روي کاغذ بازنگري شدند و تم ها و درون مایه ها استخراج گردیدند و با ترکیب این تم ها و درون مایه ها بر اساس مشابهت، درون مایه هاي اصلی شکل گرفتند. چهار درون مایه اصلی به دست آمده در مورد تعارض کار- خانواده شامل؛ حضور فیزیکی محدود در محیط خانواده، فشارهاي موجود در مشاغل سازمانی، انتقال هاي مکرر یا غیر مترقبه و درآمد ناکافی بود. با توجه به نتایج به دست آمده توصیه می شود مسئولان دانشگاه و فرماندهان مافوق راهکارهاي ارائه شده در پژوهش را در جهت کاهش تعارض کار- خانواده مد نظر قرار دهند.
لغات کلیدي: تعارض کار- خانواده، تداخل کار با خانواده، تداخل خانواده با کار، تداخل مثبت کار- خانواده.
مقدمه:
در جوامع امروزي مدیریت مسئولیت هاي کاري و خانوادگی با مشکلات روزافزونی مواجه بوده است و از عوامل اصلی آن، تغییرات شگرف در ماهیت محیط کار و خانواده ها می باشد. در چنین شرایطی، اگرچه از کارکنان انتظار می رود تا میان مطالبات شغلی و خانوادگی خود تعادل برقرار کنند، اما مشارکت در هر دو زمینه باعث رخ دادن مسائل مختلفی خواهد شد. در واقع زندگی کاري و زندگی خانوادگی دو عرصه سرنوشت ساز در زندگی انسان ها به شمار می روند. علی رغم جدایی ظاهري این دو عرصه از یکدیگر در زندگی ابنا بشر، پویایی هاي تأثیر و تأثر خانواده و کار از سال ها پیش مورد تأکید دانشمندان علوم مختلف بوده است. بر همین اساس نیز تعارض کار و خانواده از حوزه هاي مورد توجه بسیاري از پژوهش ها در سه دهه گذشته تاکنون بوده است. - مک الوین1، - 2005 تعارض میان کار و خانواده به عنوان موضوعی عمده که هم کارکنان و سازمان و هم خانواده آنان را متأثر می سازد، شناخته شده است.
این تعارض از تداخل نقش هاي شغلی و خانوادگی ناشی می شود. تحقیقات اولیه نشان داده اند که مشکلات مربوط به شغل بر روابط کار و خانواده کارکنان تأثیر گذار بوده است. - پارانوما و جاویتا2، - 274: 2011 امروزه این تعارض ناشی از نقش، یکی از مهمترین منابع ایجاد استرس شناخته شده است. عدم سازگاري و ناهماهنگی میان الزامات نقش هاي مربوط به کار و نقش هاي مربوط به خانواده، مشکلات بسیاري براي کارکنان و خانواده آنان، به منظور تأمین و رفع نیازها و درخواست هاي هر دو حیطه زندگی، ایجاد کرده است. دلایل منطقی و تجربی مؤید این واقعیت است که کاهش میزان تعارض میان کار و خانواده، خشنودي کارکنان را در حیطه هاي خشنودي شغلی، خشنودي خانوادگی و خشنودي از زندگی، افزایش خواهد داد و از طرفی پیامدهاي شغلی را متأثر خواهد ساخت. - مازرول و برونینگ3، - 518: 2008 پژوهش حاضر، با هدف شناسایی عوامل و تعارض کار و خانواده در دانشگاه نیروي دریایی صورت گرفته است تا بدین ترتیب ریشه هاي تعارض کار و خانواده مشخص گردد. مضاف بر آن راهکارهایی براي برطرف کردن این تعارض ارائه می گردد.
بیان مسأله:
وجود تعامل اجتماعی منشأ بنیادین بروز تعارض است. تعارض نتیجه وابستگی ها و روابط متقابل میان انسان ها است و به همین دلیل قدمت آن به آغاز تاریخ باز می گردد. تعارض، یک فرآیند است و زمانی شروع می شود که یک فرد یا گروه احساس و تصور می کند که اشخاص یا گروه هاي دیگري در حال به خطر انداختن منافع یا دغدغه هاي آنها هستند. به طور کلی تعارض در نقش زمانی اتفاق می افتد که انتظاراتی که از یک فرد وجود دارد، در زمان و انرژي آن فرد نگنجد و در این صورت میان نقش هاي مختلفاو تضاد ایجاد می شود. - شریف زاده و همکاران، - 24: 1392
نیازها و الزامات محیط کار و خانواده گاهی با یکدیگر هم خوان نیستند و علاوه بر آن کارکنان نیز توانمندي برقرار کردن ارتباط مؤثر این دو حیطه را از دست می دهند. گاهی مسائل کار در خانواده تداخل می کند و گاهی مشکلات خانواده از کار سالم جلوگیري می کند، البته تداخل مسائل کار در خانواده به مراتب بیشتر می باشد. در هر صورت مطالعات بسیاري در این حوزه نشان می دهد که تعارض میان کار و خانواده با پیامدهاي شغلی مانند؛ نارضایتی از کار، کاهش تعهد سازمانی و میل به ترك شغل ارتباط دارد. - میچل1، - 2010 نگرانی هاي حاصل از این شرایط، به اقداماتی از سوي دولت ها و سازمان ها براي ایجاد تعادل بین کار و خانواده منجر شده است. تعیین روزي به نام »روز تعادل بین کار و خانواده« در ایرلند و ماهی به نام »ماه کار و خانواده« در آمریکا و همچنین ایجاد شرکت هاي مشاوره و سایت هاي اینترنتی براي گسترش فرهنگ تعادل بین کار و خانواده و یافتن راه حل بهبود روابط افراد خانواده، همگی شواهدي بر اهمیت روز افزون این بحث است. - نبوي و همکاران، - 398 :1393
لزوم تحقیق در زمینه تعارض کار- خانواده به اهمیت اثرات کاهش میزان این عامل فشارزا در افزایش بهزیستی افراد و سازمان بر می گردد. غفلت از این پدیده مهم موجب می شود همواره اثرات مخرب تعارض کار- خانواده به قوت خود پابرجا باشد و به صورت نهان به کاهش مؤلفه هاي سلامت و بهزیستی فردي و سازمانی منجر شود. - مولادزي، - 2005 با توجه به تغییرات فرآیند عصر حاضر در میحط کار و فضاي خانواده، کارکنان سازمان ها دچار دغدغه ها و فشارهاي مضاعفی گردیدند به عبارتی مطالبات این دو حوزه، موجب تقلیل توانمندي کارکنان و اثرات مخرب بر عملکرد آنان شده است. در سازمان هاي نظامی به واسطه وجود قوانین و مقررات، ماهیت فعالیت ها و سایر شرایط این عارضه ملموس تر و داراي ابعاد پیچیده تري است.
عدم توجه به تقابل کار- خانواده در سازمان هاي نظامی می تواند خسارات جبران ناپذیري را بر شاخص هاي سلامت فردي کارکنان، عملکرد سازمانی و کارکرد مطلوب پرسنل در نهاد خانواده وارد نماید. با در نظر گرفتن اهمیت موارد فوق الذکر پژوهشگر بر آن شد تا با شناسایی عوامل تعارض کار- خانواده در دانشگاه نظامی و ارائه راهکارهایی در جهت تقلیل آن قدمی هرچند کوتاه در جهت ارتقاء سلامت کارکنان و بهبود عملکرد آنان بردارد. با عنایت به اینکه اکثر مطالعات انجام شده فقط به موضوعات به صورت کمی پرداخته و غالب این پژوهش ها حالت کلیشه اي به خود گرفته است پژوهشگران در نظر دارند این پژوهش را با رویکرد کیفی - مردم نگارانه - انجام دهند.
