بخشی از مقاله
چکیده
امروز با پیچیده شدن مسائل شهری، افزایش فزاینده جمعیت، تنوع و کثرت نیازها و احتیاجات نمی توان شهرها را به حال خود رها نمود تا به صورت لجام گسیخته رشد نمایند و به حیاتشان ادامه دهند. از این رو طرحهای توسعه شهری بنیادی ترین ابزار شکل دهی شهرها بر اساس نظم و برنامه از پیش اندیشیده شده محسوب می شوند . تهیه و اجرای طرح های شهری به طور اعم و طرح های جامع به طور اخص مقتضای شرایط پیچیده تر، توسعه یافته تر و گسترده تر زندگی در شهرهای معاصر و همچنین تنوع نیازها و احتیاجات ناشی از آن است. طی دهه 40و50 میلادی ، روشهای برنامه ریزی سنتی در عمل توانایی حل مشکلات جامعه شهری را از طریق تهیه ، اجرا و ارزیابی توسعه از دست داد و از سوی دیگر اعتماد عمومی نیز نسبت به کارایی این طرحها سلب شد . مردم خواستار پارادایم جدیدی در راستای کارآمدی ، مشارکتی بودن ، انعطاف پذیری و مردمی بودن طرح ها شدند. برای نیل به این منظور ، برنامه ریزی مشارکتی شکل گرفت . اساس این روش مبنی بر تبدیل خواسته به هدف و هدف به عمل است.
هدف این مقاله پس از تعریف - چار چوب نظری و محتوایی - طرحهای توسعه شهری در ایران ، بررسی و تبیین روندها، روشها و ابزارهای مشارکت شهروندان در تهیه طرحهای توسعه شهری است سئوالات این پژوهش ، عبارتست از اینکه روشهای مشارکت شهروندان در این امر کدام است ؟ و آیا روشهای خاصی برای حصول به هر روش مشارکتی وجود دارد؟ ... روش تحقیق در این مقاله کیفی و اسنادی مطالعاتی است و نشان میدهد این طرحها در ایران بر اساس روش شناسی اثبات گرایی تهیه میشوند . الگوی سنتی تهیه طرح در این روش ، الگوی جامع، تفضیلی است.. در این الگو ، وضعیت کالبدی زمین در شهرها در قالب نقشه هایی به صورت کامل و قطعی تصویر و پیشنهاد میشود . طرحهای تهیه شده با این روش عمدتا" تحقق نیافته و لذا در این خصوص باید مطالعات لازم انجام تا ضمن شناخت آسیب های این روش شناسی ، تغییرات لازم برای رفع آسیب ها و افزایش تحقیق پذیری طرحهای توسعه شهری ایجاد شود . بهترین روش مشارکتی آن است که طرحها با اهداف ،ارزشها و قابلیتهای جوامع هماهنگ باشند . یافته ها بیانگر آنست که برنامه ریزی در سطح واحدهای همسایگی مناسبتر از سایر روشهاست زیرا بر دو هدف عمده تاکید دارد:
.1 نزدیکتر کردن سازمانهای محلی به مردم.
.2 تنظیم عملکردهای شهری با نیازهای حوزه های خاص.
واژههای کلیدی: طرحهای توسعه شهری ، برنامه ریزی مشارکتی ، روش شناسی طرح توسعه شهری
مقدمه
ابزار و راه حل منطقی و عملی بسیاری از کشورها برای فائق آمدن بر مسائل و مشکلات شهرها و نواحی شهری و بهبود شرایط زیستی و کالبدی آنها ؛ انجام مطالعات شهری و تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری بوده است. به موجب قوانین موضوعه در ایران ، این طرحها مهمترین ابزار ساماندهی کالبدی شهرها بوده و انجام انواع اقدامات و صدور انواع مجوزهای عمرانی بر اساس آنها انجام میشود. اما موفقیت این طرحها ، همواره مورد سئوال و تردید بوده است. زیرا این طرحها نه تنها در تحقق اهدافشان ناکام بوده اند بلکه ، در مواردی خود مشکلات جدیدی را نیز ایجاد کرده اند . دلایل ناکامی و ناکارآمدی آنها در دو عنوان کلی عبارت است از؛ - 1 مشکلات محتوایی و روش شناسی ؛
- 2 مشکلات اجرایی.
این مقاله در ابتدا به بررسی روش حاکم بر تهیه طرحهای توسعه شهری در ایران و ترسیم و ارائه روش مناسب در تهیه طرحهای توسعه شهری می پردازد تا بدان سبب بتوان ضمن ایجاد یک محیط کالبدی مناسب، آسایش و رفاه شهری را تأمین کرد و پیامدهای منفی ناشی از عدم تحقق طرح ها را به حداقل رساند. تفکر در خصوص برنامه ریزی شهری - به شکل کنونی - با نظریه پردازی صرف و ایده آل گرایی از اوایل قرن نوزده ام شروع شد ، با شروع قرن بیستم برنامه ریزی به مسائل عینی و جزئی متمایل شد و توجه به مسائل عمومی و روزمره هم چون بهداشت ، حمل و نقل ، فرم شهری ، و ... جای نظریات کلی را میگیرد . با وقوع جنگ جهانی دوم و تخریب همه جانبه شهرها توسعه شهری از نگاه تک بعدی به چند وجهی تغییر میابد و با جمعیت بیشتری به موضوع توسعه شهری پرداخته میشود.
روش تحقیق :
روش پژوهشی این مقاله کیفی با بهره مندی از شیوه تحلیل محتوا و اسنادی است. روش و ابزار گردآوری اطلاعات از طریق بررسی منابع مکتوب به ویژه شرح خدمات طرحهای توسعه شهری است . در بررسی مشکلات محتوایی در روش شناسی مطالعات شهری موضوع این مقاله کارایی و پایایی روش مورد استفاده در تهیه طرحها بررسی میگردد ؛ ابتدا برای ارزیابی کارایی ؛بایستی متغیرهای مطالعاتی طرحهای مذکور بررسی شوند . وبرای ارزیابی این موارد ، محتوای شرح خدمات انواع طرحهای توسعه شهری - جامع ، تفضیلی و هادی - مورد بررسی قرار گرفته اند. در این بررسی بر این موضوع که "آیا با روش مورد استفاده داده های مرتبط و مورد نیاز - آن هم به اندازه نیاز نه کمتر و نه بیشتر - جمع آوری میشود یا خیر ؟ " تاکید میشود . در مرحله دوم موضوع پایایی - تحقیق پذیری - طرحها بررسی میشود که آیا روش شناسی مورد عمل ، توانسته است به نیازهای مختلف شهری پاسخ در خوری ارائه دهد یا خیر ؟ بیش از سه دهه است که طرح های توسعه شهری برای شهرهای ایران به منظور ایجاد زمینه رشد کالبدی موزون و هماهنگ در حال تهیه هستند که در اینجا پس از بیان ضرورتهای تهیه طرحهای توسعه شهری ، به معرفی طرح های زیز می پردازیم. - 1 طرح جامع شهری و محتوای آن - 2 طرح تفصیلی شهری، محتوا و اهداف آن - 3 طرح هادی شهری و اهداف آن - 4 طر حهای فرادست - 5 مراحل و مراجع تصویب طرح های توسعه شهری ضرورت تهیه طرح های توسعه شهری از جمله دلایل ضرورت تهیه طرحهای توسعه شهری می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
گسترش شهرها تحت تاثیر عواملی چون مکانیزه شدن کشاورزی، توسعه صنعت و نیز خدمات متنوع و متشکل جوامع متمرکز انسانی در آینده نیز ادامه خواهد داشت . با قبول رشد سالیانه شهر نشینی به میزان4 درصد، جمعیت شهرنشین در ایران به چندین برابر مقدار موجود خواهد رسید، یعنی در طول چند سال، تأسیسات و تجهیزات لازم برای زندگی جمعیت شهرنشین جدید - علاوه بر رفع نیازهای موجود - باید تأمین شود. چگونگی سرمایه گذاری در خدمات شهری برای جمعیت شهرنشین آینده در طر ح ها و برنامه های بی شماری مطرح خواهد بود و این برنامه ها ناگزیر باید از مجرای طرح های شهری هماهنگ شوند و فقط از این طریق می توان بین نیازهای جوامع شهری و منابع بالقوه، روابط منطقی و توجیه کننده برقرار نمود. در نبود این طرح ها و به علت پراکندگی و ناهماهنگی برنامه ها و پروژ ه های بخشی، مسائل و مشکلات پیچیده ای که شهرهای امروزی با آن مواجه هستند، افزایش خواهد یافت
اهم این مشکلات عبارت خواهند بود از:
الف -رشد شهرها : رشد سریع شهرها موجب عدم تعادل بین توزیع خدمات و سرمایه گذاری ها در سطح ملی خواهد شد و روستاها به تدریج قدرت خود را به نفع شهرها از دست خواهند داد .به همین نسبت بخش کشاورزی نیروی انسانی و منابع حیاتی خود نظیر زمین و آب را در خدمت بخش خدمات می گذارد و جمعیت کشور به تدریج از حالت تولیدکننده به صورت مصرف کننده در می آید. ب -مساله زمین : احتیاج به زمین در شهرها موجب تغییر در کاربری زمین های کشاورزی می گردد .از طرف دیگر افزایش احتیاج به زمین ارزش این کالای ضروری را به قدری بالامی برد که امکان دسترسی به آن را از قدرت گروه های متوسط و کم
