بخشی از مقاله
چکیده
مقطع ابتدایی یک دوره طلایی برای فرهنگ سازی است. از ویژگی های دانش آموزان این دوره می توان به آمادگی ذهنی ، انعطاف پذیری، کنجکاوی و پرسشگری اشاره کرد. در این مقاله، پرسشگری تبیین و اهمیت آن در سیره معصوین و قران کریم ارائه شده است.راهکارهایی نیز برای تقویت حس پرسشگری در دانش آموزان ابتدایی امده است. از جمله این راهکارها می توان به درگیرساختن و برانگیزش احساس نیاز، آموزش نحوه درس پرسیدن، تشویق،آموزش پیوسته تفکر اشاره کرد.
.1 مقدمه
هر کشوری برای رویارویی با چالش های علمی، صنعتی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی خود به نظام تربیتی مناسبی نیازمند است. از این میان ، مهارت های تفکر پایه ای اساسی برای یادگیری های آموزشگاهی هر نظام تربیتی می باشد، بخصوص امروزه انفجار اطلاعات و تولید انبوه دانش و فناوری نیاز به پرورش مهارت های تفکر را دو چندان کرده است. استفاده و گسترش صلاحیت های تفکر برای رشد دانش آموزانی که به طور فزاینده در حال روبه رو شدن با جهان فناوری و طبعاَ جهانی گسترده اند، حیاتی است.
امروز کشورهای سراسر جهان در حال تشخیص این نکته اند که گسترهای وسیع از قابلیت ها –مهارت های تفکر به علاوه مهارت های پایه-جهت آماده کردن بچه ها برای آینده های غیر قابل پیش بینی مورد نیازند؛ زیرا اشخاص نمی توانند دانش کافی برای استفاده آینده در حافظه شان ذخیره کنند. اطلاعات به اندازه ای در حال گسترش اند که اشخاص، برای اینکه قادر به اداره مسائل مختلف، در زمینه و زمان های مختلف زندگیشان باشند، نیازمند مهارت های قابل انتقال اند.پرورش تفکر در دانش آموزان همیشه یکی از مهمترین اهداف نظام های آموزشی بوده است.
بررسی های عمیق و پژوهش های گسترده ای 1]، [2 که در مورد آموزش مهارت های فکری صورت گرفته است ، نشان می دهد که صرفا با آموزش مهارت های اندیشیدن به دانش آموزان نمی توان اندیشور شدن آنها را تضمین کرد ، بلکه نیاز به چیزی فراتر از مهارت صرف وجود دارد که عبارت از گرایش به تفکر است تعاریف گوناگونی از گرایش به تفکر ارائه شده که در همه آنها تمایل به درگیری در فعالیت های فکری سطح بالای انعکاس یافته است. درواقع گرایش به تفکر را می توان تمایل به الگوی معینی از رفتار عقلانی تعریف کرد .[3]
دوره طلایی برای فرهنگ سازی تفکر مقطع ابتدایی است. زیرا ویژگی های شناختی و عاطفی خاص این دوره ، پرورش تفکر را تسهیل می کند. آمادگی ذهنی ، انعطاف پذیری، کنجکاوی و پرسشگری از جمله ویژگی هایی هستند که این دوره را از نظر پرورش تفکر متمایز می کند. اگر دانش آموزان در این دوره در محیط های غنی از فرهنگ تفکر رشد یابند،می توان به نهادینه شدن گرایش به تفکر و ارتقای نیاز به شناخت در ایشان امیدوارتر بود. با توجه به اهمیت فرهنگ تفکر یکی از سوال های پژوهش حاضر این است که وضعیت فرهنگ تفکر در کلاس های مدارس ابتدایی دولتی ایران چگونه است؟دانش آموزانی که در یادگیری از رویکرد تفکر استفاده می ،کنند مهارتهای نوآوری و خلاقیتشان در مقایسه با کسانی که از رویکرد تفکر استفاده نمی -کنند،
به طور معنی دار افزایش می یابد .[4] از میان تعاریف فلسفیایی که در خصوص انسان صورت گرفته است، یکی از این تعاریف به پرسشگری انسان نظر داشته و پرسشگری را شاخص ترین توانایی انسان در نظر گرفته استبعضی. رویکردها انسان را موجودی ذاتاً پرسش کننده معرفی نموده است و ناب ترین و مهم ترین ویژگی او را پرسشگری میداند .[5] مهمترین مؤلفه یا ملاک تربیت یافتگی و در نتیجه کارایی نظام تعلیم و تربیت پرسش هایی است که ذهن دانش آموزان به خلق و تولید آنها نائل شده است .[6] تحقیقات انجام گرفته درخصوص توانایی تفکر انتقادی، قضاوت، استنباط، استدلال و پرسشگری دانش آموزان و دانشجویان، به روشنی آشکار ساخته که این توانایی ها در سطح رضایت بخشی نیست .
[7]مطالعات به عمل آمده در ایران نشان می دهد که توانایی های مذکور در بین دانش آموزان و دانشجویان ایرانی درسطح پایینی قرار دارد و در نظام تعلیم و تربیت ایران مورد توجه قرار نگرفته است .[8-12] و همچنین نظریات [13-14] مؤید این جریان می باشند. به نظر میرسد پرسشگری یکی از تمایلات و نیازهای حیاتی انسان است که پیوند اساسی با آگاهی و تکوین شناخت بشر دارد و همواره برای انسان لذت بخش است .بر این اساس تعلیم و تربیتی پویاست که فرصت و امکان تجربه نمودن چنین لذت و رشدی را برای انسان فراهم نماید. معلمِ پایبند به آموزش راهبردی تفکر برای پرسشگری، فراتر از موضوع درسی تفکیک شده می اندیشد و در جهت غایت ها و اهدافی تدریس می کند که بالاتر از طبقه بندی موضوع درسی اند.
تدریس برای پرسشگری و تفکر نقاد، پیش از هر چیز، عبارت است از ایجاد محیط مساعد برای حیرت برانگیزی و تفکر نقاد در کلاس و مدرسه. یعنی تبدیل کردن محیط کلاس درس و مدرسه به یک اجتماع کوچک نقاد، مکانی که ارزش های مربوط به پرسشگری و تفکر نقاد در آن مورد تشویق و پاداش قرار بگیرند .در چنین محیطی، دانش آموزان یاد می گیرند که به قدرت ذهن خود در تشخیص و حل مسائل اعتماد کنند. آنان یاد می گیرند که کارآمدی تفکر شخصی خود را باور کنند. معلم در این شیوه بیشتر پرسشگر است تا واعظ و پرسش هایی را مطرح میکند که معانی را می کاوند، دلیل و شاهد می طلبند، شرح و بسط را تسهیل می کنند، اجازه نمی دهند بحث ها گیج کننده شوند،
برای گوش دادن به حرف دیگران انگیزه ایجاد می کنند، به یافتن شباهت ها و تضادهای مفید منتهی می شوند، تناقضها و ناهم خوانیها را برجسته می سازند، دلالتهای ضمنی و پیامدها را استنتاج می کنند. بحث و مذاکره بکند، نقد کند و طوطیوار ازمعلمانش تقلید نکند برای این منظور باید در آموزش از تفکر سطح بالا استفاده کرد. تفکرسطح بالا تنها وسیله ای است که می تواند افراد معقول تربیت کند و الگوی تفکر تأملی را عملی سازد. منظور از تفکر سطح بالا تفکری است که سه ویژگی دارد: از لحاظ مفهوم غنی، از لحاظ انسجام سازمان یافته و به طور مداوم اکتشافی است. تفکر سطح بالا به طور همزمان متوجه حقیقت معنا، داوری، استدلال، معیار و ارزش است .[15]
.2 پرسشگری در سیره معصومین
در سیره معصومین نیز به پرسشگری اهمیت داده شده است. در اصول کافی فصل العلم، از رسول خدا - ص - نیز نقل شده است: دانش گنجینه و پرسش کلید آن است. پس خدا رحمتتان کند، بپرسید. به چهارکس پاداش داده می شود: پرسشگر، گوینده، شنونده، و دوستار آنها .[16] همین مضامین از امام باقر - ع - نیز نقل شده است. یکی از صفات امام علی - ع - مسئول است، مسئول صیغه مبالغه از سؤال است. یعنی بسیار پرسشگر. بر این اساس نظام تعلیم و تربیت باید متربی را به گونه ای پرورش دهد که نیکو بیندیشد وهوشمندانه سؤال نماید.
چنانکه از رسول مکرم اسلام - ص - نقل شده است: نیکویی پرسش نیمی از دانش است.[17] امام علی - ع - نیز فرموده اند: هر کس نیکو بپرسد بداند. پیامبر گرامی اسلام - ص - یک ساعت فکر کردن را از یک سال عبادت کردن برتر شمرده اند.سیره فاطمه زهرا - س - در جهت فرهنگ پرسشگری و پاسخگویی بسیار روشن و فعال است. حضرت این فرهنگ را برای کودکان و نوجوانان ، مردان و زنان و افراد مسن پایه ریزی نموده است. ازجمله فرهنگ پرسشگری و پاسخگویی برای کودکان و نوجوانان را موجب شکوفا شدن استعداد ها ، افزایش بهره هوشی ، شکل گیری حافظه و بالا رفتن قدرت آنها و تسلط در گفتار و گفت و گو دانسته و خود در حیطه خانه و خانواده مقام آموزش و پرورش به تربیت انسان های بزرگ مبادرت نموده است .[18]
.3 پرسشگری در قرآن کریم
