بخشی از مقاله
چکیده
از محورهای بسیار مهم در مطالعات اجتماعی و اقتصادی، بحث نیروی کار است و از آنجایی که ساختار نیروی کار در ایران بسیار مرتبط با ساختار جمعیتی آن است، لذا بررسی این موضوع با دیدگاه ها و تکنیک های جمعیت شناختی می تواند راهگشای بسیاری از مسائل در این حوزه باشد. در این راستا این تحقیق به روش جداول عمر چندکاهشی به برآورد و پیش بینی متوسط سال های توام با اشتغال و بیکاری در میان زنان و مردان 10 تا 64 ساله با داده های سرشماری سال های 1365 تا 1390 در ایران می پردازد.
هدف این بررسی پیش بینی و برآورد امید به اشتغال، طول عمر بیکاری و سن بازنشستگی مورد انتظار جمعیت فعال کشور و تحلیل روندها و تغییرات آن بین دو جنس در ایران می باشد. نتایج نشان می دهد بیشترین نرخ مشارکت اقتصادی در میان مردان 25 تا 54 ساله می باشد و زنان در هر وضعیت زناشویی پایین ترین میزان مشارکت در نیروی کار را دارند.
متوسط تعداد سال های خارج از نیروی کار یا بیکاری زنان در سال 1390 تا اواسط دهه 40 زندگی همواره بالای 20 سال بوده در حالی که این رقم برای مردان دهه 40 زندگی در همین سال در حدود 7 سال می باشد؛ این بدان معنی است که ما از پتانسیل و ظرفیت حدود نیمی از جمعیت فعال خود که زنان هستند تقریبا بی بهره هستیم. متوسط سال های اشتغال زنان در طی 25 سال گذشته هیچ گاه بالاتر از 5 سال نیوده است، اما در مردان بالاترین حد مشاهده شده 35 سال بوده که البته در طی این سال ها روندی کاهشی داشته است.
بنابراین نتایج گویای اوضاع نابسامان وضعیت نیروی کار کشور است و چنانچه تدابیر لازم برای بهره مندی از فرصت جمعیتی که باید اولویت نخست سیاست های جمعیتی و اقتصادی کشور باشد اندیشیده نشود، شاهد مشکلات عدیده ای در ابعاد جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خواهیم بود.
مقدمه و بیان مسئله
بازارکار به عنوان یکی از مهمترین بازارهای اقتصادی است که به علت سروکار داشتن با انسان نسبت به سایر بازارها از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. بازار کار از دو قسمت عرضه و تقاضای نیروی کار تشکیل شده و مطالعات مختلف نشان می دهد که شکاف عرضه و تقاضای نیروی کار یا تعداد بیکاران در حال افزایش می باشد.
عرضه نیروی کار مفهومی اقتصادی است که معادل همان مفهوم آماری جمعیت فعال اقتصادی است. از این رو عرضه نیروی کار به نیروی کار بالقوه و جویای کار اطلاق می شود یا به عبارت دیگر عرضه نیروی کار آن بخشی از جمعیت هستند که برای کار کردن آماده و کار خود را در بازار کار عرضه می کنند. عرضه نیروی کار از جمله شاخص های مهم در بازار کار است که تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد.
تعداد کل جمعیت، تعداد جمعیت فعال - شاغل یا بیکار - ، نرخ مشارکت نیروی کار، مهاجرت ها، جنسیت، سطح سواد و آموزش جامعه، سن قانونی کار، سن بازنشستگی و ... از مواردی هستند که بر عرضه نیروی کار موثر هستند. با توجه به اینکه جمعیت و جمعیت فعال اقتصادی از منابع مهم مربوط به عرضه نیروی کار هستند بدیهی است که تحولات جمعیتی و در نتیجه تحولات جمعیت فعال اقتصادی دارای تاثیرات مهمی بر وضعیت عرضه نیروی کار در طی زمان هستند. ترکیب جمعیت در سن کار می تواند بر اشتغال کل و میانگین بهره وری اثرگذارد؛ زیرا هم نرخ های اشتغال و هم سطوح بهره وری بر اساس گروه های جمعیتی متفاوت هستند و تبیین این تفاوت ها در ساختار جمعیت به فهم تنوع ها در بهره برداری از کار و اجرای بهره وری کمک خواهند کرد
بنابراین ساختار نیروی کار در ایران به طور گسترده ای با وضعیت ساختار جمعیتی آن شناسایی می شود. در ساختار نیروی کار 5 گروه سنی هستند که به طور کلاسیک در تحقیقات جمعیت شناسی اقتصادی دارای اثرگذاری قوی بر وضعیت نیروی کار می باشند. از آنجایی که آنها سهم بزرگی در نیروی کار دارند، بنابراین نقش مهمی را در حمایت از بازار کار داخلی در ایران بازی می کنند.
مخصوصا در کشور ما با ساختار سنی غالبا جوان سهم این گروه سنی یعنی 24-15 ساله ها و زنان که نیمی از جمعیت فعال را در بر دارند می تواند اثرات قابل ملاحظه ای در بازار کار کشور ایجاد کند. اما در این گروه های سنی یعنی جوانان که اغلب در این رده سنی به تحصیلات مشغولند و بازار کار ضعیف برای زنان منجر به کاهش ورود
این گروه های سنی و جنسی به بازار کار می شود، افرادی که می توانند نقش کلیدی بر رشد و توسعه اقتصادی کشور داشته باشند همانگونه که در کشورهای شرق و جنوب شرقی آسیا شاهد آن هستیم. کشورهای این حوزه جغرافیایی مثل ژاپن و کره جنوبی با توجه به سه عنصر اصلی پنجره جمعیتی خود در سال های گذشته، افزایش سطح امید به زندگی و بهره مندی از مشارکت حداکثری زنان در نیروی کار توانسته اند انقلابی را در رشد و توسعه بازار کار و جامعه خویش فراهم سازند.
در این مقاله تمرکز ما روی گروه های سنی و جنسی اثرگذار بر بازار کار بین سال های 1365 تا 1390 است. اینکه روند اشتغال و بیکاری و نرخ فعالیت طی این دوره در کشور به چه صورت بوده است؟ گروه های سنی و جنسی اثرگذار بر بازار کار کدامند و طی این سال ها کشور تا چه اندازه قادر به بهره برداری از این گروه های سنی و جنسی بوده است و فاصله ما در این گروه ها با روندهای جهانی تا چه حد متفاوت می باشد
افراد در سنین فعالیت در دو جنس تا چه مدت در نیروی کار باقی خواهند ماند؟ احتمال اشتغال افراد در نیروی کار طی این سال ها چه روندی داشته است؟ طول عمر خارج از نیروی کار در کشور به چه صورت است و سن بازنشستگی مورد انتظار در 25 سال گذشته چه وضعیتی داشته است؟ در این تحقیق با استفاده از جداول عمر اشتغال به تحلیل تغییرات بازار کار طی این دوره 25 ساله خواهیم پرداخت و به پیش بینی وضعیت اشتغال و بازنشستگی جمعیت با توجه به داده های سال 1390 اشاره خواهیم کرد.
مبانی و چارچوب نظری
در طول چند سال گذشته سیاستگذاران با مسئله افزایش طول عمر افراد مشغول بوده اند. امید به زندگی به سرعت افزایش یافته و این پیشرفت، دیدگاه های توسعه آینده جمعیت را تحت تاثیر قرار داده است. افزایش عمر مفید اشتغال هدفی استراتژیک در بسیاری از کشورهای صنعتی است؛ زیرا با نگرانی های بودجه برای سالمندی جمعیت خود مواجه هستند.
سالمندی جمعیت به دلیل پیر شدن نیروی کار و کاهش تعداد جمعیت در سن فعالیت منجر به کاهش نرخ مشارکت در نیروی کار می شود که رابطه بسیار نزدیکی با ضعف و بحران های اقتصادی کلان و بهره وری پایین اقتصاد دارد. از این رو تغییرات در ساختارهای جمعیت شناختی اثرات مهمی روی شاخص های متنوع بازارکار و اثرات طولانی مدتی روی رشد اقتصادی دارند. مثلا ساختار سنی روی نسبت افراد در سنین کار به کل جمعیت اثر دارد یا اثر امید به زندگی اثری طولانی مدت روی اقتصاد است.
ترکیب سنی و جنسی در حال تغییر نیروی کار به طور وسیعی در سال های اخیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در این راستا محققان حوزه های مختلف به بررسی و مطالعه پرداخته اند.کول و هوفر - 1958 - 1 در سمینار رشد جمعیت و توسعه اقتصادی در کشورهای با درآمد پایین نشان دادند که کاهش نرخ های کنونی رشد جمعیت به طور همزمان منجر به کاهش نرخ های رشد نیروی کار نخواهد شد. تحلیل ها نشان می دهد که اثر جمعیت شناسی روی رشد اقتصادی خودکار است. دلایل قوی وجود دارد که نشان می دهد انتقالات جمعیتی در برخی از کشورها ممکن است به دلیل سیاست های اقتصادی نامناسبی که دارند از بین رود.
راید و اسمیت2 معتقدند تغییر در نسبت های جمعیت شناختی نیروی کار منجر به ناهماهنگی در تعداد کارگران بیکار و تعداد مشاغل موجود شده و بیکاری ساختاری را افزایش خواهد داد. این اثرات جمعیتی موجب افزایش نسبی نرخ های بیکاری در گروهایی با سهم نیروی کار فزاینده می شود، بنابراین شناسایی این جنبه از تغییرات جمعیتی مهم است زیرا پاسخ به آنها نیاز به سیاست های کاملا متفاوتی دارد
بلوم و فریمن3 معتقدند که مولفه های رشد جمعیت اثرات بالقوه ای بر توسعه اقتصادی دارند. ترکیب های متفاوت از نرخ موالید و مرگ و میر در طی سال های مختلف عرضه نیروی کار متفاوتی را ایجاد می کنند و تجارب رشد اقتصادی متفاوتی را به همراه خواهند داشت
پیتر دراکر عامل اصلی در عرصه تجارت در پنج دهه آینده را جنگ پنهان، طاعون و یا برخورد با یک ستاره دنباله دار نمی داند بلکه جمعیت است تغییرات جمعیتی مرتبط با سن دامنه ای از چالش های سیاسی، اجتماعی، محیطی و فناورانه را به همراه دارد
بلوم و کانینگ5 بیان می کنند که تغییرات توزیع سنی جمعیت می تواند اثرات اقتصادی مهمی را به دنبال داشته باشد. این اثرات منعکس کننده اثر بر تغییرات در تعداد افراد در سن کار و حتی تغییر در رفتارها- مثل افزایش پس انداز و سرمایه گذاری در مدارس بچه ها می باشند. البته همه آنها وابسته بر سیاست ها و نهادها و شرایطی است که ظرفیت اقتصادی افراد را به عنوان سرمایه های انسانی و فیزیکی تعیین می کنند
