بخشی از مقاله
چکیده
کلمه - انس - ، - انسان - و - بنی آدم - در قرآن اختصاس به جنس خاصی ندارد و هرپیامی که با این کلمات همرا شده، به زن ومرد ، هردو، مربوط می شود. زن از دیدگاه اسلام همواره از مسائل مهم و بحث انگیز حوزه اندیشه اسلامی بوده است. در جامعه بشری از دیر باز تا کنون ، نظرات و عقاید مختلفی در ارتباط با تفاوت های مرد و زن وجود داشته است . متاسفانه اغلب این تفکرات و تئوری ها بر مبنای برتری مرد بر زن استوار است و هرگز نگاهی واقع بینانه به زن به عنوان نوع بشر نشده است.
زن حقیقتی است که در طول تاریخ ، فراز و نشیبهای فراوانی را تحمل کرده و از زنده به گور شدن تا خدایی شدن را به خود دیده است. زن در اسلام، مظهر قداست و پاکی، موجب خیر و برکت شناخته شده و از ارزش و احترام فوق العادهای برخوردار است.
زن از این نظر که انسان است مانند هر انسان دیگر آزاد آفریده شده است و از حقوق مساوی با مرد بهرهمند است ولی از طرف دیگر زن انسانی است با ویژگیهای خاص خودش و مرد انسانی است با ویژگیهای خاص خودش؛ چرا که زن و مرد با وجود اینکه در انسانیت برابرند ولی دو گونه انسانند با دو گونه خصلت ها و دو گونه روانشناسی، و این اختلاف ناشی از عوامل جغرافیایی و یا تاریخی و اجتماعی نیست بلکه طرح آن در متن آفرینش ریخته شده و طبیعت از این دو گونگیها هدف داشته است و هرگونه عملی برضد طبیعت و فطرت عوارض نامطلوب به بار میآورد
پس به این نکته باید توجه نمود که مسائل دیگری هم غیر از تساوی و آزادی هست. تساوی و آزادی شرط لازماند نه کافی. تساوی حقوق زن و مرد از نظر ارزشها مادی و معنوی یک چیز است و همانندی و هم شکلی چیز دیگر چرا که تساوی غیر از تشابه است، چون تساوی برابری است و تشابه یکنواختی.
اسلام در مورد حقوق زن و مرد بر اساس وضع طبیعی زن و مرد فلسفه خاصی دارد که با آنچه در چهارده قرن پیش میگذشته و با آنچه در جهان امروز میگذرد متفاوت است. با ظهور اسلام ، و ضیعت زن تحولی اساسی یافت و راه رسیدن به کمال و سعادت برای او هموار شد. بنابراین نگارنده سعی دارد تفاوت های حقوقی و مدیریتی زن و مرد را در قرآن و نهج البلاغه مورد بررسی قرار دهد.
-1مقدمه
زن در اسلام، مظهر قداست و پاکی، موجب خیر و برکت شناخته شده و از ارزش و احترام فوق العادهای برخوردار است. هویت زن، هویت جامعه است و در واقع ارزش گذاشتن به زن و کمالات و خدمات بی پایان او، ارزش گذاشتن به تمام اقشار جامعه میباشد. این ارزش گذاشتن به زن ، فقط در دین اسلام نیست و به طور کلی در فرهنگ وحی از زن به عظمت یاد شده است.
برای نمونه میتوان به حضرت مریم - س - اشاره کرد. حضرت مریم - س - ، نمونه یکی از بزرگ ترین اعجازهای آسمانی معرفی میشود و وجود عیسی - ع - یکی از تجلیات کمال روحانی این زن به شمار میرود. زن از این نظر که انسان است مانند هر انسان دیگر آزاد آفریده شده است و از حقوق مساوی با مرد بهرهمند است ولی از طرف دیگر زن انسانی است با ویژگیهای خاص خودش و مرد انسانی است با ویژگیهای خاص خودش؛ چرا که زن و مرد با وجود اینکه در انسانیت برابرند ولی دو گونه انسانند با دو گونه خصلت ها و دو گونه روانشناسی.
و این اختلاف ناشی از عوامل جغرافیایی و یا تاریخی و اجتماعی نیست بلکه طرح آن در متن آفرینش ریخته شده و طبیعت از این دو گونگیها هدف داشته است و هرگونه عملی برضد طبیعت و فطرت عوارض نامطلوب به بار میآورد پس به این نکته باید توجه نمود که مسائل دیگری هم غیر از تساوی و آزادی هست. تساوی و آزادی شرط لازم اند نه کافی. تساوی حقوق زن و مرد از نظر ارزشها مادی و معنوی یک چیز است و همانندی و هم شکلی چیز دیگر چرا که تساوی غیر از تشابه است، چون تساوی برابری است و تشابه یکنواختی.
قبل از اسلام نسبت به زن بی توجهی بوده است . به عنوان مثال در شبه جزیره ی عرب زن مایه ی ننگ خانواده بوده است . اگر خانمی فرزند اولش دختر بود قدم او را نا مبارک می دانستند، دختران را زنده به گور می کردند، زنان حق دفاع از خودشان را نداشتند و آنها را به خدمت وادار می کردند. بنابراین ، قرآن تنها مجموعه قوانین نیست . محتویات قرآن صرفاً یک سلسله مقررات و قوانین خشک بدون تفسیر نیست .
در قرآن هم قانون است و هم تاریخ و هم موعظه و هم تفسیر خلقت و هم هزاران مطلب دیگر . از جمله مسائلی که در قرآن کریم تفسیر شده موضوع خلقت زن و مرد است . قرآن در این زمینه سکوت نکرده و به یاوه گویان مجال نداده است که از پیش خود برای مقررات مربوط به زن و مرد فلسفه بتراشند و مبنای این مقررات را نظر تحقیرآمیز اسلام نسبت به زن معرفی کنند .
اسلام ، پیشاپیش نظر خود را درباره زن بیان کرده است . قرآن با کمال صراحت در آیات متعددی می فرماید که زنان را از جنس مردان و ازسرشتی نظیر سرشت مردان آفریده ایم. قرآن درباره خلقت حضرت آدم می گوید : همه شما را از یک پدر آفریدیم و جفت آن پدر را از جنس خود او قرار دادیم1 ؛ ودرباره همه آدمیان می گوید : خداوند از جنس خود شما برای شما همسر آفرید.2 در قرآن از آنچه در بعضی از کتب مذهبی هست که زن از مایه ای پست از مایه مرد آفریده شده ویا اینکه به زن جنبه طفیلی و چپی داده اند و گفته اند که همسر آدم اول از عنصری از اعضای طرف چپ او آفریده شده ، اثر و خبری نیست .
لذا، در اسلام نظریه تحقیرآمیزی نسبت به زن از لحاظ سرشت و طینت وجود ندارد. با بررسی در آیات قرآن روشن می گردد که اسلام زن را در رتبه واقعی خود قرار داده است نه به خاطر اینکه اورا بنده ی بی اراده و از هر حیث، فرمانگبردار شوهر می داند ، و نه آزادی بی حد و حساب برای او قایل است. لذا، می گویید کارهای زن تا آنجا که مربوط به زندگی داخلی و خارجی مشترک زن و مرد ، باید با اجازه او باشد ، اما در کارهایی که هیچگونه ارتباطی به زندگی شوهر ندارد ، آزاد است ومی تواند مستقلاً انجام دهد.
قرآن در بیش از ده سوره در مورد زن بحث می کند و حتی دو سوره را به نام زن ، نامگذاری کرده است :
-1 سوره النساء الکبری، که مشهور به - نساء - یعنی : زنان است.
-2 سوره النساء الصغری ، که مشهور به سوره - طلاق - می باشد.
در سوره نساء رسماً اعلان کرده که زن و مرد هر دو بطور تساوی منشاء ازدیاد و کثرت نسلهای پس از خود می باشند و هر گونه اجتماعی که ساخته شود، ساخته آن دو خواهد بود. بنابراین ، زن و مرد از این نظر و در خصایص انسانی از قبیل انتخاب کار، و کسب فضیلت ، و انجام امور خیریه ، و دخالت در امور ، و تملک در حقوق یا کار مزد خود با یکدیگر فرقی ندارند.
مرد نباید زن را از کارهایی که در خور شان او ست ، جلوگیری کند و همچنین زن نباید در اموری که خارج از قدرت و توان وی است طمع بورزد و از حد خود تجاوز نماید 1. رسول خدا - ص - در مورد مقام زن فرمود: - ما اکرم النساء الا کریم و ما اهانهن الا لئیم ، زنان را جز بزرگواران بزرگ نمی دارند و جز لئیمان پست نمی شمارند.2 بنابراین زن، مربی بشریت است و کانون تربیت خانواده، بدون این مربی شایسته، جامعه رنگ سعادت نخواهد دید و خانه، حضور مسئولانه و مدبرانه مادری کاردان را می طلبد.
-2جایگاه زن و مرد در قرآن و روایات
جایگاهی که اسلام برای زن به عنوان فردی مستقل از مرد قائل بود، که باعث شد تا وجود زن به رسمیت شناخته شده و ارزش و جایگاه او دیده شود. اسلام بیان میکند که زن نیز مانند مرد، انسان است و هر انسانی چه مرد و چه زن، فردی است از انسان که در ماده و عنصر پیدایش او دو نفر انسان نر و ماده شرکت و دخالت داشتهاند، و هیچیک از این دو نفر بر دیگری برتری ندارد، مگر به تقوا، همچنان که در قران داریم ک
ای مردم، ما شما را از دو جنس زن و مرد آفریدیم و شعبه شعبه و قبیله قبیله قرار دادیم، به راستی که گرامیترین شما نزد خداوند، با تقواترین تان است .3 در این دیدگاه زن نیز در انجام وظایف دینی و واجبات همان قدر مسئول است و عمل هیچ عملکنندهای را ضایع و بینتیجه نمیگذارم؛ چه مرد و چه زن، بعضی از شما از بعضی دیگر هستید.4 یعنی خداوند متعال، نه تنها زن و مرد را از یک نوع و یک جنس آفریده است، که عمل هر دو نزد خداوند مانند هم مورد محاسبه قرار می گیرد و هر دو مانند هم از نتیجهای متناسب با عملشان برخوردار خواهند شد؛ مساوی و مانند هم5 ؛ چراکه در دیدگاه اسلام ؛ انسان، اعم از زن و مرد، در گرو عمل خویش است.
تمام اینگونه برخوردها، سخنان، توقعات، توصیهها و وعده ها برخلاف چیزی بود که قبل از ورود اسلام نسبت به زن اعمال میشد؛ چه در میان جامعه سنتی قبیلهای و چه در میان جامعه سلطنتی و چه میان مؤمنان سایر ادیان. درباره زن دو طرز تفکر وجود داشت؛ یکی اینکه زن را انسانی در سطح حیوانات بیزبان می دانست، و دیگر اینکه او را انسانی پست و ضعیف در انسانیت می پنداشت؛ انسانی که مردان، یعنی انسانهای کامل، در صورت آزادی او از شر و فسادش ایمن نیستند، و به همین جهت باید همیشه در قید تبعیت مردان بماند، و مردان اجازه ندهند که زنان آزادی و حریتی در زندگی خود کسب کنند. نظریه اول با سیره اقوام وحشی و نظریه دوم با روش اقوام متمدن آن روز مناسبتر است
زن نیز از نظر قانون اسلام ، انسانی است مکلف ومسئول ، همچنانکه مرد می باشد. در سوره حجرات13/ ، جامعه انسانی از دو جزء ترکیب شده است : زن و مرد . زن نیز مانند مرد ، انسان است وهیچکس بر هیچکس فضیلت و برتری ندارد ، جزء با پاکدامنی.8 و در سوره ای ارزش کار را محترم دانسته وصریحاً مژه داده است که: کار هیچ صاحب کاری چه زن و چه مرد تباه نخواهد شد ودر ویژگیهای انسانی همه با یکدیگر مساوی و برابر ند ، به دلیل اینکه پاره ای از پاره دیگر هستند.
وهمچنین در سوره نحل97/ وسوره مومن40/، چنین بیان شده است که: زن ومرد هردو انسانند ، یعنی در اصل و سنخ با یکدیگر هیچگونه فرقی ندارند ، واز همین جهت هرکس خواه زن وخواه مرد ، در گرو اعمال خود هستند. چون زن ومرد از نظر تدبیر در شوؤن زندگی واداره ی آن ، وهمچنین در راه به دست آوردن نیازمندیهای زندگی وهرچه که پایه واستواری زندگی انسان ها به دانست برابر ومساوی قرار داده است.
