مقاله تعیین کارایی دو روش تولید ریزکپسولهای آهن و ارزیابی اثرات افزودن آنها روی برخی ویژگیهای شیر پاستوریزه

بخشی از مقاله

تعیین کارایی دو روش تولید ریزکپسولهاي آهن و ارزیابی اثرات افزودن آنها روي برخی ویژگیهاي شیر پاستوریزه
چکیده
سابقه و هدف: کمخونی فقر آهن، یکی از شایعترین کمبودهاي تغذیهاي در جهان و ایران است که یکی از راههاي مقابله با آن تقویت کردن مواد غذایی با آهن و بهبود جذب آهن آنهاست. در این پژوهش، امکان تقویت کردن شیر با آهن ریزکپسوله شده مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها: در این پژوهش، دو نوع نمک آهن با استفاده از دو روش جدید، ریزکپسوله شدند و میزان کارایی و شرایط بهینه آنها ارزیابی شد. سپس شیرهاي تقویت شده از نظر میزان اکسایش چربی شیر، شاخصهاي رنگ و ویژگیهاي حسی طی 3 روز نگهداري در 4°C مورد بررسی قرار گرفتند.
یافتهها: در روش لیپوزومی، بالاترین کارایی 85/5) درصد) با کاهش نسبت یون آهن به چربی (0/04) و درصد مولی (%5 ) Tween 80 در دیواره ریزکپسولها و در روش استرهاي اسید چرب، بالاترین کارایی 81/8) درصد) با نسبت 15 به 1 پلیگلیسرولمنواستئارات به نمک آهن بهدست آمد. کمترین و بیشترین میزان اکسایش چربی شیر در طول نگهداري، بهترتیب مربوط به شیرهاي تقویت شده با ریزکپسولهاي به دست آمده از روش استرهاي اسید چرب و شیرهاي تقویت شده با آهن کپسوله نشده بود. از نظر ویژگیهاي حسی، شیرهاي تقویت شده با ریزکپسولهاي بهدست آمده از روش استرهاي اسید چرب در غلظت 7mg/L با شاهد اختلاف معنیداري نداشتند.
نتیجه گیري: با توجه به یافتههاي بررسی حاضر به نظر میرسد که ریزکپسوله کردن با روش استرهاي اسید چرب بهدلیل سادگی، کمهزینه بودن، عملی بودن، سرعت بالاي فرایند و همچنین پایداري بالاي ریزکپسولهاي به دست آمده، روش بسیار مناسبی براي تولید ریزکپسولهاي آهن و تقویت کردن شیر پاستوریزه با آهن است.

واژگان کلیدي: تقویت کردن، ریزکپسوله کردن، شیر، آهن

• مقدمه
آهن یکی از ریزمغذيهاي حیاتی در تغذیه انسان میباشد که کمبود آن باعث بروز کمخونی فقرآهن میشود .(1) اصلیترین دلایل بروز این نوع کمخونی را به دریافت ناکافی، جذب ناکافی یا ترکیبی از هر دو مورد نسبت میدهند .(2) در جهان، حدود 2 میلیارد نفر از این بیماري رنج میبرند .(3) نتایج پژوهشهاي داخلی نیز حاکی از آن است که کمخونی فقر آهن پس از سوء تغذیه انرژي پروتئین و اختلالات ناشی از کمبود ید، مهمترین کمبود تغذیهاي در کشور است. با توجه به آمارهاي منتشره، در حدود 20 تا 50 درصد از مادران باردار و 50 درصد کل زنان کشور به کم خونی فقر آهن مبتلا هستند .(4)
تاکنون براي برطرف کردن فقر آهن سه راه حل، ارائه شده: اصلاح و تنوع رژیم غذایی، استفاده از مکمل و تقویت کردن مواد غذایی (افزودن ریزمغذيها به غذاهاي فرایند شده) که مورد اخیر بهترین و عملیترین روش درازمدت براي جبران کمبودهاي مواد مغذي است 6)، .(5
در میان مواد غذایی، شیر و فراوردههاي آن بیشتر از بقیه مواد مورد توجه قرار گرفتهاند؛ زیرا بهصورت گسترده توسط کودکان و گروههاي در معرض خطر کمخونی، مصرف میشوند و ارزش تغذیهاي بالایی هم دارند 8)، (7 ولی چون شیر آهننسبتاً کمی (0/2 mg/kg) دارند .(9)
بنابراین، منبع مناسبی براي تامین نیازهاي تغذیهاي آهن نیست، ولی میتوان آهن را به طریقی به آنها اضافه کرد و شیر را به یک غذاي ایدهآل تبدیل کرد که یکی از این راهها تقویت کردن شیر با آهن است .(10)
در میان ترکیباتآهنِ مورد استفاده براي تقویت مواد غذایی، ترکیبات محلول در آب از جمله فروس سولفات، علاوه بر ارزان بودن، بیشترین زیستدسترسی را نیز دارند(.(11 اما تقویت شیر بهدلیل ایجاد طعم نامطلوب، تغییرات رنگ، تهنشینی و طعم فلزي که احتمالا مربوط به اکسایش چربی است کار چندان آسانی نیست .(12)
بنابراین، شاید بتوان با ریزکپسوله کردن نمکهاي آهن، شیر تقویت شدهاي با ویژگیهاي حسی مناسب و قابلیت جذب بالا تولید کرد.
ریزکپسوله کردن، فرایندي است که در آن به منظور ایجاد کپسولهاي کوچک با ویژگیهاي مفید، ذرات یا قطرات کوچک با ماده پوششدهندهاي احاطه میشود .(13) بیش از 60 سال است که از فرایند ریزکپسوله کردن در صنعت غذا استفاده میشود .(14) ریزکپسوله کردن با روش لیپوزومی و استرهاي اسید چرب در مقایسه با روشهاي دیگر که در صنعت غذا مورد استفاده قرار میگیرند، مناسبتر است؛ زیرا اطلاعات خوبی از لیپوزومها موجود است، به راحتی قابل تهیه هستند، ویژگیهاي عملکردي یا انتقالی چندمنظوره بالایی دارند و از اجزاي غذایی قابل قبول تهیه میشوند 9)، .(2 روش دیگر، ریزکپسوله کردن توسط استرهاي اسید چرب است که کارایی و پایداري ریزکپسولهاي حاصله بیشتر از لیپوزمها است.
تاکنون، پژوهشهاي زیادي در زمینه ریزکپسوله کردن نمکهاي آهن 15)، 9، (2 و همچنین زیست دسترسی آنها 16 -18)، (7 انجام شده است. از آنجا که شیوع کمخونی فقر آهن در کشورهاي در حال توسعه، از جمله ایران بالاست و تاکنون در داخل کشور، کار مستندي براي تقویت شیر با آهن پوششدار صورت نگرفته یا گزارش نشده است، در این پژوهش سعی شد نخست، ریزکپسولهاي فروس سولفات و فریک آمونیوم سولفات با دو روش لیپوزومی و استرهاي اسید چرب تولید شوند؛ دوم کارایی آنها و عوامل موثر بر کارایی از جمله نسبت یون آهن به چربی و درصد Tween 80 در دیواره و نسبت پلیگلیسرول منو استئارات (PGMS) به نمکهاي آهن، مقایسه و بررسی شود و سوم شیر پاستوریزه با ریزکپسولهاي به دست آمده تقویت و میزان اکسایش چربی شیر، تغییر رنگ و ویژگیهاي حسی آن طی نگهداري، مورد مطالعه قرار گیرد.
 مواد و روشها
مواد: شیر پاستوریزه کمچرب از شرکت لبنیات پاك، اسید آسکوربیک، تیوباربیتوریک اسید، اسید سیتریک، سیکلوهگزانون، Tween 60، Tween 80، اسید کلریدریک، هیدروکسید سدیم و دي اتیل اتر همگی از شرکت مواد شیمیایی مرك (Merck, Germany)، فروس سولفات 7 آبه، سدیم فسفات دو آبه و فسفاتیدیل کولین از شرکت فلوکا (Fluka, Germany ) ، فریک آمونیوم سولفات 12 آبه و کلسترول از سیگما–آلدریچ (Sigma–Aldrich, Germany) ، سدیم استات از شرکت ، پلی گلیسرول منواستئارات (PGMS) از شرکت اولئون (Oleon, Belgium) تهیه شدند. آهن ریزکپسوله شده با روش لیپوزومی توسط Dr Paul Lohman به شکل اهدا در اختیار پژوهشگران قرار گرفت.
تولید ریزکپسول آهن با روش لیپوزومی: براي تهیه ریزکپسول آهن نخست 1/14g لسیتین و 0/06g کلسترول در 30ml دي اتیل اتر حل شد. سپس 10ml محلول بافر سیترات– فسفات حاوي نمک آهن و اسید آسکوربیک (نسبت وزنی نمک آهن به اسید آسکوربیک (1:15 به فاز آلی افزوده شد. محلول بافر، مخلوط 40/9ml از محلول سدیم دي فسفات دي بازیک 0/2 مولار، 9/1ml از محلول اسید سیتریک 0/1 مولار که با آب مقطر تا 100ml رقیق شد و pH آن معادل 6/8 بود .(19) البته در این مرحله به منظور بررسی تاثیر نسبت یون آهن به فاز چربی، یون آهن در دو سطح 0/04 و 0/1 درصد وزنی نسبت به فاز چربی به مخلوط بالا اضافه شد و با استفاده از سونیکیتور میلهاي Dr.Hielscher) مدل UP 400S با توان 300 W و بسامد 50–60 kHz ، ساخت آلمان)

مخلوط به مدت 7 دقیقه در شدت %90 در حمام یخ همگن شد. سپس حلال آلی با استفاده از تبخیرکننده چرخشی
Heidolph) مدل LR4001–Efficient ، ساخت آلمان) در فشار مطلق 300 میلیبار و دماي 70°C خارج و ژل تشکیل شده با ادامه تبخیر شکسته شد. به منظور بررسی تاثیر میزان Tween 80 دیواره لیپوزومها روي کارایی ریزکپسوله کردن، مقدار 20ml محلول بافر سیترات– فسفات که حاوي مقادیر متفاوتی Tween 80 بود، افزوده شد. باقیمانده دي اتیل اتر تحت خلأ خارج شد. به این ترتیب، ریزکپسولهاي لیپوزومی حاوي مقادیر و انواع متفاوتی از آهن و غلظتهاي متفاوت Tween 80 تهیه شد که تا زمان افزوده شدن به شیر در شرایط یخچالی نگهداري شد .(2)
تولید ریزکپسول آهن با روش استرهاي اسید چرب: ابتدا 5g پلیگلیسرولمنواستئارات به 50ml آب 55°C اضافه و به مدت 20 دقیقه در آن دما حرارت داده شد. مخلوط حاصله به مدت 2 دقیقه با سرعت 1200 دور در دقیقه همزده شد. آنگاه 1g نمک آهن و 0/06g اسید آسکوربیک (نسبت وزنی نمک آهن به اسید آسکوربیک (1:15 به آن افزوده شد. مخلوط حاصله به مدت 1 دقیقه با سرعت 1200 دور در دقیقه مخلوط شد. سپس دماي مخلوط به 45°C رسانده شد و در پایان با استفاده از پیستوله برقی ( W180P , Wagner Spray Tech., Markdorf، ساخت آلمان) مجهز به نازلی به قطر 0/4mm مخلوط داخل محلول %0/05 Tween 60 که دماي آن حدود 5°C بود پاشیده شد. مخلوط نهایی به مدت 20 دقیقه با شتاب 3500 g در دماي 10°C سانتریفوژ شد(Kubota مدل 6900 ساخت ژاپن) و فاز چربی با استفاده از کاغذ واتمن شماره 40 از فاز آبی جدا شد. این فاز در واقع همان آهن ریزکپسوله شده بود که تا زمان
استفاده در دماي یخچال نگهداري شد. در ضمن، نسبتهاي 1:3، 1:5، 1:10، 1:15، 1:20 و 1:25 بهعنوان نسبت ماده پوششدهنده به هسته، مورد بررسی قرار گرفتند. 12)، .(9
محاسبه کارایی روش لیپوزومی: براي محاسبه آهن تام موجود در لیپوزومهاي تهیه شده با روش لیپوزومی، مقدار مشخصی از لیپوزومهاي به دست آمده، داخل بوته چینی ریخته شد و خاکستر آن در دماي 550°C طی 4 ساعت توسط کوره الکتریکی Heraeus) مدل M 110 ساخت آلمان) تهیه شد. بعد از سفید شدن خاکستر، 3ml اسید کلریدریک 3 مولار به آن اضافه و به مدت 30 دقیقه در دماي 50°C حرارت داده شد. سپس با آب دیونیزه، رقیق شد و میزان آهن تام لیپوزومها با استفاده از دستگاه جذب اتمی Shimadzu) مدل AA–670 ، ساخت ژاپن) در طول موج 248/3 نانومتر اندازهگیري شد.
براي محاسبه آهن ریزکپسوله شده با روش لیپوزومی هم نخست به منظور خارج کردن آهنهاي ریزکپسوله نشده، لیپوزومهاي به دست آمده، به کیسه دیالیز Sigma)،(D0405 منتقل شد و به مدت 24 ساعت در دماي 4°C داخل آب دیونیزه نگهداري شد. مشخصات کیسه دیالیز مورد استفاده به این شرح بود: عرض 23mm، اندازه منافذ 12400 و درصد نگهداري .%99/99 طی این مدت هر 8 ساعت آب دیونیزه تعویض شد. سپس لیپوزومهاي دیالیز شده به بوته چینی منتقل و میزان آهن آن پس از تهیه خاکستر طبق روش بالا تعیین شد. آنگاه با تقسیم میزان آهن کپسوله شده به آهن تام و ضرب عدد حاصل در 100، درصد کارایی روش لیپوزومی در ریزکپسوله کردن آهن محاسبه شد.
محاسبه کارایی روش استرهاي اسید چرب: براي محاسبه کارایی این روش، فاز آبی به دست آمده از مرحله قبل یک بار دیگر با شتاب 3500 g سانتریفوژ شد تا دو فاز،کاملاً از یکدیگر جدا شوند. سپس فاز چربی باقیماندة روي کاغذ صافی به فاز چربی قبلی اضافه شد. فاز آبی جداسازي شده، با آب مقطر رقیق شد و میزان آهن آن با استفاده از دستگاه جذب اتمی در طول موج 248/3 نانومتر اندازهگیري شد. براي اطمینان بیشتر، مقدار آهن موجود در فاز چربی نیز به طور جداگانه طبق روش توضیح داده شده تعیین شد. سپس با محاسبه تفاضل مقدار آهن اولیه مورد استفاده با مقدار آهن اندازهگیري شده در فاز آبی، میزان آهن کپسوله شده در فاز چربی به دست آمد که با تقسیم این عدد به میزان آهن اولیه و ضرب کردن عدد حاصل در 100، درصد کارایی ریزکپسوله کردن این روش محاسبه شد.

تهیه شیر تقویت شده با انواع آهنهاي ریزکپسوله شده:
آهنهاي ریزکپسوله به دست آمده با روشهاي اشاره شده، به همراه آهن ریزکپسوله اهدایی دکتر لومان در 4 سطح به طورجداگانه به شیر پاستوریزه اضافه شد تا غلظت نهایی یون آهن اضافه شده در آنها معادل0، 7، 14 و 21 میلیگرم در لیتر باشد. شیرها بعد از افزودن ریزکپسولها، با استفاده از مخلوطکن به آرامی همزده شدند. براي افزودن آهن کپسوله نشده، هم ابتدا نمکهاي آهن و اسید آسکوربیک در آب حل شده و سپس مقادیر مشخصی از این محلول به نمونههاي شیر افزوده شد. به طوري که غلظت نهایی یون آهن اضافه شده در آنها نیز معادل صفر، 7، 14 و 21 میلیگرم در لیتر باشد. بدیهی است که نمونه تهیه شده در غلظت صفر میلیگرم در لیتر، همان نمونه شاهد یا شیر پاستوریزه معمولی است. سپس شیرهاي تقویت شده با انواع آهن در یخچال (4 °C) به مدت 3 روز نگهداري شدند. در ضمن، شاخصهایی نظیر میزان پایداري ریزکپسولها طی نگهداري، میزان شاخصهاي رنگ و ویژگیهاي حسی مطابق روشهاي زیر تعیین شدند.

پایداري ریزکپسولها: پایداري ریزکپسولها در روز اول
(همان روز تهیه نمونهها) و چهارم نگهداري در یخچال با استفاده از آزمون تیوباربیتوریک اسید (TBA) مورد بررسی قرار گرفت 21)، 20، .(9 معرف TBA بلافاصله قبل از آزمایش تهیه شد (با مخلوط کردن حجمهاي مساوي از 0/025 TBA مولار تازه و خنثی شده با سود و اسید سیتریک 2 مولار). سپس 5ml شیر تقویت شده به فالکون 50 میلیلیتري منتقل شد، به آن 2/5ml معرف TBA افزوده کاملاًو مخلوط شد. بلافاصله بهمدت 10 دقیقه در آب جوش قرار داده شد و سپس در مخلوط آب و یخ خنک شد. در پایان، مقدار 10ml سیکلوهگزانون و 1ml سولفات آمونیوم 4 مولار به آن اضافه شد و به مدت 5 دقیقه با شتاب 2500 g سانتریفوژ شد. سپس فاز قرمز بالایی جدا شد و جذب آن در طول موج 532 نانومتر با استفاده از طیفنورسنج Scino) مدل UVS–2100 ، ساخت کره) اندازهگیري شد.
اندازهگیري رنگ: رنگ نمونهها با استفاده از دستگاه رنگسنج Hunter Lab Colorflex) ، ساخت آمریکا)
ارزیابی شد. نمونهها در بشقابک دستگاه ریخته شد تا ته ظرف کاملا پوشانده شود و سه شاخص L ∗، a ∗ و b ∗ از روي صفحه نمایشگر دستگاه خوانده شد. در این روش، شاخص L ∗ عددي بین 0 تا 100 (نشانگر سیاهی تا سفیدي نمونه)، شاخص a ∗ عددي بین - 100 تا + 100 : +) قرمز، - : سبز) و شاخص b ∗ عددي بین -100 تا :+) +100 زرد، - : آبی) بود.
ارزیابی حسی: به منظور ارزیابی ویژگیهاي حسی نمونههاي تقویت شده با انواع نمکهاي آهن ریزکپسوله شده و ریزکپسوله نشده از 7 ارزیاب آموزش دیده کمک گرفته شد. از ارزیابها خواسته شد نمونههاي شیر تقویت شده با انواع مختلف آهن را که کدگذاري شده بودند از نظر شدت طعم فلزي، گسی، تلخی، رنگ ظاهري و بو در 4 سطح (هیچ، کم، متوسط، زیاد) مورد آزمون چشایی قرار دهند و نظرات خود را در برگه نظرخواهی مربوطه ثبت کنند. در ضمن، از آنها خواسته شد تا در حد فاصل بین نمونهها از آب معدنی خنک جهت شستوشوي دهان استفاده نمایند .(22)

تجزیه و تحلیل آماري: طرح آماري مورد استفاده، طرح فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی بود. دادههاي به دست آمده با استفاده از آزمون تجزیه واریانس (ANOVA) با برنامه SPSS13 تجزیه و تحلیل شد. براي تعیین اختلاف میان مقادیر میانگینها و مقایسه آنها، آزمون چند دامنهاي دانکن به کار رفت. براي رسم نمودارها نیز از نرمافراز Excel استفاده شد. همه آزمایشها سه بار تکرار شدند.

 یافتهها
کارایی فرایندهاي ریزکپسوله کردن: اثر افزایش یا کاهش نسبت وزنی یون آهن به چربی و میزان ماده فعال سطحی (Tween 80) در دیواره لیپوزومها روي کارایی ریزکپسوله کردن در جدول 1 نشان داده شده است. همانگونه که مشاهده میشود، با کاهش درصد Tween 80 دیواره لیپوزومها و نسبت وزنی یون آهن به چربی، کارایی افزایش یافت. و بیشترین میزان کارایی 85) درصد) با نسبت وزنی 0/04 و غلظت 5 درصد مولی Tween 80 به دست آمد.
در زمینه کارایی روش استرهاي اسید چرب نیز (شکل (1 با افزایش نسبت پلیگلیسرولمنواستئارات به نمک آهن، میزان کارایی ریزکپسوله کردن تا حدود مشخص (1:15) بهصورت خطی افزایش یافت. بعد از این نتیجه افزایش نسبت پلیگلیسرولمنواستئارات به نمک آهن، سبب کاهش کارایی ریزکپسوله کردن شد. در ضمن، بالاترین درصد کارایی ریزکپسوله کردن 81/8) درصد) در نسبت 1:15 پلیگلیسرولمنواستئارات به نمک آهن حاصل شد. براساس یافتههاي این بررسی، نوع نمک آهن مورد استفاده (فروس سولفات، فریک آمونیوم سولفات) و روش ریزکپسوله کردن تاثیر قابل توجهی بر کارایی نداشتند
.(p>0/05) بنابراین، بهمنظور انتخاب روش مناسب ریزکپسوله کردن، باید سایر ویژگیهاي فیزیکی-شیمیایی، پایداري ریزکپسولها طی نگهداري و ویژگیهاي حسی شیرهاي تقویت شده با ریزکپسولهاي به دست آمده از دو روش نیز بررسی میشوند که نتایج آنها در بخشهاي بعدي آورده شده است.

پایداري ریزکپسولها: براي بررسی میزان پایداري و توانایی ریزکپسولها در حفظ و نگهداري آهن کپسوله شده طی نگهداري فراوردة تقویت شده از شاخص TBA بهعنوان شاخص اکسایش شیمیایی چربی شیر استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر متقابل سهگانه غلظت یون آهن، روش تقویت کردن و زمان نگهداري در سطح %99 معنیدار است. بنابراین، مقایسه میانگین اثر متقابل سه متغیر توسط آزمون چند دامنهاي دانکن انجام شد. نتایج نشان داد (جدول (2 که در روز اول نگهداري، در شیرهاي تقویت شده با آهن کپسوله نشده، با افزایش غلظت یون آهن افزوده شده از 7 تا 21 میلیگرم در لیتر، شاخص TBA بهصورت معنیدار افزایش یافت .(p<0/01)
درحالیکه این روند در نمونههاي تقویت شده با آهن ریزکپسوله شده با روشهاي مختلف مشاهده نشد. ولی در روز چهارم نگهداري، در همه نمونهها با افزایش غلظت یون آهن افزوده شده، میزان جذب، افزایش معنیداري نشان داد .(p<0/01) در ضمن، با افزایش غلظت، میزان افزایش جذب در نمونههاي تقویت شده با آهن کپسوله نشده بسیار بیشتر از نمونههاي تقویت شده با آهن کپسوله شده بود. این تفاوت توانایی استفاده از آهن ریزکپسوله شده در غلظتهاي بالا را نشان میدهد. همچنین، در روز اول، در هر سه غلظت، میزان جذب در نمونههاي حاوي انواع آهن ریزکپسوله شده با یکدیگر و با شاهد، اختلاف معنیداري نداشت و فقط شیرهاي تقویت شده با آهن کپسوله نشده با سایر نمونهها و شاهد، اختلاف معنیدار داشتند
.(p<0/01) ولی در روز چهارم، همه نمونههاي تقویت شده با یکدیگر و با شاهد، اختلاف معنیدار داشتند و فقط نمونههاي تقویت شده با ریزکپسولهاي به دست آمده با روش استرهاي اسید چرب و لیپوزوم صنعتی در غلظت 7mg/L با هم اختلاف معنیدار نداشتند. بیشترین و کمترین میزان جذب نیز در روزهاي اول و چهارم نگهداري به ترتیب مربوط به نمونه تقویت شده با آهن کپسوله نشده در غلظت 21mg/L و نمونههاي تقویت شده با لیپوزوم صنعتی و ریزکپسولهاي به دست آمده از روش استرهاي اسید چرب در غلظت 7 mg/L بود که نزدیکترین نمونهها از نظر شاخص TBA به نمونه شاهد بودند (جدول .(2 در همه شیرهاي تیمار شده با انواع آهن کپسوله شده، میزان جذب در روز چهارم نسبت به روز اول در غلظتهاي مختلف به طور متوسط 2 تا 2/5 برابر بیشتر شده بود در حالیکه در نمونههاي تقویت شده، با آهن کپسوله نشده 3 تا 4/5 برابر بود. بهطور خلاصه میتوان میزان اکسایش شیمیایی چربی شیر را در شیرهاي تقویت شده به صورت زیر خلاصه کرد:
تقویت شده با آهن کپسوله نشده < تقویت شده با ریزکپسولهاي لیپوزومی < تقویت شده با ریزکپسولهاي استرهاي اسید چرب < تقویت شده با لیپوزوم صنعتی < شاهد.
درضمن، طی مدت نگهداري، میزان جذب کلیه نمونههاي تقویت شده با انواع نمکهاي آهن کپسوله نشده و کپسوله شده با روش هاي مختلف، در همه غلظتها، بهصورت معنیدار افزایش یافت .(p<0/01)