بخشی از مقاله
چکیده
بشر همواره در جست و جوی هویت و حفظ آن بوده و همواره در طول تاریخ به نکته توجه داشته است، اما امروزه به دلیل تقلید از الگوهای غربی و بدون توجه به اصول با ارزش معماری سنتی، جامعه شاهده وجود ساختمان هایی خالی از هویت خویش شده است. این سردرگمی ها، فضاهای معماری را بدون روح و هویت خواهد کرد. عناصر معماری از جمله مهمترین عوامل در شکل گیری هویت اند، که یکی از عوامل موثر در حفظ هویت معماری سنتی باز زنده سازی این فضاها و بکار گیری آنها با هویت اولیه آنهاست.
هدف این پژوهش آشنا شدن هرچه بیشتر با این مفاهیم و بکار گیری این عناصر در طراحی هاست. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است که در آن برای شناسایی عوامل ذهنی و عینی، به تحلیل فضاهای مسکونی پرداخته است. این پژوهش در پی بازشناسی و تحلیل مولفه های مهم در ایجاد هویت مکان و چگونگی آن در معماری سنتی ایرانی است. برای حل این مشکل با آشنایی هرچه بیشتر با مفاهیم بنیادی و نحوه نگرش معماران خوش ذوق در دوره های گذشته می توان تغییری اساسی در بازیابی هویت ایرانی در ساختمان های امروزی ایجاد کرد.
مسکن سنتی پاسخگوی به تمامی نیازهای فطری انسان بوده است و مسلما شناسایی عوامل موثر در طراحی آنها پاسخگوی نیاز انسان امروزی در زمینه های مختلف و ایجاد حس هویت ایرانی که در وجود ما نهادینه شده است خواهد بود، که در جهت استفاده انسان امروزی این پژوهش به استفاده کنندگان کمک می کنم از روش های صحیح برای برخورد با فضاهای سنتی و تاریخی برخوردی درست داشته باشند. فضاهای سنتی به سبب نمایندگی دوران خود و نقشی که در بیان فرآیند تحول فرهنگی ایفا می کنند، دارای ارزش حفاظتی هستند به همین روی پژوهشگر ضمن معرفی محله مورد مطالعه به اهمیت و احترام نهادن به این بافت پژهش خود را انجام داده است.
.1 مقدمه
در این پژوهش، موضوع طراحی و بهسازی بافت پیرامون آستانه سبزقبا واقع در بافت تاریخی دزفول تشریح می شود. بنابراین ابتدا می بایست با یک سری از مفاهیم برای درک هر چه بهتر موضوع آشنا شویم؛ برای تشریح این بحث لازم است با محله ها و مفاهیم حفاظت از محله آشنا شویم؛ برای شناخت هر چه بهتر این مفاهیم و ارتباط آنها با موضوع مورد بحث با سوالاتی مواجه می شویم و برای رسیدن به هدف طراحی باید به گونه ای به این سوالات در پژوهش و طراحی خود پاسخ دهیم، که بتوانیم با طراحی درست و شایسته به حفاظت از این محله کمک شایسته ای کرده باشیم. هویت و فرهنگ و تعلقات اجتماعی در ارتباط با مردم با کالبد ؟ مهمترین عوامل شکل دهنده محله؟ مولفه های شکل دهنده هوت اجتماعی کدام اند؟ برای درک هرچه بهتر این موضوع باید به دنبال پاسخی برای این سوالات باشیم و تاثیر این سوالات را بر هم مورد بررسی قرار دهیم و تاثیر این موارد را در پژوهش خود بیان کنیم.
.2 مبانی نظری
هویت فرهنگی و تعلق اجتماعی
هویت فرهنگی و اجتماعی در تداوم حیات اجتماعی انسان نقش مهمی را در انجام وظایف و مسئولیتهای اجتماعی و شهروندی ایفا می کند . هویت فرد در گرو برایند متناسب و مناسبی از سایر هویتهای وی از جمله هویت فرهنگی و اجتماعی است . هویت اجتماعی و فرهنگی نیز در گرو برخورداری از شرایط مناسب زیستی به ویژه زندگی اجتماعی و فرهنگی است . به گونه ای که بتواند منشاء خاطره برای فرد گردد. احساس تعلق اجتماعی نیز مبنای احساس مسئولیت و به دنبال آن مشارکت در توسعه شهری و منطقه ای است - مرکز آمار ایران - .
مهمترین عوامل تشکیل دهنده هویت محله های شهری
1. تعاملات انسانی
2. حافظه تاریخی - خاطره -
3. رفتارها و هنجارها
4. فرهنگ
5. هنر و سلیقه - مرکز آمار ایران - .
هویت در مکان های مصنوع - معماری و شهرسازی -
1. مکان های مصنوعی غیر از هویت حقیقی و طبیعی خود، ابتدا یک هویت اعتباری دارند؛ منبعث از تجلی ایده ها و ایده آل های - نیت و عمل - صنعتگر و هنرمندان که آن فضاها را ساخته است.
2. با حضور انسان ها در آن مکان ها یک هویت اعتباری دیگر برای آن مکان مصنوع ایجاد می شود که وابسته به درجه و شان انسانهای حاضر در آن مکان است.
3. بنابر آیه شریفه 72 سوره انفال »برخی از آنان اولیاء - دوست و سرپرست - برخی دیگر هستند«، این هویت و منزلت اعتباری هر مکان و فضای مصنوع، به ارزشمندترین انسانهای آن مکان یا والیان و سرپرستان آن مکان ها نیز وابسته است. به همین دلیل در سوره مبارکه بلد در آیه های شریفه 1 تا 3 خداوند می فرمایند: »سوگند نیاوردم به این شهر؛ و تو جایگزین در این شهری؛ و پدری و آنچه فرزند نهاد.« ملاحظه می شود که خداوند با حضور پیامبر اکرم - ص - در شهر مدینه، او را همچون پدری تشبیه می نماید که وجودش و حضورش موجب زایش و رویش هویت های جدید خواهد شد.
وجود پیامبر اکرم - ص - واجد دو مولفه هویت ساز است: اول کلام الهی - وحی - که خداوند متعال از طریق ایشان مکتب اسلام را به مردم معرفی و ابلاغ می نماید. دوم مفسر، مجتهد و الگوی ساخته پرداخته شده آن مکتب که حضور ایشان به عنوان امام و رهبر در آن شهر می باشد؛ بنابراین وجود پیامبر - ص - دو مولفه لازم »کتاب« و »امام« - کتاب االله و عترتی - را فرآهم آورده است. اما در آیات بعدی سوره مبارکه انعام نشان می دهد که برای تبیین هویت افراد آن جامعه، این دو مولفه لازم است، ولی کافی نیست. کتاب الهی نقشه راه و مسیرهای مثبت و منفی را ترسیم نموده است؛ و حضور پیامبر یا امام نیز مراتب سیر فردی و اجتماعی و نهایتا غایت و سرآمد صیروریت انسانی را که همان رسیدن انسان ها به مقام انسان کامل است مشخص می نماید.
نیز مولفه سوم، یعنی آزمایش انسان ها و انتخاب و اراده آنها در جهت گیری مثبت - اصحاب میمنه - یا جهت گیری منفی - اصحاب مشعمه - نیز برای ارتقاع وجودی و تکامل هویتی آنها لازم است. هویت هر یک از انسان ها با میزان معرفت، سعی و تلاش فردی، اختیاری و آزادانه آنها در عمل روشن می شود. بنابراین می توان گفت که اولا هویت، همواره مثبت نیست و جهات مثبت و منفی دارد. ثانیا هویت در مکان های مصنوعی نظیر معماری و شهرسازی سه مولفه اعتباری دارد: تجلی ایده ها و آرمانهای معماران و شهرسازان در کالبد آن شهر، نوع اعتقادات مردم - ایمان آنها - و درنهایت عمل فردی و اجتماعی آنها - عمل صالح - . مجموع این سه مولفه می تواند مبین هویت یا چیستی حقیقی و اعتباری آن مکان یا محیط باشد.
سرانجام می توان گفت مفاهیم معماری، شهر و ایرانی، هویت خود را از انسان ها اخذ می کنند. چون هویت بالفعل انسانها نیز اعتباری، سیال و متغیر است، بنابراین تنها خالق انسان و انسان های کامل می توانند هویت قابل احراض انسان ها را بطور جامع و مانع تشریح نمایند. این حقیقت در مکتب اسلام در قالب قرآن مجید و حضور امامان معصوم - س - که با اراده الهی از جهل و نقص و خطا تطهیر شده اند قابل تبیین است - سوره احزاب آیه . - 33 پس برای تحقق پذیری معماری ایرانی-اسلامی باید به نحوه تحقق پذیری اسلام در افراد و جامعه انسانی پرداخت. از آنجا که مسلمان بودن انسان ها، امری نسبی، سیال و متغیر است، بنابراین اصولا تحقق پذیری هر فرهنگی از جمله اسلام در معماری و شهرسازی امری نسبی است. تفاوت تحقق پذیری اسلامی با غیر اسلامی در افراد و جوامع اسلامی تابع مولفه های زیر است:
1. مجموعه قوانین حاکم بر روابط فردی و اجتماعی آن جامعه باید مبتنی بر فرهنگ اسلامی باشد.
2. مجموعه برنامه ریزان مدیران و تصمیم گیران و مجریان، ضمن آشنایی و اعتقاد به معیارهای فرهنگ اسلامی در عمل و آثار خود نظیر معماری و شهرسازی باید متعهد به فرهنگ اسلامی و معیارهای آن باشد.
3. بهره برداران از هر مکان معماری یا شهری نیز در هویت بخشی مثبت یا منفی به مکان معماری و شهرسازی نقش اساسی و اختیاری دارند.
