بخشی از مقاله
چکیده
نظام تعلیم و تربیت هر کشور اصلیترین بستر تحول و پویایی آن است. بدون تردید تحول در آموزش و پرورش در گرو تحول در نظام ارزش ها و نگرش های فرهنگی، پرورشی و آموزشی کارگزاران جامعه است. مدارس در هر جامعهای انتقال دهنده ارزشهای حاکم بر جامعه به خانواده ها و نسل های آینده است. با وجود حصول پیشرفت در زمینههای گوناگون اعم از عرصه تعلیم و تربیت و توجه به مسائل مرتبط با آن نظیر فلسفه، روانشناسی و جامعهشناسی و نیز تحولات شگرف در کسب مهارتهای عمومی، در برخی زمینهها، آن گونه که شاید و باید تلاشهای مفید و کافی صورت نگرفته است.
مسائلی نظیر ارتباط آموزش و پرورش با صنعت و توجه به پیشرفت های علمی، ایفای نقش مؤثر تعلیم و تربیت در زندگی انسان و شکوفایی استعدادها و ارزشهای والای انسانی از وظایف خطیر نظام تعلیم و تربیت است. انسان شدن انسان و وصولش به کمال نهایی به تعلیم و تربیت صحیح وابسته است و انسانهای اسوه و نیز اهل علم تربیت صحیح را همواره مورد تأکید قرار داده و در این خصوص مواردی را بیان کرده اند.
بدون شک تربیت درست از بارزترین وظایف یک جامعه بوده، هست و خواهد بود. در این نوشتار بکارگیری محبت و همیاری در آموزش و پرورش، آموزش متناسب و آرمانخواهی، ارائه صحیح و کاربردی حرفه آموزی و کار عملی و استفاده از روش های آموزشی نوین و اثربخش توصیه می شود.
.1 مقدمه
علیرغم تحولات و پیشرفتهای بوجود آمده در زمینههای گوناگون تعلیم و تربیت- اعم از گسترش رشتههای تربیتی، تحول در محتوای تعلیم و تربیت، تدوین روش های جدید تدریس و توجه به مسائل روانشناختی، جامعهشناختی و فلسفی مربوط به تعلیم و تربیت، تئوریهای مربوط به آموزش و تربیت معلم، متأسفانه در برخی زمینه ها، تلاشهای مفید و کافی صورت نگرفته است.
یکی از این زمینه ها تربیت و آموزش اخلاقی و ارزشی است. هرچند که این ضعف و نارسایی، خود ناشی از فقدان نظامهای آموزشی دارای جهتگیریهای خاص اخلاقی و ارزشی - دینی و مذهبی - در بسیاری از کشورهای جهان است؛ اما بیشتر معلول ابهام و تردیدی است که در بین بسیاری از مربیان و صاحبنظران تربیتی نسبت به اصل تربیت اخلاقی و ارزشی وجود داردبسیاری. از مربیان تربیتی اساساً تعلیم و تربیت اخلاقی و ارزشی را متضمن نوعی رفتار ریاکارانه، مصنوعی و غیرطبیعی میدانند.
برخی نیز معتقدند که بین روشهای واقعی تعلیم و تربیت اخلاقی و اهداف آن انسجام و هماهنگی لازم وجود ندارد و به همین دلیل، تربیت اخلاقی و ارزشی اغلب به تلقین منجر میشود. از جمله مسائل مربوط به روشها و رویکردهای تربیت اخلاقی، حاکمیت روشها و رویکردهای سنتی بر فرایند تربیت اخلاقی و ارزشی است. از طرفی، آموزش های فنی و حرفه ای در ایران از زمان تأسیس اولین هنرستان در سال 1305 هجری شمسی در تهران تاکنون با فراز و فرودهای ناشی از تغییرات محیطی شامل فناوری و پیچیدگی کار، تغییرات سیاسی و تصمیمات متأثر از همکاری های بین المللی رو به رو بوده است.
همچنین در برنامه های تحول در آموزش و پرورش همواره بر رویکرد پژوهش محوری توجه شده است. اصطلاح مدارس پژوهش محور در واقع نگاهی پویا به مدرسه است که در آن هیچ عنصری بی نیاز از یادگیری تلقی نمی شود. اینگونه مراکز آموزشی محل اتصال و تلاقی انواع گوناگونی از تلاش های آموزشی برای پیشبرد پژوهش و یادگیری همگانی محسوب می شوند.
امروزه، بر کسی پوشیده نیست که دانش آموزان بسیاری از دانش ها و مهارت های مورد نیاز زندگی امروزی نظیر مهارت های فنی، آشنایی با زبان های خارجی و حتی ورزش و سلامتی را آنگونه که مورد نیاز است یاد نمی گیرند، بنابراین این سؤال مطرح است که چاره چیست؟ و یا چه باید کرد؟
.2 اهمیت پژوهش محوری در آموزش و پرورش
در قریب به یک سوم جمعیت کشور ایران را دانش آموزان، معلمان، مدیران و کارکنان آموزش و پرورش تشکیل می دهند. قابلیت چنین جمعیتی که به عنوان نیروی انسانی فعال می تواند در جهت رشد و توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی تاثیر گذار باشد بر هیچ کس پوشیده نیست. ولی تحقق این هدف در شرایط فعلی منوط به نهادینه شدن فرهنگ پژوهشی در بین جوانان و دانشجویان آینده ساز جامعه و به کارگیری دانش های پژوهش محور و فناوریهای نوین توسط آنهاست.
با بررسی روند تحول کتاب های درسی می توان جایگاه تحقیق و سازوکارهای ایجاد شده برای ورود هر چه بیشتر این رویکرد را مشاهده کرد و چه بسا در این امر نقش پدر و مادر بسیار اهمیت دارد و با همفکری والدین، راهکار جدیدی به دانش آموز ارائه می شود و دانش آموز نیز می تواند با قدرت هر چه بیشتر و بهتر کار خود را انجام دهددر. پژوهش حتماً باید از روش حل مساله استفاده کنیم و باید نگاه ما به فراگیران امروز به عنوان اندیشمندان کوچکی باشد که آینده را برای کشورمان رقم می زنند. اگر رویکرد ما رویکردی آینده پژوهی باشد به تبع این تغییر و تحول، نظام آموزش عالی می تواند راهکارهای مناسبی را ارائه دهد.
پژوهش سراهای دانش آموزی مراکز مکمل آموزشی هستند که در کنار فعالیت های آموزشی آموزش و پرورش از سال 88 آغاز به کار کرده اند و خوشبختانه دستاوردهای بسیار خوبی را در این امر کسب کرده اند، در این پژوهش سراها دانش آموزان علاقه مند توانسته اند بیش از 50 مورد ثبت اختراع، مقاله و کنفرانس های علمی داشته باشند.
در بحث مشارکت والدین در امر پژوهش فرزندان، نمی توان حد و حدودی قائل شد و میزان کمک پدر و مادر بستگی فراوانی به میزان توانایی فرزندان دارد. بنابراین؛ والدین باید تا جایی به فرزند خود کمک کنند که در مسیر اصلی و درست قرار بگیرند و در این راستا نباید از حمایت و راهنمایی از آنها دریغ کرد. همچنین تشویق در این امر بسیار کارساز است به طور نمونه خرید کامپیوتر، بردن آنها به موزه های علمی یا مکان های دیدنی، خرید کتاب ها و مجله های مختلف و... می تواند مشوق خوبی برای آنها باشد. اما روانشناسان بر این باور اند که والدینی که تمام کارهای مربوط به یک پژوهش را برای فرزند خود انجام می دهند، در واقع از رشد فکری، ذهنی و خلاقیت فرزند خود جلوگیری می کنند.
دکتر فاطمه قربان معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، در رابطه با اهمیت پژوهش و جایگاه آن در مقاطع تحصیلی معتقد است: تحول بنیادین در آموزش و پرورش بر اساس رویکرد پژوهش محور ایجاد شده است تا بتوانیم دانش آموزانی متفکر، پژوهشگر و متخلق به اخلاق اسلامی تربیت کنیم. وی افزود: به غیر از تحول در ساختارها و روش ها، محتواهای کتاب های درسی نیر براساس رویکرد تقویت پژوهش محوری تغییر یافته است. وی همچنین درباره وضعیت تجهیزات مدارس در امر پژوهش می گوید: در دوره ابتدایی به دلیل اینکه فرایند آموزشی معلم محور است و ابزار و وسایل آموزشی مورد نیاز در داخل کلاس باید باشد. اما همه آنچه را که دانش آموز یاد می گیرد صرفاً در کلاس درس نیست بلکه آموزش رسمی راه آموزش را برای دانش آموز تبیین می کند و شروعی برای او به حساب می آید. در واقع ما بر این تلاش هستیم که با آموزش رسمی، شوق یادگیری را در دانش آموزان بوجود آوریم.
رهبر معظم انقلاب اسلامی:
»فضای عمومی کشور بایستی فضای ترویج، تولید، گسترش و تحقیق علم و پرورش عالم و محقق باشد.«
نقش اثر گذار پژوهش در عمل، در آموزش و پرورش به خوبی هویداست. معلمان و مدیران مدارس ما می توانند به نحو شایسته ای از پژوهش هایی که در عمل و به شکل مشارکتی اجرا می شود سود ببرند و فعالیت های حرفه ای خود را تقویت و روز آمد کنند. آن ها می توانند پژوهش های عملی خود را با این پرسش ها آغاز کنند
· ما چه کارهایی می کنیم و چگونه آن ها را انجام می دهیم؟ - بررسی هدف ها و رویه ها -
· تا چه اندازه به هدف های حرفه ای خود می رسیم؟ چقدر از کارآیی برخورداریم؟
· چه کارهایی را باید انجام دهیم؟ چگونه می توانیم آن ها را انجام دهیم؟ - برنامه ریزی فعالیت ها و تعیین استراتژی ها -
اگر بتوانیم این گونه جوشش های فکری و ذهنی را در متن تجربه هایی که در حرفه ی معلمی حاکم اند جای دهیم، بی تردید موجبات تقویت و تحکیم زندگی حرفه مندانه ی جامعه ی آموزش و پرورش را فراهم آورده ایم. چون ادعای بیهوده ای نیست اگر بگوییم نسل آینده نسلی خواهد بود که به پژوهش گرایش پیدا خواهد کرد و هم اکنون، شاهد این حقیقت هستیم که در آستانه ی قرن بیست و یکم، تمایل به پژوهش در عمل بیشتر شده است. اگر در جامعه ی آموزش و پرورش از این تمایل استقبال شایان به عمل نیاید، به نتیجه ای نخواهد رسید.
اما مدارس پژوهش محور چه مدارسی هستند؟ در مدارس پژوهش محور در واقع به مدرسه به عنوان موجودی زنده و سازمانی هوشیار ودایماً در حال یادگیری و رشد نگریسته می شود. در مدارس پژوهش محور هیچ عنصری بی نیاز از یادگیری و پژوهش تلقی نمی شود. عناصر معلم، دانش آموز، مدیر، مشاور و سایر کارکنان پژوهش و یادگیری را وظیفه خود می دانند و در این زمِینه به طور جدی احساس نیاز می کنند.
مدارس پژوهش محور محل اتصال و تلاقی انواع گوناگونی از پژوهش آموزشی برای پیشبرد اندیشه و یادگیری برای همه است. این موضوع باعث می شود که مدرسه تبدیل به یک" کارخانه فکر" شود. در چنین فضایی اصل " می توانیم" مورد تشویق قرار می گیرد و همواره جریان خروشانی از پژوهش، نوآوریها و فرایندهای جدید برای توسعه یادگیری، به چشم میخورد.
.3 ضرورت ارتباط بین آموزش و پرورش و صنعت
جامعه ایران، جامعه ای در حال رشد و نیازمند توسعه ای متوازن و هماهنگ است، تا در سایه آن بتواند زندگی بهتر و توأم با رفاه و آرامش بیشتری برای اعضای خویش فراهم آورد. بنابراین ارتباط و هماهنگی نهادها و نظام های فرهنگی و اجتماعی برای نیل به این منظور الزامی است تا با ارتباطات متقابل خود راه رسیدن به این توسعه را هموار سازند
آموزش و پرورش باید رابطه بین صنعت و مدرسه را برقرار کند تا دانش آموزانی که در دروس نظری با مشکل مواجه هستند به سوی هنرستان های کار دانش و فنی حرفه ای هدایت شوند. دستگاه عظیم آموزش و پرورش باید با توجه به پیشرفت های علمی، آموزش و تقویت مهارت ها را مد نظر قرار دهد تا دانش آموزانی مؤثر و مفید برای جامعه تربیت شوند . در این راستا تقویت هنرستانها امری ضروری است. از طرفی باید مسئولان با همفکری و همدلی کاری کنند تا دغدغه آموزش و پرورش در زمینه سخت افزاری کم شود و بیشترین دغدغه فرهنگیان مسائل آموزشی باشد.
با توجه به پیشرفت های علمی و فرهنگی جامعه باید از زمان جلو بود و اگر بخواهیم همراه زمان حرکت کنیم و یا از زمان عقب بمانیم موفق نخواهیم بود. صادقی زاده - 1392 - با تأکید بر اینکه سرمایه های آموزش و پرورش را باید به دو بخش آشکار و پنهان تقسیم شود، معتقد است که سرمایههای آشکار آموزش و پرورش، اولیا و مربیان هستند که باید با برنامه ریزیها وآموزشها استعدادهای دانش آموزان را به عنوان سرمایههای پنهان شکوفا کنند.
آموزش های فنی و حرفه ای در دسته بندی های رسمی، غیررسمی و سازمان نایافته صرف نظر از حوزه ی شمول آن ها همواره در تعامل با محیط بیرونی خویش هستند، درجه ی این تعامل بستگی به روش اجرای آموزش های فنی وحرفهای در هر کشور دارد.
هراندازه آموزش های فنی وحرفه ای در انحصار دولت ها باشد و یا به عبارت بهتر اجرای آن در مدرسه و با هزینهی دولت انجام گیرد، به همان نسبت درجه ی تعامل با محیط آنها کم و یا زیاد می شود. این تعامل با محیط بیرونی برای آموزشهای فنی و حرفهای به منزلهی روحی است که در کالبد آن دمیده می شود.
بنابراین حرکت در فضای بدون تعامل با محیط بیرونی برای این نوع از آموزش ها به معنی تمایل به سمت برنامه ریزی غیرتعاملی و واکنشی است. بسیاری از نظام های آموزش فنی و حرفه ای برای پاسخ دهی به دنیای کار به شکل دولتی، غیردولتی، ناگزیر شدهاند از این جهتگیری دوری نمایند و درجهی تعامل خویش را با محیط افزایش دهند. هر سازمان و نظامی چنان چه تمایل به پایداری دائم داشته باشد، بدیهی است که باید به تغییر بیندیشد و حرکت خویش را بر مبنای "فقط تغییر پایدار است"، همآهنگ نماید.
شاید این وضعیت در نگاه اول بدیهی به نظر برسد، اما بسیاری از سازمانهای امروزی به ویژه در جهان سوم و حتی کشورهای در حال توسعه در دو دهه ی اخیر با تصور استاتیک بودن شرایط، دچار چالشهای جدی شدهاند. بحران اقتصادی شرق آسیا در سالهای انتهایی قرن بیستم و تحولات بعد از آن یکی از صدها موردی است که میشناسیم. فضای امروز دینامیکی است و همآهنگی با این فضا مستلزم اندیشهی غیراستاتیک در حوزهی نظر و عمل میباشد.
آموزش های فنی و حرفه ای در ایران با قدمت حدود 85 سال، از زمان تأسیس اولین هنرستان در سال 1305 هجری شمسی در تهران تاکنون با فراز و فرودهای فراوانی روبه رو بوده است. برخی از این فراز و فرودها ناشی از تغییرات محیطی شامل فناوری و پیچیدگی در محل کار بوده است و برخی دیگر ناشی از تغییرات سیاسی و قراردادهای توسعه ی صنعتی برای تأمین نیروی انسانی نظام آموزش فنی و حرفهای بوده است
