بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از انجام این تحقیق ارزیابی شاخص خطر - HQ - و میزان مس در عضله چهار گونه پر مصرف دریایی]شوریده - Otolithes - ruber، قباد - - Scomberomorus guttutus، شیر - - Scomberomorus commerson و حلوا سیاه - Parastromateus [ - niger در استان خوزستان می باشد. تعداد 108 عدد ماهی از بنادر صیادی بحرکان هندیجان، بندر ماهشهر و آبادان در سال1393 نمونه برداری شدند. غلظت مس از روش هضم مرطوب و با کمک دستگاه جذب اتمیPerkin Elmer 4100 اندازه گیری شد.
نتایج این تحقیق نشان داد بالاترین میزان مس در ماهیهای دریایی مورد مطالعه مربوط به ماهی قباد 1/11 0/0 - میکروگرم بر گرم وزن تر - که با میزان مس در عضله ماهی شیر و شوریده اختلاف معنادار - - S 0.05 نداشت اما با حلوا سیاه اختلاف معناداری - - p<0.05 داشت.
پایین ترین میزان مس در ماهیهای پرورشی مورد مطالعه مربوط به حلوا سیاه بود - 0/90 0/05 میکروگرم بر گرم وزن تر - که با میزان مس در عضله هر سه گونه دیگر - شیر، قباد، شوریده - اختلاف معنادار - - p<0.05 داشت. مقدار HQ با توجه به سرانه مصرف در تمامی گونه های مورد تحقیق کمتر از 0/1 اندازه گیری شد که بیانگر این نکته است که مصرف این گونه ها هیچ خطری از نظر میزان مس برای مصرف انسان ندارد.
-1 مقدمه
اکوسیستم های آبی دریافت کننده ی مواد بسیاری، از جمله فلزات سنگین می باشند. فلزات سنگین به گروهی از عناصر شیمیایی با وزن اتمی زیاد و دانسیته ی بیش از 5 گرم بر سانتی مترمکعب اتلاق میشود
فلزات سنگین با توجه به نقشی که در روندهای بیولوژیکی دارند به عنوان میکرونوترینتها - آهن، روی، مس، کبالت و... - و یا یک عامل سمی و غیر ضروری - جیوه، کادمیوم، سرب - مورد توجه میباشند - صادقی راد و امینی رنجبر، . - 1384 فلزات ضروری نیز هنگامی که بیش از میزان مورد نیاز جذب شوند، میتوانند سمی باشند
نمونه های ماهی، یکی از شاخص ترین عوامل جهت تخمین و اندازه گیری میزان آلودگی و آثار آن در سیستم های آبی است
غلظت فلزات سنگین در بافتهای ماهی نشانگر میزان تماس ماهی با چنین فلزاتی در گذشته و اکنون است
درجه آلودگی، به نوع مواد آلوده کننده، گونه ماهی، مکان نمونه برداری، سطح تغذیه و شیوه تغذیه ماهی بستگی دارد
فلز مس از طریق جریان رودخانه ها، صنایع و فعالیتهای بومی، کاربردهای کشاورزی، سیستمهای زهکشی معادن مس و رنگ کاری های ضد خزه، به محیط زیست آبی وارد میشوند اگر چه مس بعنوان یک جزء ضروری در متابولیسم موجودات زنده در نظر گرفته میشود و در سنتز هموگلوبین و در واکنش های متابولیکی مورد نیاز است - Dural et al, - 2007، با این حال درصورت وجود مس در غلظت بالا در محیط زیست، ممکن است برای موجودات زنده سمیت رخ دهد.مس در شکل های یونی Cu2+،Cu2OH+،CuOH+ برای ماهی سمی است
اکثر ماهیها قادر به جمع آوری فلزات از محیط زیست خود از قبیل مواد غذایی، رسوبات و آب هستند.فلزات ممکن است در بدن ماهی با توجه به تفاوت بافت ها، مصرف یا حذف و یا تجمع یابند
سطوح بالای فلزات انباشته شده در ماهی میتواند به یک مسیر قرار گرفتن انسان در معرض فلزات تبدیل شود که سلامتی جمعیت انسانی را به خطر بیاندازد. مسمومیت ماهیان با مس منجر به آسیب سیستم عصبی، تنفسی، کبد و سیستم ایمنی ماهیان می-شود
از دیگر اثرات مسمومیت با مس به تعویق افتادن تکامل جنسی و کاهش تولید تخم در ماهیان بالغ است. در حالی که در جنین ها کاهش تفریخ اولین پیامد آن است، علاوه بر آن تفریخ نابهنگام، افزایش زمان تفریخ، باله های سینه ای بد شکل و قدرت بقای پایین نیز در مسمومیت با مس دیده میشود
مس یک عنصر ضروری در متابولیسم انسان به ویژه آزادسازی آهن، رشد استخوان و سیستم عصبی مرکزی است - عسکری ساری و همکاران، . - 1389 سطوح بالای مس در انسان منجر به افزایش سرعت تشکیل رادیکالهای آزاد - - Gwozdzins, 1995، تراتوژن - - Stouthart et al, 1996 و ناهنجاریهای کروموزومی خواهد شد
در سراسر جهان، مردم حدود یک چهارم از پروتئین حیوانی مورد نیاز را از ماهی و سخت پوستان به دست میآورند
سرانهی مصرف انواع آبزیان در ایران نیز از 1 کیلوگرم در سال 1357 به 8/5 کیلوگرم در سال1392 افزایش یافته است
بیان اینکه گونه های مورد مطالعه در مناطق صیادی آلوده از آلودگی بالایی برخوردارند اگر غیر ممکن نباشد بسیار دشوار است زیرا غلظت بالای عناصر در کنار میزان مصرف بالای فرآورده های دریایی میتواند سبب ایجاد پاره ای از مشکلات شود
غلظت فلزات در ماهیچه کمتر از بخشهای دیگر است ولی به دلیل مصرف زیاد عضله نسبت به اندامهای دیگر، توجه به غلظت عناصر در آن برای ارزیابی خطر پررنگتر است.تقریبا در تمام نقاط کشور ما نیز هیچ گونه تمایلی به مصرف اندام ها ی دیگر - کلیه و کبد آبزیان - به عنوان ماده غذایی در مردم وجود ندارد
در مورد مقایسه غلظت فلزات سنگین با استانداردهای موجود، هیچ منبع واحدی وجود ندارد و سازمان ها و دولت های مختلف، استانداردهای متنوعی برای غلظت این آلاینده ها در مواد غذایی تعیین کرده اند. سازمان FAO این مقدار استاندارد را برای فلز مس 10 میلی گرم بر کیلوگرم - - Chen and Chen, 2001 وWHO این استاندارد را 30 میلی گرم بر کیلوگرم اعلام کرده است
برای ارزیابی خطر آلودگی مس با مصرف ماهی، مقایسه مقدار تقریبی جذب هفتگی - - EWI، با مقدار جذب قابل تحمل هفتگی - PTWI - را توصیه میکند. طبق دستور العمل JECFA، مقدار PTWI برای مس350 میکرو گرم بر کیلوگرم وزن در هفته یا 50 میکرو گرم بر کیلوگرم وزن در روز می-باشد - . - JECFA, 2003 با توجه به سرانه مصرف متفاوت در کشورهای مختلف و حتی در مناطق مختلف یک کشور، ارزیابی شاخص خطر که در حقیقت سمی یا غیر سمی بودن یک عنصر با توجه به سرانه مصرف از آن ماهی و وزن میانگین انسانی میباشد، به عنوان شاخص معتبر مورد توجه قرار گرفته است.
مقدار - Hazard Quotient - HQ بر اساس گزارش - - US-EPA, 2000، نسبت بین قرار گرفتن در معرض فلز سنگین و دوز مرجع را نشان میدهد. فرض بر این است که دوز مصرف با دوز جذب فلز سنگین برابر است و پختن هیچ تاثیری بر مقدار آلاینده ندارد - . - Chein et al, 2002 اگر HQ<0/1 باشد مصرف آبزی هیچ خطری برای سلامتی انسان ندارد و چنانچه HQ محاسبه شده 0/1-1/0 بود به معنای خطر کم و در صورتی که1/1-10 باشد خطر متوسط و در نهایت HQ>10 به مفهوم خطر زیاد برای سلامتی مصرف کننده است
ماهی شوریده - Otolithes ruber - از خانواده Sciaenidae، در بازارهای جهانی جزو ماهیان گران قیمت طبقه بندی می شود. عمق حضور 40-10 متر و از ماهی، میگو و سایر بی مهرگان تغذیه می کند - . - Sasaki, 2001 ماهی قباد - Scomberomorus - guttutus و شیر - - Scomberomorus commerson متعلق به خانواده Scombridae می باشند و از لحاظ اقتصادی بسیار با ارزش هستند. ماهی قباد اپی پلاژیک و نریتیک و ماهی شیر در نواحی پلاژیک و نریتیک وجود دارند
تغذیه این دو گونه از ماهی های کوچک، ماهی مرکب و میگو می باشد - . - Collette, 1986 ماهی حلوا سیاه - - Parastromateus niger از خانواده Carangidae و از ارزش تجاری بسیار بالایی برخوردار است. بالغین ساکن مناطق ساحلی با بستر گل آلود می باشند و گاهی وارد خورها می شوند
تغذیه ی این ماهی از زئوپلانکتون، فیتوپلانکتون، سخت پوستان، تخم و لارو ماهی، جلبکها، علفهای دریایی، سخت پوستان کفزی، تخم و لارو ماهی ها و نرمتنان در دوره ی پلانکتونی آنها میباشد
اطلاعات در زمینه شناسایی دقیق گونه ها، محل جمع آوری، سطوح مجاز آلاینده ها در ماهیهای مناطق مختلف از جهان میتواند به مردم اجازه دهد که تصمیمات آگاهانه بگیرند که با مصرف ماهیان مناسب کمترین مقدار فلزات را به بدن برسانند - Mc Donald et . - al, 2000 با توجه به ارزش اقتصادی و تمایل مصرف کنندگان به مصرف گونه های انتخابی، هدف از این مطالعه به دست آوردن اطلاعات کمی فلز مس و مشخص نمودن HQ در گونه های ذکر شده جهت اطمینان مصرف از این گونه ها میباشد.
-2 مواد و روشها
-1 -2 روش اندازه گیری مس
نمونه برداری ماهیان مورد بررسی در بهار 1393 انجام شد. از هر گونه ی ماهیان دریایی تعداد 9 عدد از هر صیدگاه - آبادان، هندیجان و بندر ماهشهر - و مجموعا 27 عدد از هر گونه تهیه گردید - در مجموع 108 نمونه ماهی، نمونه برداری شد - . پس از انتقال نمونه های ماهی به آزمایشگاه کلیه نمونه ها با آب کاملا شستشو شد. پس از گذشت زمان کافی جهت خروج آب اضافه، کلیه نمونه ها کد گذاری شد و سپس مورد بیومتری قرار گرفتند. طول کل و وزن کل ماهی توسط تخته بیومتری با دقت 1 میلی متری و ترازوی دیجیتال با دقت0/01 گرم اندازه گیری شد. پیش از استفاده از تخته بیومتری و ترازوی دیجیتال تمام سطوح فلزی آنها که در تماس با ماهی بودند توسط ورقه های پلاستیکی پوشانیده شد
پس از این مرحله جداسازی بافت عضله توسط تیغه ای از جنس استیل صورت گرفت.برای برداشت بافت عضله از قسمتی از عضله در بخش بالایی بدن - زیر باله پشتی - استفاده شد. بافتهای به دست آمده جداگانه بسته بندی و نام گذاری شده و به صورت منجمد به آزمایشگاه ارسال گردید. نمونه ها ی مربوط به هر گونه از هر منطقه جداگانه به صورت دسته های سه تایی با هم مخلوط شده و به این ترتیب سه نمونه مرکب برای هر کدام به دست آمد
