بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر به منظور بررسی عوامل تاثیرگذار در پایداری نظام کشت تخصصی توتون تیپ غربی - گرمخانهای - در استان گلستان انجام شد. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری توتون تیپ غربی تحقیق کلیه توتونکاران تیپ غربی - گرمخانهای - استان گلستان بوده و بر اساس فرمول کوکران تعداد 130 نفر از توتونکاران انتخاب شدند، روایی محتوایی پرسشنامه با کسب نظر متخصصان و استادان تعیین و پس از اعمال اصلاحات لازم و آزمون مقدماتی که دامنه ضریب آلفای کرونباخ متغیرها از 0/72 تا 0/78 بود به دست آمد. نتایج تجزیه تحلیل دادههای تحقیق مبین آن بود که %15/3 پایداری نظام کشت تخصصی توتون در حد عالی، %33/3 خوب، %34/7 متوسط و %16/7 ضعیف ارزیابی شده است.
همچنین نتایج حاصل از تأثیر جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از طریق رگرسیون چندمتغیره به روش گام به گام نشان داد اولین متغیری که وارد معادله گردید متغیر وضعیت نیروی کار بود. سپس در گامهای بعدی وضعیت خدمات آموزشی، تعداد اعضای خانواده، وضعیت تواتنمندی توتونکاران، وضعیت امکانات و تجهیزات توتونکاری، و درآمد غیر توتونکاری وارد معادله رگرسیون شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که این متغیرها در مجموع 50/2 درصد از تغییرات مربوط به پایداری نظام کشت تخصصی توتون تیپ غربی - گرمخانهای - در استان گلستان را تبیین کردند. با در نظر گرفتن نتایج حاصل از مقدار بتا که اهمیت نسبی متغیرهای مستقل در تبیین متغیر وابسته را نشان میدهد، مشخص میشود که دو متغیر وضعیت خدمات آموزشی و وضعیت نیروی کار در بین شش متغیر وارد شده، از بیشترین میزان اهمیت در تبیین سطح پایداری نظام بهره برداری کشت تخصصی توتون - تیپ غربی - برخودار بودهاند.
واژههای کلیدی: پایداری، نظام کشت، توتون
مقدمه
با توجه به نقش محوری محصولات کشاورزی در اقتصاد کشاورزان، بنابراین توجه به پایدار نمودن نظام بهرهبرداری محصولات کشاورزی به گونهای که معاش کشاورزان را در بلند مدت تامین نماید ضروری است. توسعه کشاورزی وابسته به کسب موفقیت در مواردی نظیر ارتقای دانش و بینش اعضا، ایجاد زمینههای مساعد برای بازار محصولات کشاورزی، بهرهوری بهینه از عوامل تولید و تامین انواع نهادهها و مهمتر از همه مالکیت اراضی و نظام بهرهبرداری اراضی میباشد - مطیعی لنگرودی، . - 1381 بنابراین یکی از مباحث اصلی در توسعه بخش کشاورزی الگوی نظامهای بهرهبرداری زراعی میباشد. منظور از نظام بهرهبرداری، سازمان اقتصادی-اجتماعی مرکب از عناصر به هم پیوستهای است که با هویت و مدیریتی واحد و در ارتباط متقابل با شرایط طبیعی و اجتماعی محیط خود، امکان تولید محصولات کشاورزی را فراهم سازد - عبدالهی، . - 1378
نظامهای بهره برداری از اراضی و به طور کلی الگوی کشت و تولید در کشور پایدار نیست و ادامه روند فعلی به وضعیت ناپایدارتر منجر میگردد . - Zahedi, 2007 - در منطقه مورد مطالعه بالا بودن هزینههای تولید، پایین بودن درامد تولیدکنندگان، عدم رضایت بهره برداران، مصرف بیرویه نهادهها و غیره از اساسیترین مسایل و مشکلات نظامهای بهرهبرداری موجود میباشد. به منظور اصلاح ساختار نظام بهرهبرداری زراعی موجود و رهایی از وضعیت ناپایداری، راهبرد توسعه پایدار کشاورزی میتواند پاسخی مناسب برای حل مشکلات فعلی کشاورزان در این ارتباط باشد - نجفی، . - 1384 زیرا هدف از ان ایجاد نظامی است که به شیوهای پایا و بادوام، بهرهوری عملکرد و تولیدات کشاورزی را بهبود بخشیده، به طوری که کشاورزان بتوانند عرضه محصولات کشاورزی را هماهنگ با رشد جمعیت و رشد اقتصادی و با توجه به ملاحظات زیست محیطی افزایش دهند . - Brower, 2004 -
همچنین کشاورزی پایدار سیستم کشاورزی است که به لحاض فنی مناسب، از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی پذیرفتنی باشد . - ogaji, 2005 - نظامهای بهرهبرداری زراعی همانند یک سیستم چند مولفهای هستند که بقا و ماندگاری انها در گرو تحول مستمر با نظام پیرامونی و تحولات تاثیرگذار می باشد . - jhon, 2003 - پویایی و تحولات لازم در نظامهای بهرهبرداری زمانی کارامد و اثربخش است که به صورت هدفمند، نظام یافته، برنامهریزی شده و کارکردی صورت پذیرد . - Haverkort, 1998 - این تحقیق نیز با توجه به درک این واقعیت و ضرورت کسب پایداری نظام بهرهبرداری کشت تخصصی توتون در منطقه مورد مطالعه به انجام رسیده است تا بتوان عوامل موثر بر تبیین پایداری این نظام کشت تخصصی را شناسایی کرد و از این طریق معایب و مشکلات رسیدن به پایداری را به حداقل رساند.
در این بخش، با توجه به هدف و محدوده موضوعی تحقق، به مرور برخی از مطلعات انجام گرفته پرداخته شده است. ایروانی و دربان آستانه - 1383 - در تحقیق خود به این نتیجه رسیدهاند که میزان محصول تولیدی و بهرهوری کل عوامل تولید و دانش فنی بیشترین تأثیر را بر پایداری زراعی داشته است. نتایج تحقیق عمانی و چیذری - 1385 - درباره تحلیل پایداری نظام زراعی گندمکاران نشان میدهد که سطح سواد، دانش فنی، دانش کشاورزی پایدار، میزان اراضی زیر کشت آبی، میزان اراضی زیر کشت دیم، کل زمین تحت مالکیت، زمین زیر کشت گندم، درآمد محصول، منزلت اجتماعی، مشارکت اجتماعی و میزان استفاده از کانالهای ارتباطی با پایداری نظام زراعی رابطه مثبت و معنی-داری دارند.
صادقی و بیگدلی - 1387 - در تحقیق خود به این نتیجه رسیدهاند که متغیرهای مساحت کل اراضی دیم و تعداد قطعات زمین با وضعیت پایداری مزارع گندم در استان قزوین رابطه مثبت داشتند و متغیرهای نوع نظام زراعی و نوع نظام بهرهبرداری با وضعیت پایداری مزارع گندم در استان قزوین رابطه نداشتند. رنجبر و کرمی - 1391 - نشان دادند متغیرهای بهرهمندی از برنامههای آموزشی و ترویجی، میزان رضایت شغلی و دانش پایداری در گروه کشاورزان آبی کار و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و متوسط عملکرد در گروه کشاورزان دیم کار تاثیر مثبت و معنیداری بر ابعاد سه گانه پایداری دارند.
نعمتی و همکاران - - 1393 نشان دادند از عوامل موثر بر پایداری کشت و کار سیب زمینی عبارتند از مساحت کل زمین کشت شده، سطح استفاده از کانال ارتباطی، سطح دسترسی به نهادهها، میزان کل سموم و علفکش مصرفی، سطح تنوع درامدی سیب زمینی کار و سطح مهارت سیب زمینی کار Bosshard, 2000 در مطالعهای نشان داد که مصرف کم نهادههای خارجی به عنوان ابزار اصلی پایداری در کشاورزی میباشد. ,2007 Cauwenberg بر حفظ سلامت اکولوژیک به عنوان شرایط ضروری برای کشاورزی پایدار تاکید داشت. رنجبر و کرمی - 1391 - شاخص-های حاصلخیزی خاک، کنترل افات و بیماریها و استفاده از نهادهها را به عنوان شاخصهای پایداری اکولوژیک در نظر گرفتند. ,2003 Rasul & Thapa شاخص عملکرد زمین و سوددهی را به عنوان پایداری اقتصادی در نظر گرفتند.
بررسی و مرور ادبیات و تحقیقات انجام شده در زمینه عاملهای تأثیرگذار بر پایداری نظام زراعی، نشان داد که از جمله عاملهای دخیل در این زمینه، عاملهای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژی میباشد و همچنین عاملهای موثر برپایداری، عاملهای سازمانی، ویژگیهای واحد تولید و ویژگیهای فردی میباشد. بنابراین الگوی نظری پژوهش بر اساس مرور ادبیات و تحقیقات انجام شده به صورت شکل 1 میباشد. با توجه به مطالب گفته شده تحقیق حاضر هدف زیر را دنبال میکند: واکاویعلّی مدل پایداری نظام زراعی توتون کاران - تیپ غربی - در استان گلستان.
مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کاربردی و به روش توصیفی از نوع همبستگی است. منطقه مورد بررسی در این تحقیق استان گلستان شامل دو شهرستان گرگان و علی آباد یود که براساس نتایج تفصیلی و آمار شرکت دخانیات استان گلستان دارای700 توتونکار تیپ غربی میباشد. در این تحقیق جمعیت مورد مطالعه شامل کلیه کشاورزان توتونکاران تیپ غربی در دو شهرستان استان میباشد. در این مطالعه به منظور انجام نمونهگیری از میان جامعه آماری موجود، از روش نمونهگیری طبقهای با انتساب متناسب استفاده گردید و تعداد نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران 130 نفر برآورد شد. ابزار اصلی مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه بوده است. سئوالات با استفاده از مبانی نظری و تحقیقات انجام شده و فرضیات تحقیق، طراحی شد که پس از تعیین روایی و اعتبار، اصلاحات لازم بر روی آن صورت پذیرفت و از روش میدانی برای تکمیل آن استفاده گردید.
برای سنجش اعتبار پرسشنامه، تعداد 30 نسخه از آن توسط کشاورزان توتونکار استان مازندران تکمیل گردید. پرسشنامه تکمیل شده با استفاده از نرم افزارspss20 مورد سنجش قرار گرفت که ضریب آلفای آن برابر با 84 گردید. این پرسشنامه شامل چهار بخش مشخصههای عوامل سازمانی - خدمات آموزشی، خدمات حمایتی، وضعیت خرید - ، ویژگیهای واحد تولید - سطح زیر کشت، وضعیت نیروی کار، امکانات و تجهیزات توتونکاری - ، ویژگیهای فردی - سابقه توتونکاری، وضعیت توانمندی اقتصادی توتونکار - و سطح پایداری نظام زراعی توتون - به عنوان متغیر وابسته - بود. جهت سنجش سطح پایداری نظام زراعی توتون از متغیرهای اقتصادی - عملکرد محصول، درآمد محصول، سود دهی محصول - ، اجتماعی - وضعیت منزلت اجتماعی، رضایت از توتونکاری، مشارکت اجتماعی - و اکولوژی - مدیریت حاصلخیزی خاک، استفاده از نهادهها - به صورت طیف لیکرت استفاده گردید. برای بررسی از تأثیر جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از طریق رگرسیون چندمتغیره به روش گام به گام استفاده شد.
یافته ها
ویژگیهای فردی کشاورزان: بر اساس نتایج حاصل از پژوهش در زمینه ویژگیهای فردی کشاورزان، از لحاظ سن، بیشترین فراوانی در محدوده سنی 30 تا 40 سال بودند 43 - درصد - . اکثر کشاورزان 86 - درصد - متأهل بودند. از لحاظ سابقه بیشترین فراوانی مربوط به
