بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تعیین روابط بین راهبردهای فراشناختی و میزان عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره دوم متوسطه با نقش واسطهای عزت نفس بود. روش پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه دانشآموزان دوره دوم متوسطه شهرستان شهریار به تعداد 14184 نفر که در سال تحصیلی 94-95 مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه 400 نفر به روش نمونه گیری خوشهای چندمرحلهای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند.
برای جمع آوری دادهها از پرسشنامههای راهبردهای یادگیری کرمی - - 1381، عزت نفس کوپر اسمیت - - 1967 و معدل تحصیلی استفاده شد. روش تجزیه تحلیل دادهها ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون سلسه مراتبی بود. یافتههای این پژوهش نشان داد که بین راهبردهای فراشناختی و عملکرد تحصیلی با عزت نفس رابطه وجود دارد. با توجه به نتایج رگرسیون سلسله مراتبی میتوان نتیجه گرفت که عزت نفس در رابطه بین راهبردهای فراشناختی و عملکرد تحصیلی نقش واسطهای دارد. بنابر یافتهها میتوان گفت که بخشی از اثر راهبردهای فراشناختی بر عملکرد تحصیلی از طریق عزت نفس تبیین میشود.
-1مقدمه
عملکرد تحصیلی دانش آموزان، یکی از شاخصهای مهم در ارزیابی آموزش و پرورش است که با هدف کمک به زمینههای گوناگون اعم از ابعاد رشد شناختی، عاطفی، شخصیتی و به منظور رشد و تعالی افراد به کار میرود
عملکرد تحصیلی به معنای مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد است و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی عبارت است از مقایسه نتایج به دست آمده از سنجش عملکرد یادگیرندگان با هدفهای آموزشی یا هدفهای یادگیری که بیانگر میزان موفقیتآمیز بودن فعالیتهای آموزشی معلمان و کوششهای یادگیری دانش آموزان است
عملکرد تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخصهای مهم در ارزیابی آموزش و پرورش است و تمام کوششها و کشش های این نظام، در واقع برای جامه عمل پوشاندن به این امر است. پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و بررسی عوامل موثر بر آن موضوع مهمی است که بخش عمدهای از پژوهشهای علوم تربیتی را به خود اختصاص داده است
عملکرد تحصیلی به معلومات یا مهارت اکتسابی عمومی یا خصوصی در موضوع های درسی که معمولا آزمایشها یا نشانههایی را یا هر دو، که معلمان یا دانشآموزان وضع میکنند اندازه گیری میشود
دانشآموزان بخش مهم و عظیمی از جمعیت هر کشوری را تشکیل میدهند. درصد قابل توجهی از دانشآموزان در آموزش و پرورش مشغول به تحصیل هستند. دانشآموزان در مدرسه برای به دست آوردن دانش و تکنولوژی مورد نیاز مشاغل مختلف آماده میشوند. با توجه به این که میزان پیشرفت و افت تحصیلی این دانشآموزان یکی از ملاکهای کارایی نظام آموزشی است، کشف و مطالعه متغیرهای تاثیر گذار و عوامل مختلف بر عملکرد تحصیلی، به شناخت بهتر و پیش بینی متغیرهای موثر در مدرسه میانجامد
به طور ساده شناخت را می توان به عنوان فرایندها و جریان هایی که به کمک آنها یادگیری، یادآوری و تفکر صورت می گیرد تعریف کرد. به طور دقیق تر، شناخت به فرایندی درونی ذهنی و راههایی که ما به وسیله آنها اطلاعات را مورد توجه قرار می دهیم، آنها را درک می کنیم و به رمز در می آوریم و در حافظه ذخیره می سازیم، و هر وقت نیاز داشته باشیم آنها را از حافظه فرا می خوانیم و مورد استفاده قرار میدهیم
از طرفی فراشناخت با آگاهی از فرآیندهای شناختی انسان و نیز یافتن روش هایی به منظور تقویت و بهبود این تواناییها همواره مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت است . محققان و متخصصان تعلیم و تربیت به طور گسترده به نوع و سطح دانش مورد نیاز فراگیران علاقه مندند. دریافت منفعل اطلاعات و حفظ کردن آن، شاخص یادگیری مطلوب مورد نیاز در آینده نیست
مفهوم فراشناخت نخستین بار توسط فلاول مطرح شد. در نظریه تفکر برای تفکر برای اولین فلاول مفهوم فراشناخت را مطرح کرد ، که در آن دانش فرد برای فرایندهای شناختی به عنوان مثال چگونگی فعالیت های و یادگیری های یک فرد و کنترل این فرایندها توسط شخص که چگونه در موقعیت های مختلف یاد می گیرد و عمل می کند. وی فراشناخت را هرگونه دانش یا کنش شناختی تعریف میکند که موضوع آن شناخت یا تنظیم شناخت است. فراشناخت با شناخت تفاوت دارد.
شناخت بر کلیه فرآیندهای عالی ذهن از قبیل تفکر، استدلال، خلاقیت، هوش و یا فرآیندهای درگیر در پردازش اطلاعات از قبیل دقت، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات مشمول می یابد. فرآیندهای یاد شده معطوف بر یک محتوی و موضوع بیرونی است، در حالی که فراشناخت به دانش فرد درباره کلیه فرآیندهای شناختی یاد شده و نیز نحوه به کارگیری آنها جهت تحقق اهداف یادگیری اطلاق می شود
فراشناخت تاکید عمده بر آگاهی موجود انسانی از نظام شناختی خود است. بر این اساس یادگیرنده تلاش می کند تا از نظام شناختی خود آگاه شود، راههای از میان بردن موانع یادگیری را بکاهد، شیوههای بهینه یادگیری را پی ریزی کند و در همه مراحل تفکر، فعالیتهای خود را تنظیم نماید. افراد دارای قدرت بالای فراشناختی در فهم روابط بین واقعیات مساله دقت می کنند، راه حل انتخابی خود را بررسی می نمایند، مسایل پیچیده را در قالب مراحل جزیی تری تحلیل مینمایند و با سئوال کردن از خود، جریان تفکرشان را کنترل میکنند
عزت نفس یکی از عوامل تعیین کننده رفتار انسان در محیط اجتماعی محسوب میشود. عزت نفس به عنوان یک سپر و محافظ در مقابل ناسازگاری روان شناختی عمل می کند و باعث ارزیابی مثبت فرد از زندگی می شود - چا، . - 2003 این متغیر به عنوان یکی از مباحث عمده در روان شناسی که توجه بسیاری از پژوهشگران و روانشناسان را به خود جلب کرده است می باشد، به طوری که نظریه های متعددی به دنبال راهکارهای افزایش عزت نفس و یا پرورش آن بوده اند
عزت نفس یک نیاز اساسی است که در فرایندهای زندگی نقش مهم و به سزایی بر عهده دارد، زیرا به رشد و سلامت و طبیعی بودن فرد کمک می کند. از این روز بدون عزت نفس مثبت، رشد روان شناختی فرد متوقف می شود. در حقیقت عزت نفس مثل یک سیستم ایمنی آگاهانه عمل نموده و مقاومت و ظرفیت لازم برای زندگی فرد را فراهم می آورد. از سوی دیگر عزت نفس پایین، انعطاف پذیری فرد را در مقابل مشکلات کاهش می دهد
عزت نفس مقدار ارزشی است که اشخاص به خود به عنوان یک فرد نسبت میدهند
این جنبه در رابطه بین فردی کسب گردیده، بازتابی از نظر دیگران نسبت به فرد بوده و تعیین کننده چگونگی برخورد او با مسائل مختلف است. به نظر آدلر، راجرز و سالیوان و مازلو کمبود عزت نفس عاملی در ایجاد اختلالات اضطرابی میدانند
همچنین پژوهشهای گسترده نشان میدهد که عزت نفس با نشانههای اضطراب به خصوص علائم اضطراب اجتماعی ارتباط دارد. به اعتقاد پریچارد عزت نفس بالا با سطوح پایین تر اضطراب ارتباط دارد. عزت نفس درجه تاییدی و ارزشی است که شخص نسبت به خود احساس میکند و یا قضاوتی که فرد نسبت به ارزش خود دارد
با توجه به آنچه گفته شد سوال پژوهش این است که آیا عزت نفس در رابطه بین راهبردهای شناختی و میزان عملکرد تحصیلی دانشآموزان دوره دوم متوسطه نقش واسطهای دارد؟
-2روش پژوهش
روش پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه دانشآموزان دوره دوم متوسطه شهرستان شهریار به تعداد 14184 نفر که در سال تحصیلی 94-95 مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه 400 نفر به روش نمونه گیری خوشهای چندمرحلهای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامههای راهبردهای یادگیری کرمی و معدل تحصیلی استفاده شد. روش تجزیه تحلیل دادهها ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون سلسه مراتبی بود.
-1-2ابزارهای پژوهش
-1-1-2پرسشنامه راهبردهای یادگیری
پرسشنامه راهبردهای یادگیری توسط کرمی - 1381 - ساخته شد که راهبردهای شناختی و فراشناختی را میسنجد. این پرسشنامه از 86 ماده تشکیل شده که 49 ماده آن مربوط به راهبردهای شناختی و 37 ماده دیگر مربوط به راهبردهای فراشناختی است. شیوه پاسخگویی به ماده ها بصورت پیوستاری از صفر تا 9 است. راهبردهای شناختی به سه زیر مجموعه تکرار یا مرور، بسط یا گسترش معنایی و سازماندهی و راهبردهای فراشناختی به دو مجموعه دانش و کنترل خود و دانش و کنترل فرایند تقسیم شدهاند.
هر یک از زیرمجموعههای راهبردهای شناختی به دو دسته ویژه تکالیف ساده و ویژه تکالیف پیچیده تقسیم شدهاند. زیر مجموعههای راهبردهای فراشناختی، دانش و کنترل خود به گروه های کوچک تقسیم نشده اند ولی راهبردهای دانش و کنترل فرایند به سه دسته شامل برنامهریزی، کنترل و ارزشیابی و نظمدهی تقسیم شده است که مجموعه این 10 راهبرد مجموعه راهبردهای یادگیری را تشکیل میدهد.
شیوه نمرهگزاری پرسشنامه بدین صورت است که سؤالات مربوط به راهبردهایش بین ماده ها پراکنده شده اند. برای نمره گذاری راهبردها پاسخ داده شده به گزینههای مربوط به هر راهبرد جمع و تقسیم بر تعداد می شوند و با توجه به اینکه پیوستار پاسخ از صفر تا 9 است، عدد بدست آمده را در 100 ضرب و بر 9 تقسیم میکنیم تا نمره آن راهبردها بدست آید. جهت بررسی پایایی این پژوهش از روش ضریب آلفای کرونباخ ./823 محاسبه شد.
-2-2-2پرسشنامه عزت نفس
پرسشنامه عزت نفس توسط کوپر اسمیت - - 1967 برای سنجش و اندازهگیری عقاید یا واکنشهای فرد و میزان احساس ارزشمندی دانش آموزان در زمینههای اجتماعی و تحصیلی ساخته شده است. این پرسشنامه دارای 58 ماده است که 8 مادهی آن یعنی شمارههای 20-13- 6 48- 41- 34- 27- و55 دروغ سنج است و در مجموع 50 مادهی آن بر 4 خرده آزمون »عزت نفس عمومی با سوالات 1، 3، 4 ، 7، 12، 13، 15، 18، 19، 24، 25، 27، 30، 31، 34، 35، 38، 39، 43، 47، 48، 51، 55، 56، «57، »عزت نفس اجتماعی با سوالات 5، 8، 14، 21، 28، 40، 49، «52، »عزت نفس خانوادگی با سوالات 6، 9، 11، 16، 20، 22، 29، «44 و »عزت نفس تحصیلی با سوالات 2، 17، 23، 33، 37، 42، 46، «54 را اندازهگیری میکند.
شیوهی نمرهگذاری این آزمون به صورت صفر - - 0 و یک - - 1 است، به این معنا که در مادههای شماره 2، 4، 5، 10، 11، 14، 18، 19، 21، 23، 24، 28، 29، 30، 32، 36، 45، 47، 57 پاسخ بلی یک نمره و پاسخ خیر صفر میگیرد و بقیهی سؤالات به صورت معکوس است. یعنی پاسخ خیر آنها یک نمره و پاسخ بلی صفر می گیرد. چنانچه پاسخگو از 8 مادهی دروغ سنج بیش از4 نمره بیاورد، بدان معناست که اعتبار آزمون پایین است و آزمودنی سعی کرده است خود را بهتر از آن چیزی که هست جلوه دهد.
روایی همزمان برابر 0/84 و از طریق تحلیل عامل کلی که همان عزت نفس است آن را برای این پرسشنامه شناسایی کرده است و ضریب پایایی آزمون نیز از طریق آلفای کرونباخ برابر 0/85 گزارش شده است - ذوالفقاری، . - 1376 در تحقیق سیفی، شقاقی و میبدی - - 1390 پایایی آن به روش آلفای کرونباخ 0/82 گزارش شده است .
همچنین ضرایب پایایی پرسشنامه با استفاده از دو روش آلفای کرونباخ و دو نیمه کردن 0/80 و 0/90 به دست آمد. پایایی پرسشنامه عزت نفس به دو روش همسانی درونی با ضریب آلفای کرونباخ و روش بازآزمایی بعد از دو هفته اجرای مجدد بررسی شده است که ضریب آلفای کرونباخ 0/89 و روش بازآزمایی 0/87 به دست آمده است
-3 یافته ها
جدول -1 شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیرهای پژوهش
