بخشی از مقاله
چکیده:
بهبود رفتار حرارتی فضاهی باز شهری، عاملی مهم در آسایش حرارتی افراد در این فضاها و کاهش بار حرارتی ساختمانهای مجاور میباشد. ساباطها یکی از عناصر مهم و تاثیرگذار در این امر میباشد که در معماری و طراحی شهری بافت قدیمی دزفول تکامل یافته است. پژوهش پیشرو بدنبال بررسی تاثیر ساباطها و بطور خاص ظرفیت حرارتی در ایجاد جریانهای هوایی در معابر میباشد.
در این پژوهش با استفاده از اندازهگیریهای متغییرهای بصورت میدانی در 6 نقطه در ارتباط با 2 ساباط با جهتگیریهای شمال-غربی - جنوبشرقی و شمالشرقی - جنوبغربی واقع در بافت سنتی دزفول و محله قلعه طی مرحله و فصول زمستان سال 1394، بهار و تابستان سال 1395 در طول 24 ساعت و به فاصلههای 3 ساعته انجام گرفته است.
اطلاعات اقلیمی نقاط منتخب نظیر: دمای هوا، دمای کروی، سرعت باد و رطوبت اندازهگیری و" میانگین دمای تابشی" محاسبه شد. سپس رابطه همبستگی بین "متوسط دمای تابشی" و "تغییر سرعت جابجایی هوا" بررسی با استفاده از نرمافزار SPSS محاسبه گردید. یافتهها حاکی از رابطه مستقیم " متوسط دمای تابشی " و " تغییر سرعت جابجایی هوا " میباشد که در طول شب و روز بدلیل وجود ظرفیت حرارتی جدارههای ساباط جهت جریان عوض میشود.
-1 مقدمه:
ساختمانهای از بزرگترین منابع مصرف انرژی و یکی از عوامل اصلی پدیده تغییرات اقلیمی، میباشند. [2] پر واضح است که بهبود رفتار حرارتی فضاهای شهری باعث ایجاد خرد اقلیمیهای شهری خواهد شد که علاوه بر آسایش حرارتی کاربران در فضای باز، سبب کاهش مصرف انرژی در ساختمانهای مجاور میگردد. یکی از این راهکارهای مبتکرانه در دزفول ساباطها میباشند.
دزفول به لحاظ اقلیمی دارای آب و هوایی گرم و نیمه مرطوب با تابستانهایی سخت ونسبتاً شرجی است . از این رو، همواره معماران بومی مجبور بودهاند تا با سایه اندازی و ایجاد کوران سعی در بهبود شرایط حرارتی فضاهای باز و نیمه باز داشته باشند. معماری بومی دزفول
دارای راهکارهای مبتکرانه معماری و طراحی شهری است که شناخت منطق حاکم بر آنها زمینه استفاده در طراحی معاصر را برای طراحان ایجاد خواهد کرد.
ساباطها یکی از عناصر مبتکرانه معماری ایرانی در مناطق مختلف محسوب می شوند. ساباط، پوشش سقفی روی گذرهای شهری است که بمنظور سایه اندازی و جهت دهی به باد ساخته شده است. دلایل توسعه ساباطها عبارتند از:
الف - افزایش بام شهری برای آسایش عابرین
ب - سایه اندازی روی کوچه ها
ج - امکان توسعه فضاهای مسکونی اضافه روی ساباط ها
د - ارتباط، انسجام و وحدت فضاهای شهری.
یکی از مناطقی که عنصر ساباط در آن به اوج شکوفایی رسیده و به یکی از ویژگی های بارز معماری و طراحی شهری بدل گشته است، بافت سنتی دزفول میباشد.
-2 پیشینه تحقیق:
تاثیرات نامطلوب دمای بالاتر از حد آسایش سلامتی جسمی و روانی انسان و نیز مصرف انرژی در ساختمانها در پژوهشهای گوناگون در ارتباط با، تغییرات اقلیمی [3] و امواج گرمایی [4,5] مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند. چرا که با ایجاد جزایر حرارتی شهری - UHI1 - باعث بالارفتن دما در مناطق شهری به نسبت مناطق روستایی و خارج از شهرها میشود. [6,7] میتوان گفت در پژوهشهای اندکی به تهویه طبیعی در فضاهای باز شهری و از جمله ساباطها پردخته شده است.
آگاهی از جریانهای هوای داخلی در فضاهای باز و بسته، به سه دلیل قابل توجه است: آسایش حرارتی، کیفیت هوای داخل و مصرف انرژی ساختمان. مطالعات نشان میدهند که در دو دهه گذشتهتوجّه به »جریان هوای داخل« در قالب دانشی نوین به طور چشمگیری افزایش یافته است. دو روش برای تحلیل جریان هوا در ساختمان وجود دارد: روش های تجربی و شبیه سازیهای عددی.
عمده تحقیقات در این زمینه به صورت شبی هساز ی و با روش CFD صورت میپذیرند از جمله، رهایی و همکاران با استفاده از روش شبیه سازی CFD به بررسی جریان هوا در بازار قدیم دزفول پرداخته اند. [1] با این وجود به نظر میرسد پژوهشهای اندکی با استفاده از روش تجربی و ادازهگیری میدانی به بررسی تغییرات حرارتی در این فضاها پرداختهاند.
شکل : - 1 - محل قرارگیری ساباطها، خانه سوزنگر و نقاط اندازهگیری
-3 روش تحقیق:
روش پژوهش در این مطالعه، روش پژوهش موردی میباشد که بر پایه مشاهده و اندازه گیریهای کمی میباشد. بمنظور سنجش معیارهای بدست آمده، با توجه به غنای معماری بومی شهرستان دزفول که در اقلیم گرم و نیمه مرطوب قرار گرفته، بعنوان محدوده تحقیق انتخاب شد. آشنایی پژوهشگر به معماری این منطقه و بار حرارتی زیاد در فصل تابستان از دلایل این انتخاب میباشد. شهرستان دزفول با مساحت 4770 کیلومتر مربع، در عرض شمالی 32 درجه و 24 دقیقه و طول شرقی 48 درجه و 23 دقیقه و در ارتفاع 143 متر از سطح دریا قرار گرفته است.
اندازهگیریها در محدوده 2 ساباط با جهتگیری شمالغربی - جنوب شرقی و شمال شرقی - جنوب غربی و در نقاط ابتدا، انتها و وسط هر ساباط، واقع در بافت سنتی شهرستان دزفول و در محله قلعه انجام خواهند شد. - شکل - 1 گفتنی است برداشتها طی سه مرحله بیست و چهار ساعته با فاصلههای زمانی سه ساعته در روزهای 5 و 6 بهمن ماه سال 1394 بعنوان نماینده فصل سرد، روزهای 2 و 3 اردیبهشت ماه سال 1395 بعنوان نماینده فصل معتدل و روزهای 24 و 25 تیر ماه سال 1395 بعنوان نماینده فصل گرم انجام شده است.
اندازه-گیری از ساعت 13 ظهر روز اول شروع و تا ساعت 10 صبح روز بعد صورت گرفت. متغیرهای اقلیمی شامل دما و رطوبت، دمای کروی، سرعت باد با استفاده از ایستگاه سنجش قابل حمل - ابزارهای دقیق اندازهگیری - بعنوان نماینده اقلیم خرد اندازه گیری شد. - شکل - 2، - پیوست - 1 همچنین شرایط اقلیم محلی در روزهای برداشت با استفاده از ایستگاه سنجش نصب شده بر روی بام خانه سوزنگر واقع در محله قلعه بعنوان نماینده اقلیم محلی اندازهگیری شد.
علاوه بر این اطلاعات هواشناسی روزهای برداشت و بلند مدت دزفول 2001 - تا 2014 میلادی - اخذ شده از ایستگاه هواشناسی صفی آباد دزفول بعنوان نماینده اقلیم منطقهای مورد استفاده قرار گرفت. - شکل 3، 4 و - 5 مقایسه روند تغییرات شاخصهای کمی اقلیمی - محیطی و اقلیمهای خرد، محلی و منطقهای و بطور خاص سرعت جریان هوا و میانگین دمای تابشی نقاط اندازهگیری مبنای تحلیل و نتیجهگیری میباشند.
شکل :2 ابزار اندازهگیری، - a - دستگاه بادسنج هات وایر، - b - دستگاه اندازه گیری دمای تشعشعی WBGT
شکل : - 3 - ایستگاه سنجش قابل حمل
شکل : - 4 - ایستگاه سنجش در بام خانه
شکل : - 5 - ایستگاه هواشناسی
شکل : - 6 - ویژگی نقاط اندازهگیری شده در دو جهت گیری
