بخشی از مقاله
چکیده
استان سیستان و بلوچستان در دو دههي اخیر از بالاترین نرخ رشد سالیانهي جمعیت برخوردار بوده است. به طوري که متوسط رشد سالیانهي جمعیت این استان در مقطع 65-75 معادل 3/7 درصد و در دورهي 75-85، 3/4 درصد بوده است. در حالی که متوسط نرخ رشد سالیانه جمعیت براي کل کشور در دو مقطع یاد شده به ترتیب ارقام 1/96 و 1/62 را نشان میدهد. تحقیق حاضر با هدف آزمون ارتباط میان مهاجرت و رشد جمعیت استان سیستان و بلوچستان در رابطه با تحولات بازار نیروي کار آن به تفکیک نقاط شهري، نقاط روستایی و کل استان انجام شده است. در این تحقیق که در زمرهي تحقیقات علی تاریخی محسوب میگردد، با به کارگیري روش محاسبهي بازار نیروي کار، میزان مهاجرت و رشد جمعیت استان در رابطه با شاخصهاي بازار کار در دو مقطع زمانی 65-75 و 75-85 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
نتایج این تحقیق نشان میدهد که هر چند روند تغییرات شاخصهاي بازار نیروي کار در دو مقطع مورد محاسبه تفاوتهایی را شاهد بوده است، اما رابطهي معنیداري بین تغییرات بازار کار و مهاجرت و تغییرات جمعیتی مشاهده میشود. از نظر ساختار اقتصادي نتایج این تحقیق حاکی از آن است که در هر دو دورهي یاد شده سهم فعالیتهاي خدماتی نسبت به کل اشتغال ایجاد شده برتري قابل توجهی را به ویژه در نقاط شهري در مقایسه با سایر بخشهاي اقتصادي داشته است.
کلمات کلیدي: جغرافیا، کنگره، جهان اسلام، ایران، زاهدان.
مقدمه
بررسی تحولات جمعیتی و مهاجرت در مطالعات جغرافیایی از آن جهت اهمیت دارد که پیامدهاي متعدد اجتماعی اقتصادي و فرهنگی در مبادي و مقاصد این مهاجرتها به دنبال دارد که در نهایت پیامدهاي فضایی آن به صورت استقرار و تراکم جمعیت در سکونتگاههاي شهري و روستایی ظاهر میشود. هر چند در تحقیقات انجام شده در زمینهي دلایل و انگیزههاي پدیدهي مهاجرت، از انگیزههاي اقتصادي، به خصوص یافتن شغل به عنوان یکی از انگیزههاي اصلی مهاجرت یاد شده است، اما کمتر به تحلیل کمی میزان مهاجرت و رشد جمعیت شهري در رابطه با تحولات بازار نیروي کار مناطق پرداخته شده است.
استان سیستان و بلوچستان با مساحتی حدود 181785 کیلومترمربع و جمعیتی حدود 2405742 نفر، وسیعترین استان کشور و یکی از کم تراکمترین استانها از نظر پراکندگی جمعیت است. اما در چند دههي اخیر علیرغم کاهش قابل توجه شرح رشد متوسط جمعیت در کشور، این استان همچنان از نرخ رشد بالایی برخوردار بوده است. سؤال اساسی این تحقیق این است که آیا رابطه ي معنیداري بین رشد جمعیت و مهاجرت استان با تحولات شاخصهاي بازار کار آن وجود دارد؟تحقیق حاضر در پی یافتن پاسخی مستدل به سؤال یاد شده انجام گرفته استبراي. این منظور با به کارگیري روش کمی محاسبهي بازار نیروي کار، میزان مهاجرت و رشد جمعیت استان در رابطه با تحولات بازار کار آن به تفکیک نقاط شهري، روستایی و کل استان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
مبانی نظري تحقیق
نظریههاي اقتصادي مهاجرت
مهاجرت به مفهوم حرکت داوطلبلنه فرد و یا دسته اي انسانها از یک واحد جغرافیایی به واحد جغرافیایی دیگر است. نضریه هاي مهاجرت،متعدد بوده و در یک دسته بندي عام می توان انها را در سه گروه تقسیم کرد: گروه اول، نظریه هاي هستند که در چارچوب اقتصاد آزاد شکل گرفته و سعی دارند که با اصل اقتصادي عرضه و تقاضا،مهاجرت را توضیح دهند.گروه دوم نظریه هایی هستند که نابرابري ساختاري را مبناي مهاجرت می دانند و گروه سوم نظریه هاي اجتماعی – اقتصادي مهاجرت هستند - سجاد پور ،30،. - 15-16-1384 نظریه پردازان گروه اول معتقدند که انگیزههاي اقتصادي مهاجرین از سایر انگیزهها قويتر است و در درجه اول ملاحظات اقتصادي یعنی توزیع نابرابر سرمایه و نیروي کار و به تبع آن تفاوت در دستمزدها است که فرد را به مهاجرت ترغیب میکند.مایکل تودارو1 بیان میدارد که مهاجرت اساساً بر پایه محاسبه اقتصادي و عقلایی فرد مهاجراستوار است . - Todaro, 1976: 28 -
از معروفترین دیدگاههاي اقتصادي مهاجرت،نظریه هزینه- فای ده و نظریه درآمد انتظاري است. در نظریه هزینه- فایده فرض اساسی این است که افراد وقتی تصمیم به مهاجرت می گیرند که فایده مهاجرت کردن به هزینه آن افزونی داشته باشد.به عبارت ساده تر این نظریه مهاجران را انسانهایی فرض میکند که چرتکهاي در دست داشته و سود و زیان حرکت به منطقه جدید را حساب میکنند - پریور، . - 201 :1368/1987 براساس نظریه در آمد انتظاري تصمیم براي مهاجرت بستگی به برداشت از درآمد انتظاري در مقصد دارد. برمبناي این نظریه، مهاجرت از روستا به شهر آنقدر ادامه مییابد تا درآمد انتظاري بین شهر و روستا یکسان گردد - آقاجانیان، . - 224 :1368
مهاجرت هاي داخلی و بازار کار شهري
از نظر اقتصاددانان درك بازار نیروي کار در مفهوم بازار نهفته است. در بازار نیروي کار آنچه مبادله میشود نیروي کار است. در مورد بازارهاي نیروي کار آنها روي روشهاي تعیین دستمزد تمرکز میکنند - Ralph, 1992: .24 - براساس تئوريهاي اقتصادي معمول دستمزد در بازار کار از برخورد عرضه و تقاضاي نیروي کار به تعادل میرسد . - Bellante & Jackson, 1983: 38-39 - بازارهاي کار را می توان از دو بعد فضایی و ساختاري تقسیمبندي نمود. بعد فضایی، خرده بازارهاي نیروي کار محلی تا بازارهاي کار ملی و جهانی را در بر میگیرد و بعد ساختاري از طریق تعیین حدود توسط شاخصهایی همچون مهاجرت، ترکیب و آموزش، نژاد و جنس مشخص میشود. . - Pratt, 1996: 1365 - شهرها علاوه بر دارا بودن صنعت و تجارت، محل تمرکز مردم هستند.
وقتی این مردم داراي کار بوده و به آنان دستمزد پرداخت میشود. بازار کار شهري شکل میگیرد. کارگران نه تنها عوامل تولیدند، بلکه آنها مصرف کنندگان تسهیلات شهري، ساکنین و رأي دهندگان و مستخدمین بخش عمومی هستند. ملاحظات مربوط به اشتغال و بازار کار، تصمیمات مکانیابی درون شهري خانوادهها، مسکن شهري، بخش حمل و نقل و محیط را تحت تاثیر قرار میدهد. بنابراین درك بازار کار شهري در مطالعات شهري از اهمیت ویژهاي برخوردار است . - Button, 1976: 23 - یکی از مهمترین عوامل جذب کننده مهاجرین، چگونگی تقاضاي نیروي کار میباشد. تقاضاي نیروي کار نه تنها مربوط به اشتغال صنعتی است، بلکه بستگی به توسعه خدمات نیز دارد. خدماتی که به وسیله مؤسسات خصوصی یا دولتی به صورت ادارات، بنگاهها و غیره انجام میشود - سینجر، 1358، - 50-51 در دهههاي اخیر بازارهاي کار محلی تحت تأثیر سه فرآیند اقتصادي بوده است: افت صنعتی - صنعتزدایی - ، سازمانیابی مجدد فضایی تولید وتغییرات در ماهیت و شرایط اشتغال. تغییرات در عملکرد جدید تولید منجر به شکل جدیدي از جغرافیاي اشتغال شده است. به طوري که این الگوهاي در حال تغییر و
