بخشی از مقاله
چکیده
تربیت یکی از مهمترین موضوعات و ضرورت های زندگی بشری است که در صورت غلفت از آن منزلت انسانی در معرض تهدید قرار می گیرد و به مرز حیوانیت یا پایین تر از آن عدول می نماید. ضرورت مسئله تربیت در زندگی انسان در تاریخ اندیشه فلسفی بر کسی پوشیده نیست و در ادیان از جمله دین مبین اسلام بر آن تاکید وافری شده است به نحوی که در آیات قرآن کریم تزکیه یا همان تربیت یکی از اهداف بعثت پیامبران بیان شده است. از آنجا که هر گونه رشد و تحولی در زندگی انسان در بستر و زمینه های متناسب و مقتضی تحقق می یابد ،تربیت اخلاقی نیز بر همین اساس نیازمند بستر و زمینه مساعد و متناسبی است.
خانواده یکی از مهمترین بستر ها ی مهم در مورد تربیت آدمی است. هدف تحقیق حاضر این است که بیان نماید خانواده چگونه می تواند در مسئله تربیت انسان نقش موثری ایفاء نماید. نوییسنده تلاش می کند با تکیه بر برخی آموزه های دینی، نقش خانواده را در امر تربیت فرزند در جهانی که از آن به دهکده جهان تعبیر می گردد مورد تبیین قرار دهد. نتیجه این است که خانواده و به عبارتی والدین از طریق تقویت و رشد خصیصه تعقل قادر هستند تا فرزندان را برای زندگی متعالی در دهکده جهانی آماده سازند.
مقدمه و بیان مسئله
دین و تربیت دو مقوله به هم پیوسته هستند و تفکیک آن دو از یک دیگر کار آسانی نیست. اگر چه در اندیشه غرب جدید بنا به دلایل و شرایطی به ویژه تحت تاثیر انقلاب علمی و رشد روز افزون دانش تجربی، گروهی از اندیشمندان در فرهنگ فکری غرب تربیت را از دین جدا نموده در مقابل از تربیت علمی سخن گفته اند. در دین اسلام پیوند دین و مقوله تربیت امری آشکار است و در آیات قرآن کریم در موارد متعددی در کنار نقش تعلیمی پیامبران از نقش تربیتی آنها نیز سخن گفته شد.
صرف نظر از این مسئله که آیا دین و اخلاق از یکدیگر به طور جداگانه چه جایگاهی دارند مسئله مهمتر در مورد مقوله تربیت در دنیای معاصر این است که آیا در جهانی که بواسطه تکنولوژی ارتباطات به مراتب کوچک شده است و دور ها را نزدیک نموده است ،همانند جهان گذشته که جهان فارغ از تکنولوژی ارتباطات بود می توان از دغدغه های تربیتی دین سخن گفت و دفاع نمود؟
هدف تحقیق حاضر، بررسی نقش تربیتی دین با تاکید بر نقش خانواده در مورد آن است. اواخر قرن 20 و قرن 21 دارای ویژگی خاصی است و به واسطه چنان خصیصه ای شأن تربیتی دین در جهان کنونی با چالشی متفاوت مواجه می گردد.خصیصه قرن حاضر معطوف به قدرت ارتباطی فوق العاده آن است. کمیت و کیفیت قدرت ارتباطی میان بشر امروزی با گذشتگان قابل مقایسه نیست. وقوع انقلاب ارتباطات، علت عمده ای است که انسان ها از وضع حیات یکدیگر مطلع گردیده، و از تفاوت های ظاهری اصول اخلاقی و تربیتی یکدیگرنیز آگاهی پیدا نمودند. در سایه چنین شناختی اندیشه نسبیت ارزشهای تربیتی طرح گردید
در عصر کنونی نتایج انقلاب ارتباطات سبب ظهور چالش دیگری برای نقش تربیتی دین گردیده است.قدرت ارتباطی و الکترونیکی بشر امروزی به گونه ای است که از جهان می توان به دهکده جهانی تعبیر نمود . - Swami,1999,p.2 - وضعیت کنونی قرن حاضر به نحوی است که مرزها وحصارهای موجود در اعصار گذشته یا از بین رفته است و یا تاثیر خود را از دست داده است. واقعیت این است که ظرفیت ارتباطی بین بشر امروزی سبب بی خاصیت شدن مرزهای جغرافیایی گردیده وعبور از سیم خاردارها در حاشیه ی مرزها امر آسانی گردیده است.
نتیجه اینکه در جهان کنونی دورها نزدیک شدند و اینترنت وماهواره...ابزارهایی هستندکه به روشنی نگرش دهکده ایی بودن عصر حاضر را نشان می دهد. مسئله این است آیا در عصر کنونی که با قدرت ارتباطاتی خاص خود توانسته است مرزها و حصارهای میان آدمیان را کنار نهاده است ، والدین - خانواده - چگونه می توانند دغدغه تربیتی دین را در مورد فرزندان خود تحقق دهند؟ سنت رایج در جهان فاقد تکنولوژی ارتباطات اینگونه بود که غبالً با ایجاد مرز و حصار و نیز به کمک مفاهیمی چون مجاز و ممنوع، اهداف و دغدغه های تربیتی را پیگیر بودند اما در جهانی که بواسطه انقلاب تکنولوژی ارتباطات آن را به دهکده جهانی تبدیل نموده است به نحوی ایجاد حصارو و مرز کار آسانی نیست و تقریبا محال است خانواده ها چگونه می توانند نقش تربیتی را ایفاء نمایند؟
پرسشی که ممکن است در ذهن خواننده تبادر نماید این است چگو نه دهکده جهانی سبب ایجاد چالش برای نقش تربیتی والدین می گردد؟به عبارت دیگر وجه چالش آفرین عصر حاضر برای والدین چیست؟پاسخ آن روشن است: " وجه چالش آفرین انقلاب ارتباطات برای تربیت دینی خصیصه ساخت زدایی آن است.ساختارهای عینی و مفهومی که ما تاکنون با آن همراه بوده ایم و با نظر به آ ن ها تربیت دینی خود را سازمان داده ایم در برابر موج ساخت زدایی این قرن متزلزل می شوند.در نتیجه نظام تربیت دینی متناسب آن نیز در معرض این تزلزل قرار خواهد گرفت.حاصل این ساخت زدایی آن است که واقعیت ها و نیز مفاهیم ، تقابل خود را از دست می دهند.از جمله این ساختارهای متقابل که برای تربیت دینی و اخلاقی نیز اهمیت داشته اند می توان از ساختارهای "دور و نزدیک" و نیز "مجاز وممنوع" نام برد
اکنون بشر در جهانی سکونت دارد که در آن قدرت ارتباطات به نحوی گسترش یافته است که تماس انسان ها بدون طی نمودن مرز های جغرافیایی امری ممکن گردید .چنین امری به نوبه خود به معنای رنگ باختگی و آسیب رسانی به برخی مفاهیم است که در نظام تربیت دینی گذشتگان اهمیت بسیار بالایی داشته است.از جمله این مفاهیم، مفهوم دور /نزدیک ومفهوم مجاز/ممنوع است. در چنین وضعیتی مسئله این خواهد بودکه در دهکده جهانی ای که فاقد مرز و حصاراست و در آن دیگر نمی توان از دور /نزدیک یا مجاز /ممنوع سخن گفت آیا می توان از تربیت دینی که غالبا با چنان مفاهیمی مرتبط است دفاع نمود؟
به نظر می آید سیره تربیتی در قرون گذشته در ایجاد تغییرات مطلوب بر دور نمودن افراد از محیط های نامطلوب مبتنی بود.اما اقتضاء جهان حاضر به گونه ای است که دور ساختن افراد از شرایط نا مطلوب کار آسانی نیست به نحوی که می توان آن را نا ممکن دانست. گسترش خیره کننده تکنولوژی ارتباطات همانند ماهواره و اینترنت ... به طرز حیرت آمیزی دور ها را نزدیک ساخته است.دیگر همانند قرون گذشته فاصله مکانی و سیم خاردارها و... به طور موثری مانع محسوب نمی گردد.
در چنین جهانی ساده انگاری است که مربیان و والدین تلاش نمایند تا از طریق دور نگه داشتن متربیان و فرزندان از موانع تربیتی، تغییرات مطلوب را تحقق ببخشند. زیرا عصر حاضر با قابلیت خیره کننده خود در حوزه ارتباطات و رشد روز افزون آن، تاثیر و خاصیت موانع را از بین برده است و موانع، دیگر نمی توانند نقش ایمن زایی را ایفا نمایند. در درون مسجد به نظر می آیدجوان سرگرم عبادت و امر مطلوب است اما واقعیت می تواند به گو نه دیگری بوده و به عنوان مثال با گوشی همراه خود سرگرم امور نامطلوب باشد.
همچنین فرزند ما که قرار است در فرایند تربیت تغییرات مطلوب را در او ایجاد نماییم، به نظر می رسد در اتاق خود در حالی که درب آن بسته است مشغول مطالعه است اما شاید واقعیت به گونه دیگری باشد.همه این امور معلول قدرت ارتباطی عصر حاضراست. به نظر می آید اقتضاء جهان کنونی تعارض با نقش تربیتی اخلاقی دین است.پرسش مهم در نوشته حاضر این است آیا واقعا چنین است و اقتضاء عصر حاضر تعارض با تربیت دینی است؟
نقش تربیتی خانواده در مورد فرزندان
خانواده بر اساس آیات قرآن کریم کانون آرامش است
