بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق برخی تغییرات در ساختار داده های زیستی کیلکای معمولی در آبهای ایرانی دریای خزر در بازه زمانی - 1384 -94 - مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از بنادر امیرآباد و بابلسر - در مازندران - و بندر انزلی - در گیلان - بطور تصادفی از حدود 10 شناور و بصورت هفتگی انجام شد. نمو نه ها بر اساس کلاس طولی 5 میلیمتر دسته بندی شدند. دامنه طول چنگالی در محدوده 52/5 - 142/5 میلیمتر با میانگین - انحراف معیار - 100/7 10/5 میلیمتر بوده است - n = 66487 - و ماهیان با طول چنگالی 92/5 -112/5 میلمتر با فراوانی 81 درصد جمعیت غالب را تشکیل دادهاند.
دامنه طولی و سنی این ماهیان طی سالیان 1384-94 محدودتر شده، فراوانی ماهیان کمتر از 80 میلیمتر ، یعنی مجموع ماهیان نابالغ و در حال بلوغ ، به کمتر از 5 در صد صید رسیده است . ماهیان جوان 1+ ساله کمتر از 1 در صد و ماهیان مسن 6+ ساله نیز حداکثر 4 در صد صید را تشکیل داده و همواره ماهیان 3+ و 4+ ساله با فراوانی 50-70 در صد در صید غالب بوده اند. بیم آن میرود در صورت صید بیرویه و بویژه کاهش ماهیان جوان ، فرصت احیائ و بازسازی ذخایر - - Recruitment این گونه نیز با تهدید جدی مواجه گردد.
مقدمه
کیلکای معمولی در مناطق ساحلی ودر اعماق زیر 50 متر زندگی میکند و نسبت به دو آنچوی و چشم درشت بهتر میتواند با تغییرات شرایط محیطی از جمله شوری و درجه حرارت آب، خود را وفق دهد. فراوانی نسبی کیلکای معمولی از 5 درصد صید کیلکا ماهیان در گزارش - بشارت و خطیب، - 1372 به بیش از 70 درصد در سال 1383 و در سالهای 1388 الی 1390 نیز به بیش از 99 در صد افزایش یافت - فضلی، ;1386 جانباز، 1390و . - 1392 در خصوص پارامترهای زیستی و رشد کیلکا ماهیان در سواحل ایرانی دریای خزر مطالعات زیادی صورت گرفته است
همچنین مطالعاتی توسط محققین خارجی بر روی پارامترهای زیستی ، رشد و زمان تخمریزی در خزر میانی و جنوبی و در سواحل آذربایجان انجام شد اما فعالیت بیش از 70 فروند شناور کیلکاگیردر سواحل ایرانی دریای خزر که معیشت و اقتصاد خود را در گرو پایداری ذخایر این ماهیان میدانند ایجاب میکند همواره این مطالعات با هدف مانیتورینگ تغییرات شاخصهای مهمی چون پارامتر های زیستی انجام و راهکارهای مدیریتی بمنظور بهره برداری بهینه ارائه گردد.
مواد و روشها عملیات نمونه برداری با استفاده از شناورهای مخصوص مجهز به تور قیفی و نور زیر آبی واقع در دو استان مازندران - بنادر بابلسر و امیرآباد - و گیلان - بندر انزلی - در سالهای 1384-95 انجام پذیرفت. برای بررسی خصوصیات زیستی 200 عدد از گونه کیلکای معمولی را جدا نموده و بر اساس کلاسهای طولی 5 میلیمتر دسته بندی و سپس جنسیت هر یک از نمونه ها تعیین گردید. تعیین سن با استفاده از اتولیت انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از بستههای نرمافزاری EXCEL، SPSS و ISAT استفاده شد.
نتایج و بحث
مطالعه زیستی و تولید مثل ماهیها میتواند برای شناخت دقیق تر چرخه زندگی و ارزیابی ذخایر آنها موثر باشد - sparre and . - Venema,1992 در رابطه بین طول چنگالی و وزن حداکثر پراکنش متغیر در محدوده خط رگرسیون بوده و میزان همبستگی آنها در ماهی کیلکای معمولی حدود 94 در صد میباشد.
بین طول چنگالی و وزن این ماهی معادله نمایی=0/0000687 FL2/531 W برقرار میباشد. مقادیر ضریب رگرسیون b بین جنس ها اختلاف معنی داری را نشان میدهد - t-test, t=141.9, P< 0.001 - ، الگوی رشد در هر دو جنس آلومتریک منفی می باشد. در پژوهش حاضر دامنه طول چنگالی در محدوده 52/5 - 142/5 میلیمتر با میانگین - انحراف معیار - 100/7 10/5 میلیمتر بوده است - n=66487 - و ماهیان با طول چنگالی 92/5-112/5 میلمتر با فراوانی 81 درصد جمعیت غالب را تشکیل دادهاند.
فراوانی نسبی ماهیان با طول کمتر از 70 میلیمتر و بیشتر از120 میلیمتر ناچیز و بیشترین فراوانی طولی نیز متعلق به 102/5 میلیمتر بوده است - 22 درصد - . میانگین طولی تا سال 1380 کمتر از 90 میلیمتر ، در سالهای 1382 تا 1384 بین 90-100 میلیمتر و از سال 1385 به بعد نیز نوسانات آن اندک بوده و ثبات نسبی در آن مشاهده میشود. در این دوره فراوانی ماهیان مسن افزایش یافته و میانگین به بالاتر از 100 میلیمتر رسیده است. همچنین فراوانی ماهیان کمتر از 80 میلیمتر - مجموع ماهیان نابالغ و در حال بلوغ - که در سالهای 1377-80 بطور میانگین 53 در صد صید بوده و جمعیت غالب را تشکیل میدادند از سال 1383 به بعد به کمتر از 5 در صد کاهش یافتند.
از طرف دیگر طی همین مدت فراوانی ماهیان مسن - بیشتر از 100 میلیمتر - از 7 در صد به بیش از 55 در صد صید افزایش یافته و جمعیت غالب را بخود اختصاص داده اند. این مسئله ممکن است به خاطر نرخ بهره برداری بالاتر از 0/5 و در نتیجه فشار صیادی بر روی این گونه باشد - جانباز و همکاران ، . - 1390 بررسیها نشان داد که در سالهای 1378و 1379 نیز بیشترین فراوانی را ماهیان 2+ به خود اختصاص دادند - بترتیب 40 و 46 درصد - .
همزمان طی این مدت فراوانی ماهیان مسن - گروههای 5+ و 6+ سال - بتدریج کاهش یافت. از سال 1380 به بعد با شروع محدودیت دامنه سنی ، ماهیان جوان 1+ ساله کمتر از 1 در صد و ماهیان مسن 6+ ساله نیز حداکثر 4 در صد صید را تشکیل داده و همواره ماهیان 3+ و 4+ ساله با فراوانی 50-70 در صد در صید غالب بوده اند. نرخ بهره برداری - E - در سالهای مورد مطالعه عمدتا بیش از 0/5 بوده است.
بنابراین طی سالهای اخیر جمعیت ماهیان جوانی که صید و ذخایر تجاری را در سالهای آتی تشکیل می دهند به شدت رو به کاهش است و بیم آن میرود در صورت عدم رعایت سقف برداشت مطلوب ، بحران نابودی ذخایر این گونه را نیز تهدید نماید. دامنه برآورد شده برای / ،120-131 میلیمتر و برای K ، 0/124-0/401 می باشد .
مقادیر L بدست آمده در این تحقیق 141/8 میلیمتر بوده که با تحقیق سایرین متفاوت است. این امر ممکن است به دلیل بهره برداری بی رویه - افزایش فشار صیادی - و کاهش فراوانی ماهیان جوان در جمعیت کیلکای معمولی در سالهای اخیر باشد. ساختار اکوسیستم دریای خزر نیز با ورود - Mnemiopsis leidyi - تغییر کرد ولی با جایگزین شدن جمعیت راسته Copepoda بویژه گونه Acartia tonsa و شرایط اکولوژیکی مناسب زیستگاه، وضعیت صید و ذخایر گونه کیلکای معمولی آسیبی ندیده است.
کیلکای معمولی دارای دامنه غذایی وسیعتری نسبت به دو گونه دیگر کیلکا میباشد و در حال حاضر که زئوپلانکتون غالب دریای خزر بویژه مناطق ساحلی را Acartia تشکیل میدهد میتواند منبع غذایی مناسبی را برای کیلکای معمولی فراهم نماید. بنظر میرسد کیلکای معمولی بیش از پیش به این گونه وابسته شده که با توجه به کاهش فراوانی گونه های دیگر زئوپلانکتونی احتمالا از طعمه های اصلی و اجباری این گونه نیز محسوب میشود.
