بخشی از مقاله
چکیده:
این مطالعه به منظور مکان یابی و بررسی زیستگاه گوزن زرد ایرانی - Dama mesopotamica - در منطقه حفاظت شده قلاجه در استان کرمانشاه در طی دو فصل زمستان و بهار در سال 1389- 90 انجام پذیرفت. در این مطالعه موقعیت جغرافیایی نقاط پیش بینی شده توسط سیستم مکان یابی - GPS - ثبت شد. سپس این داده ها به جداول خصیصه در نرم افزار Arc view وارد شده و لایه های مربوطه ایجاد شدند.
نقشه های شیب، ارتفاع، پوشش گیاهی، جهت، جاده ها و مزارع کشاورزی جهت محدوده زیستگاه های گوزن زرد در منطقه مورد مطالعه، تهیه ورقومی گردیدند. این نقشه ها به همراه لایه های مکان هایپیش بینی شده در نرم افزار GIS تجزیه و تحلیل شده و نتایج مورد نظر استخراج گردید. پوشش گیاهی منطقه نیز با استفاده از پلات گذاری و نمونه برداری و همچنین شناسایی گیاهان برداشت شده در هر باریوم دانشگاه انجام پذیرفت.نتایج بدست آمده در هر فصل و منطقه با در نظر گرفتن درجه اهمیت هر متغیر و اعمال ضرایبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با به دست آمدن مجموع امتیازات بین مناطق مورد نظر عمل دسته بندی براساس مطلوبیت زیستگاه برای گوزن زرد ایرانی در منطقه حفاظت شده قلاجه صورت گرفت و مشخص شد که زیستگاه شماره سه - بخش شرقی - از نظر کیفیت زیستگاه، مطلوبترین زیستگاه گوزن زرد ایرانی در منطقه حفاظت شده قلاجه به شمار می رود.
-1 مقدمه
تخریب و تجزیه زیستگاه از تهدیدات مهم تنوع زیستی می باشند. تجزیه زیستگاه سبب کاهش مساحت و در نتیجه محدود شدن جمعیت های محلی به زیستگاههای کوچک می شود. نتیجه این امر افزایش درون آمیزی، کاهش تنوع ژنتیکی، افزایش حوادث دموگرافیک و در نتیجه افزایش ریسک انقراض است . - 5 - بر همین اساس زیستگاه به عنوان یکی از مهمترین فاکتورها در جهت حفاظت از گونه ها به خصوص گونه های در معرض خطر انقراض مطرح است . - 4 - ارزیابی زیستگاه، یک راه حل علمی برای انجام این مهم است.از این رو نیاز به روش هایی است که به کمک ان بتوان زیستگاه ها را ارزیابی کرده و در گذر زمان افت کیفیت در آنها را بررسی نمود .
از آنجا که بررسی ها و مطالعاتی که بر روی زیستگاه ها صورت می پذیرد اکثرأ کیفی هستند، برای شناخت اثرات فعالیت های انسانی و بررسی تغییرات یک زیستگاه لازم است که بتوان ارزیابی را به صورت عددی - کمی - نیز انجام داد. روش HEP در سال 1980 در پاسخ به نیاز مستندسازی ارزشهای غیرمالی منابع حیات وحش و ماهیان گسترش یافت و در واقع روشی است که از یک روش ارزیابی توسعه یافته در Missouri توسط Lamaire و Daniels در سال 1974 تکامل یافته است .
- 6 - در ارتباط با کسانی که کار ارزیابی زیستگاه در مورد پازن ها انجام داده اند، می توان به مدلسازی مطلوبیت زیستگاه پازن در پارک ملی کلاه قاضی توسط فراشی در سال 1387 و تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاه های بهاره و تابستانه گونه پازن در پارک ملی لار توسط سید مهدی مصطفوی در سال 1389 اشاره کرد. در این مطالعه سعی شده است با توجه به نیازهای زیستی این گونه، زیستگاههای مناسب از این منطقه تحت مطالعه قرار گرفته و یک نوع ارزیابی مقدماتی و مقایسه ای در ارتباط با تناسب و مطلوبیت زیستگاه برای این گونه جانوری در داخل منطقه انجام شود.
- 2 مواد و روش ها
1-2 محدوده مورد مطالعه
منطقه حفاظت شده جنگلی قلاجه در جهت شرقی- غربی، حد فاصل استان های ایلام- کرمانشاه واقع شده و در موقعیت جغرافیایی 46 درجه و 5 دقیقه طول جغرافیایی و 34 درجه و 8 دقیقه قرار گرفته است و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا 2050 متر و حداقل آن نیز 1250می باشد. بلندترین قلعه آن 2355 متر ارتفاع دارد. این منطقه دارای مساحتی به وسعت 42609 هکتار می باشد که 20 درصد آن اراضی کشاورزی و مسطح است که از نظر آب و هوایی جزء اقالیم مدیترانهای محسوب شده و متوسط بارندگی سالیانه این حوزه برابرP=489/63 می باشد.
-2-2 روش بررسی
-1-2-2 بازدیدهای میدانی
جمع آوری اطلاعات لازم جهت ارزیابی زیستگاه و تعیین مطلوبیت زیستگاه پازن در منطقه حفاظت قلاجه در طول دو فصل زمستان و بهار 1389-90 به مدت 6 ماه انجام پذیرفت. در ابتدا به منظور انجام مطالعات در بستر و مرز منطقه از نقشه 1:50000 سازمان نقشه برداری نیروهای مسلح استفاده شدو برای سهولت انجام مطالعات منطقه به سه بخش تقسیم گردید که به قرار زیر می باشد.
بخش اول: اراضی غربی منطقه قلاجه را در برمی گیرد که این بخش تعداد 17 روستا یعنی بیشترین تعداد روستاهای موجود در خود جایرا داده است و از نظر منابع آبی نیز نسبتاً مناسب است و همچنین دارای کوهها و دره های فراوان و نیز مرتع مناسب می باشد ولی در حاشیه مرز این منطقه زمین های زراعی وجود دارد تعداد جاده ها در این بخش نسبت به بخش شرقی بیشتر و از بخش میانی کمتر است.
بخش دوم: این بخش تعداد 14 روستا را در خود جای داده است که دارای پراکندگی در بیشتر سطح منطقه می باشند که این خود عاملی جهت محدودیت پراکنش گوزن زرد خواهد بود. ضمنینکها در این بخش اصلاً مرتعی جهت حضور گوزن زرد وجود ندارد و اکثر مرز منطقه نیز کاربری کشاورزی دارد. در ضمن بیشترین تعداد جاده ها و راه های دسترسی در این منطقه واقع هستند.
بخش سوم: که اراضی منطقه شرقی قلاجه را در بر می گیرد دارای کمترین تعداد روستا در منطقه بوده و بیشترین منابع آبی منطقه به این سمت جریان دارند. همچنین این بخش نسبت به بخش های دیگر دارای بیشترین مقدار جنگل و مرتع می باشد.ضمن اینکه کمترین تعداد جاده در این بخش وجود دارد که خود عاملی مهم در مطلوبیت زیستگاه قلمداد می شود. در طول مطالعات میدانی صورت گرفته، 10 مورد از متغیرهای زیستگاهی منطقه حفاظت شده قلاجه که مورد توجه گوزن می باشد، شناسایی گردید که عبارتند از : طبقات ارتفاع، طبقات شیب، فاصله از جاده، فاصله از روستا، میزان رفت و آمد شکارچیان، شدت حضور دام در منطقه، تیپ پوشش گیاهی، تراکم پوشش گیاهی، فاصله از منابع آبی، کاربری و پوشش اراضی.
-2-2-2 تشکیل پایگاه داده ها
به منظور تشکیل پایگاه داده ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی نقشه های روستاها، منابع آبی و تیپ پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه، تهیه و رقومی شدند. همچنین با استفاده از نقشه توپوگرافی 1:50000 سازمان نقشه برداری نیروهای مسلح ، نقشه طبقات شیب و ارتفاع محدوده نیز ایجاد شدند. برای تجزیه و تحلیل نقشه ها از نرم افزار ARC view استفاده شد. برای شناسایی پدیده های روی نقشه اطلاعات کد گذاری شد. در مورد لایه های منابع آبی و فاصله تا روستا که هدف تعیین فاصله گونه مورد نظر از آنها بود آنالیز فاصله انجام گرفت و پس از آن با بهره گیری از یادداشت های میدانی طبقه بندی زونها انجام شد.
