بخشی از مقاله
چکیده:
تعیین معیار های موثر در استفاده های اکوتوریسمی و گردشگری از مراتع و تعیین شایستگی مراتع برای فعالیت های گردشگری و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار در مدیریت صحیح مراتع بسیار مهم است . معیارهای وضعیت زمین، خاک، مخاطرات محیطی، منابع آبی، پوشش گیاهی و اقلیم به عنوان عوامل محیطی و معیارهای جذابیت های طبیعی، تاریخی و فرهنگی، دسترسی، کاربری اراضی و تقاضای تفرجی به عنوان عوامل اقتصادی و اجتماعی برای ارزیابی توان گردشگری طبیعی حوزه آبخیز تاریکدره با تشخیص داده شد. باستفاده از نرم ابزار و معیارهای مذکوردر 156000 متر مربع از وسعت این حوزه برای تفرح متمرکز داد مابقی مساحت این منطقه محدویتی برای تفرج گسترده ندارند. توان گردشگری طبیعی از حیث شاخص های اقلیمی موثر بر گردشگری طبیعی در این منطقه در ماههای مرداد، تیر، خرداد، شهریور و اردیبهشت به ترتیب حائز اهمیت بیشترین مطلوبیت است . بر اساس معیارهای اکولوژیک و اقتصادی و اجتماغی، 9 منطقه تفرجی به عنوان موقعیت و یا گزینه های انتخاب عرصه های مطلوب برای تفرج متمرکزدر منطقه بدست آمد و امتیاز هرکدام از پهنه ها مشخص گردید. با توجه به حضور هر کدام از شاخص ها و میزان امتیاز آنها پهنه ها اولویت بندی گردید.
مقدمه
ایران از نظر دارا بودن منابع طبیعی تفرجی در رتبه پنجم جهان قرار دارد این در حالی است که میزان جذب طبیعت گردان در کشور بسیار اندک است. در همین راستا بالفعل کردن پتانسیل های گردشگری طبیعی در عرصه های منابع طبیعی با در نظر گرفتن معیارهای زیست محیطی امری ضروری است که می بایست مورد توجه قرار گیرد. . بدون شک مراتع با توجه به وسعت و پتانسیل به عنوان مهمترین عرصه از دیدگاه تفرجگاهی در قسمت اعظم سطح کشور مطرح می باشد. توسعه گردشگری طبیعی در مراتع باعث تولید ثروت و کاهش تخریب منابع طبیعی تجدید شونده می شود. در این مطالعه با معرفی معیارهای مؤثر در فرایند انتخاب عرصه های مرتع ای برای کاربری گردشگری طبیعی، پهنه های مناسب برای توسعه این کاربری در مراتع حوزه آبخیز تاریکدره در استان همدان مورد ارزیابی قرار گرفت.
مهدی زینلیان - 1386 - ، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان "زمینهیابی توسعه گردشگری روستایی در شهرستان پاسارگاد" به بررسی زمینههای توسعه گردشگری روستایی در این شهرستان پرداخته و با استفاده از نتایج تحلیل عاملی نشان داده است که شش عامل "زیرساختهای فیزیکی- رفاهی"، "جاذبههای طبیعی روستایی"، "زمینههای فرهنگی- حرفه ای"، "زمینههای مشارکتی- نهادی"، "زیرساختهای فیزیکی- نهادی" و "زمینههای تاریخی- گردشگری" حدود %71 واریانس را تبیین میکنند. وی در این تحقیق، همچنین به بررسی آثار مثبت و منفی گردشگری روستایی پرداخته است.
دانه کار و محمودی - - 1386 در پروژه تدوین سند ملی طبیعت گردی کشور معیارها و ضوابط گزینش و طراحی و پایش مناطق طبیعی برای گردشگری را مدون نمودند. محمودی - - 1386 در پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ارزیابی توان تفرجگاهی در محدوده جنگل های شهرستان لردگان با استفاده از ارزیابی پارامتریک مبتنی بر تلفیق بهینه، معیارهای ارزیابی گردشگری جنگل در جنگل های مورد بررسی را ارائه نمود. وی در این مطالعه برای تعیین پهنه های تفرجی شناسایی شده از روش امتیاز دهی به شاخص های معیارهای معرفی شده از طریق شیوه وزن دهی استفاده نمود.
لورانس و همکاران - - 2005 در مقاله ای تحت عنوان چالش های حفاظت جنگل در جنگلهای گابن در افریقای مرکزی، توسعه تفرج جنگلی را بهترین سیاست دولت برای برنامه ریزی در این جنگلها برای کاهش عوامل تخریب وحفاظت پایدار آنها معرفی کرد. وین جون لی - 2006 - در مطالعه ای برای تعیین فاکتور های تاثیر گذار در مدیریت اکوتوریسم با معرفی معیار های مدیریت زیست محیطی اکوتوریسم در تیان موشان در کشورچین ، برآورد میزان ظرفیت برد تفرجگاهها را مهمترین معیار ارزیابی تفرجگاهها عنوان کرد....
هدف این طرح تعیین معیار های موثر در استفاده های اکوتوریسمی و گردشگری از مراتع و تعیین شایستگی مراتع مورد مطالعه برای فعالیت های گردشگری طبیعی و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار در مدیریت صحیح مراتع است. بیشترین استفاده از مراتع ایران برای چرای دام بوده و سال-های گذشته در مراتع کشور تعداد دام بیش از ظرفیت بوده و هم اکنون این وضعیت ادامه دارد. چرای مفرط باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و تخریب خاک می شود و به دنبال آن فرسایش خاک شروع می شود و در صورت ادامه این وضعیت صدمات جبران ناپذیری به منابع طبیعی تجدید شونده و جامعه وارد می شود.
با مدیریت و توسعه گردشگری در مراتع می توان از طریق ایجاد اشتغال و بهبود وضع مالی بهره برداران از فشار وارده بر مرتع کاست، همچنین جلوی تخریب منابع آب، خاک و پوشش گیاهی را گرفت و فرسایش را کاهش داد.. تئوری مبنای طرح این است که در کشور ما به استفاده چند منظوره از مراتع و معیارهای انتخاب مناطق گردشگری در مرتع توجه کافی نشده است و لازم است این معیارها شناسایی شود تا از هر منطقه طبق قابلیت آن استفاده شود و از استفاده های اشتباه جلوگیری گردد.
مواد و روش ها
حوزه مربوطهحدوداً در مرکز استان همدان و در جنوب غربی شهر همدان واقع شده است و از نظر تقسیمات سیاسی جزء شهرستان همدان می باشد. وسعت حوزه آبخیز 5138/41 هکتار می باشد. محیط حوزه تاریکدره برابر با 47078 متر و حداقل ارتفاع حوزه 1890 متر و حداکثر ارتفاع آن 3380 متر می باشد. از ارتفاعات مهم حوزه می توان به کوههای حیدره، فخرآباد، چهارزمین اشاره کرد. مناطق مسکونی حوزه آبخیز تاریکدره عبارتند از حیدره و عباس آباد می باشد، همچنین منطقه باستانی گنج نامه نیز در عباس آباد واقع شده اند. در مطالعات حاضر کل منطقه به 15 واحد هیدرولوژیک تقسیم شده است که 8 واحد مربوط به زیرحوزه عباس آباد تاریکدره و 7 واحد هیدرولوژیک مربوط به زیرحوزه حیدره می باشند. نقشه1-3 محدوده مورد مطالعه را نشان می دهد.
برای دستیابی به معیارهای مناسب گزینش مکان های گردشگری مرتع در منطقه مورد مطالعه در ابتدا معیارهای مختلفی که برای گزینش مکان های مناسب برای گردشگری طبیعی استفاده می شود ، مورد بررسی قرار گرفت که در این راستا از معیارهای سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور - قناد کار سرابی، - 1378، معیارهای سند ملی گردشگری طبیعی کشور - دانه کار و محمودی، - 1386 و معیارهای گزینش عرصه های جنگلی - محمودی، - 1388 در این مطالعه استفاده گردید .
با توجه به ویژگی ارزیابی مدنظر تحقیق که تناسب سرزمین را برای تنها یک نوع کاربری یعنی تفرج در نظر دارد، روش ارزیابی پارامتریک مبتنی بر تلفیق بهینه مناسبترین روش به نظر رسید. در این روش ارزیابی با توجه مستقیم به نیازهای زیست محیطی هرکاربری خصوصیات یا پارامتر های لازم محیطی با نرخ مناسب - چون خاک، رستنی ها و شکل زمین - در پهنه مشخص منجر به اختصاص آن پهنه به گروه دارای تناسب برای آن کاربری می شود. فرایند ارزیابی کم حجم،
