بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب جدید التالیف فارسی خوانداری پایه چهارم ابتدایی چاپ سال 93 براساس میزان توجه و اهمیت به اهداف تفضیلی عناصر تعقل، علم و عمل سند برنامه درسی ملی است . روش پژوهش تحلیل محتوای کمی آنتروپی شانون و واحد تحلیل صفحه - مفاهیم مربوط به جملات و عبارات ، پاورقی ها، سوال ها و فعالیت ها و تصاویر - می باشد.
جامعه آماری کتاب جدید التالیف خوانداری پایه چهارم سال تحصیلی 93-94 است . نتایج نشان داد ضریب اهمیت عنصر تعقل در رابطه با خویشتن صفر، ضریب اهمیت عنصر تعقل در رابطه با خداوند0,063،ضریب اهمیت تعقل در رابطه با خلق 0,138 و ضریب اهمیت تعقل در رابطه با خلقت 0,143 است. ضریب اهمیت عنصر علم در عرصه های در رابطه با خویشتن0,03 و در رابطه با خداوند0,068 و در رابطه با خلق 0,136 و در رابطه با خلقت0,024است. ضریب اهمیت عنصر عمل در عرصه های در رابطه با خویشتن 0,146 و در رابطه با خداوند0,061و در رابطه با خلق 0,1و در رابطه با خلقت 0,083 است.
با توجه به یافته ها می توان نتیجه گرفت در این کتاب به مولفه ی عمل در ارتباط با خود اهمیت بیشتری داده است و تعقل در رابطه با خلقت و تعقل در رابطه با خلق به ترتیب در مراتب بعدی اهمیت قرار می گیرند و همچنین کمترین ضریب اهمیت به تعقل در رابطه با خویشتن اختصاص داده شده و بعد از آن نیز مولفه ی علم در رابطه با خلقت اهمیت کمی به خود اختصاص داده است.
مقدمه
برنامه درسیملّی، آخرین حلقه از اسناد رسمی کلانی است که وظیفه جهتبخشی و هدایت فعالیتهای تربیتی را برعهده دارد و بر آن است تا انسجامی را میان راهبردها و فعالیتهای تربیتی ایجاد نماید. این سند »بهعنوان یکی از زیر نظامهای اصلی سند تحول بنیادین و بهمنزله نقشه جامع یادگیری، زمینه ایجاد تحول همهجانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را فراهم میآورد« - سند برنامه درسی ملی،. - 1391 بر این اساس سند برنامه درسی ملی ، طی سالهای 1391 و 92، مبنای تغییر و تحولات اخیر در برنامهها و کتابهای درسی قرار گرفته است.
در این راستا، اهداف بیان شده در برنامه درسیملّی، ویژگی ها و مختصات مطلوب و مورد انتظار برونداد نظام آموزش و پرورش را تبیین می کند و ضمن سامان بخشی به برنامه درسی و تربیتی، چارچوب جهت گیری انتخاب و سازماندهی محتوا، روش های یادگیری، منابع و ارزشیابی را نیز تعیین می نماید. سامان بخشی اهداف در برنامه درسیملّی، در چهارسطحِ هدف غایی، اهداف کلی، اهداف تفصیلی و اهداف جزئی صورت گرفته است. در این مجموعه، اهداف تفصیلی دوره های تحصیلی برای هدایت برنامه ریزان و تولیدکنندگان محتوای برنامه درسی و تربیتی خصوصا کتابهای درسی تدوین شده اند.
الگوی هدف گذاری، چارچوب مفهومی منسجم و یک پارچه ای است که راهنمای عمل برنامه ریزان و مجریان قرار می گیرد و شامل پنج عنصر تفکر و تعقل، ایمان، عمل واخلاق است و چهارعرصه ارتباط متربی با: خدا ، خود ،خلق - انسان ها - و خلقت - طبیعت - است. چهار عرصه ی نام برده شده بستر اصلی برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت، برای دست یابی به اهداف برنامه درسی ملی را میسر می سازد.عرصه های ارتباطی چهارگانه با "محوربودن ارتباط با خدا "عبارتند از :خدا:صفات ، افعال ، پیامبران الهی ،کتاب خدا ،دین خدا .خود :
ابعاد جسمانی و روحانی .خلق : خانواده ، همسایگان ،جامعه محلی ،جامعه ملی ،جامعه اسلامی و جامعه جهانی .خلقت : ظبیعت و ماوراء طبیعت. تفکر و تعقل: حکمت، عقل فطری و الهی، خلاقیت، اندیشهورزی، پرسشگری، پژوهشمحوری، تدبر، نقد، تجزیه و تحلیل ایمان: ایمان نسبت به مبدأ، معاد، رسالت انبیاء الهی، مبانی و ارزشهای دینی؛ اراده، التزام، تعبّد نسبت به احکام الهی، باور نسبت به توانمندیهای خود و جامعه خویش؛علم: دانش، آگاهی، بصیرت در زمینههای مورد نیاز، تولید دانش، معرفت به حقیقت امور، دانایی، درک علمی و درک هنری؛ عمل: تلاش، مجاهدت در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی، نوآوری، مهارتهای مورد نیاز، التزام به احکام دینی و قوانین اجتماعی، کارآفرینی، کار و فعالیت؛ اخلاق: ملکات فاضله نفسانی، عواطف انسانی، رفتار پسندیده، تهذیب از رذایل اخلاقی
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده می شود
این در حالی است که با توجه به، رشد سریع علوم و فنآوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند
همچنین، به دلیل ساختارآموزشی و برنامه درسی حاکم بر آموزش و پرورش کشور، کتابهای درسی به عنوان رسانه های مهم و پرکاربرد در ساختار آموزشی کشور مطرح می باشند. کتابهای درسی، رسانه هایی هستند که همه روزه معلمان وشاگردان از آن استفاده می کنند، لذا گاهی اوقات به عنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تاکید می کند
این رسانه با اهمیت دربردارنده بخشهای نوشتاری، تصویرها وتمرینهایی است که در راستای تحقق هدفهای کتاب، تهیه و سازماندهی می شوند. چگونگی تنظیم محتوای کتب درسی عامل مهمی در تعیین چگونگی یادگیری است. گاهی عدم کارایی و نامناسب بودن محتوا و عدم تناسب آن با توانایی درک و فهم دانش آموزان، یادگیری را مشکل می کند یا نتیجه ای کمتر ازانتظار به بار می آورد. بنابراین، در تهیه کتاب درسی مؤثر و اثربخش، فعالیتهای آموزشی و تجارب یادگیری باید به گونهای تنظیم شوند که یکدیگر را تقویت کنند و فعالیتهای یادگیری با توانائیهای دانش آموزان منطبق باشند، تا بتوانند الگوی رفتاری مورد نظر را در یادگیرنده به وجود بیاورند. چنانکه - وایتاکیر و دی یر2000، به نقل از شیرازی، - 1393 با بررسی کتابهای درسی از جهت تأثیر گذاری بر عقاید و افکار دانش آموزان به این نتیجه رسیدندکه با توجه به کاربرد زیاد کتابهای درسی ، دانش آموزان به طور مستمر در معرفی عقاید، ایده ها و افکار گوناگونی می باشند که ناشران کتابهای درسی برآنها القاء می کنند.
کتاب درسی باید دارای معیارها، اصول و ضوابط خاصی باشد که وجود آنها در فرآیند طراحی کتابهای درسی ضروریست. چراکه باید دانش آموزان را به اهدافی که مدنظر است و شورای عالی برای آن مدون کرده است، برسانند. در سند برنامه درسی ملی اهداف در چهار سطح هدف غایی، اهداف کلی، اهداف تفصیلی و اهداف جزیی تعریف و تبیین شده است.هدف غایی آرمانی ترین و بلند ترین هدفی است که نه تنها برای تعلیم و تربیت بلکه برای تمامی عرصه های زیست فردی و اجتماعی انسان تبیین می شود
اهداف کلی اهدافی است که برگرفته از فلسفه ی تعلیم و تربیت است و فراتر از شرایط مکانی و زمانی تعیین می شود و چارچوبی برای تعیین اهداف جزیی و تفضیلی مشخص می کند.اهداف تفضیلی اهدافی است که با لحاظ شرایط ، نیازها و توانمندی های ذهنی و رفتاری و سطح رشد دانش آموزان و اقتضائات محیطی و بومی و جنسیتی آنان به طور تفضیلی حد قابل انتظار تحقق اهداف کلی را برای دوره ها و پایه های مختلف مشخص می کند
پیشینه و مبانی نظری
زبان فارسی کلید فهم متون گوناگون درسی وغیر درسی و ابزار مهم برقراری ارتباط با دیگران است. هرایرانی با هرگویش محلی ومنطقه ای خاص خود، ازطریق زبان فارسی که زبان رسمی کشور است، برای حفظ هویت و ملیت خود می کوشد. بر همین اساس برنامه درسی زبان فارسی در میان دیگر برنامه های درسی دوره ابتدایی از اهمیت به سزایی برخوردار است و نه تنها در تحکیم و تثبیت روابط اجتماعی موثر است بلکه یادگیری سایر مواد درسی چون ریاضی، علوم، دینی و مطالعات اجتماعی را تسهیل کرده و تعمیق می بخشد.
وایلد، ماییوس و ادموندز - 2008 - معتقدند زبان و تواناییهای چهارگانه زبانی از ابزارهای کلیدی برقراری ارتباط تلقی می شوند . بنابراین زیربنای فعالیتهای آدمی و بخش قابل توجهی از فرایند تبادل افکار، اطلاعات و دانش بشری، کسب مهارتهای اجتماعی چون مهارت تعامل با دیگران، تشکر و قدردانی، گوش دادن دیگران و قدرت انتقال فکر و حتی پیشرفت تحصیلی در دروس مدرسهای به وسیله زبان انجام میگیرد. به نحوی که - گیلفورد به نقل از شریفی، 1376 - دو مهارت زبانی یعنی خواندن و نوشتن را از اساسی ترین گامهای یادگیری، تفکر و حل مسئله عنوان می کند.
رابین الکساندر - - 2010 زبان را قلب برنامه درسی کشورها می داند و ادامه می دهد که موضوع های درسی هرچه باشند، دانش آموز باید گوش دهد تا یاد بگیرد، باید سخن بگوید تا فهمش را نشان دهد، باید بخواند تا بیشتر دریافت کند و بالاخره باید بنویسد تا آموخته هایش را بیان کند .به بیان دیگر، الکساندر پرداختن به چهار مهارت زبانی را درصدربرنامه های درسی قرار می دهد.
از این رو نظام آموزشی به ویژه نظام برنامه ریزی درسی کشور مسئولیت بسیار سنگینی برای تحقق این اهداف و سیاست های آموزشی دارد. به این منظور لازم است برنامه درسی زبان آموزی همواره مورد توجه مسئولان، برنامه ریزان و مجریان آموزشی قرار گیرد.
یافته های علوم تربیتی به طور عام و علم برنامه ریزی درسی به طورخاص و نیز اندیشه های برجسته برخی مکاتب روان شناسی و زبان شناسی چون » شناخت گرایی« و » تحلیل گرایی « نشان می دهد که همواره باید در رویکردها و شیوه های زبان آموزی تجدیدنظر شود. به کارگیری علمی و عملی اصول و معیارهای دانش برنامه ریزی درسی در مراحل طراحی، اجرا و ارزشیابی، موجب تعادل در سیر منطقی آموزش وتوسعه و تعمیق مفاهیم مورد نظر می شود. در نتیجه، امکان رسیدن به هدف های برنامه بیشتر شده و محتوای آموزشی با نیازهای دانش آموزان و انتظارات جامعه هم سو می گردد. کتاب درسی فارسی عمده ترین منبع یادگیری فراگیران در زمینه خواندن و پرورش فرایندهای درک مطلب است
