بخشی از مقاله
چکیده
پرسشگری از جمله مهارت های مؤثری است که راه به پاسخ و یقین می برد. هنگامی که در امر آموزش از پرسش ها به شیوه ای ماهرانه استفاده شود، وسیله رسیدن به بسیاری از هدفهای آموزشی قرار می گیرد و اثربخش خواهد بود. الگوی بدیعه پردازی ، یادگیرندگان را بر می انگیزد تا ایده ها یا افکاری نو و خلاق را پرورانده و ارایه دهند. مطلعه حاضر با هدف تعیین تعیین تاثیر روش بدیعه پردازی بر مهارت پرسشگری دانش آموزان دختر پایه ششم در درس ادبیات انجام شد.
این مطالعه نیمه آزمایشی بر روی 30 نفر از دانش آموزان دختر پایه ش شم در سال 1394 انجام شد. دانش آموزان به طور ت صادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تق سیم شدند. آموزش بدیعه پردازی در طول 8 جلسه توسط پژوهشگر به گروه آزمایش داده شد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل آزمون سنجش پر س شگری رابرت فی شر بود که قبل و بعد از آموزش اجرا گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS22 و با ا ستفاده از تحلیل کوواریانس انجام شد.
یافته ها نشان داد میزان تأثیر این آموزش در افزایش مهارت پرسشگری این دانش آموزان در مرحله پس آزمون 0/916 بوده ا ست - . - p=0/001 به عبارت دیگر میتوان گفت میانگین نمرات مهارت پر س شگری در مرحله پس آزمون در گروه آزمایش بالاتر از گروه کنترل قرار گرفته ا ست. نتایج ن شان داد در بدیعه پردازی و سایر روش های فعال تدریس، معلم و شاگرد با هم کنش و تعامل متقابل دارند و دانش آموزان به کشف مطالب و مفاهیم می پردازند، دانش آموزان، خودشان در یادگیری نقش فعالی دارند و از این کار لذت می برند، یادگیری آنها سطحی نیست بلکه عمیق و پایدار است؛ چون خود به آن مطالب دست یافته اند.
کلمات کلیدی:بدیعه پردازی، پرسشگری، پایه ششم
مقدمه
در کودکان پرسش کردن آغاز تفکر و آگاهی است. بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت عقیده دارند، پرسش خوب و درست، نصف پاسخ است. برخی نیز معتقدند، پایه و اساس هر اکتشافی، یک پر سش اساسی و بنیادی است. با توجه به اهمیت پر سش در فرایند یاددهی و یادگیری می توان گفت پر س شگری از جمله مهارت های مؤثری ا ست که راه به پا سخ و یقین می برد و نهادینه کردن این رسم نکو، به معنای دست گیری مخاطبان برای رسیدن به سر منزل مقصود در جاده ی تعلیم و تربیت است.
مدرسه بهعنوان مهمترین نهاد اجتماعی وظیفه خطیر کشف، رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان نوجوانان را به عهده دارد . در این میان نقش مربیان و معلمان بسیار تعیینکننده است. کودکان قبل از ورود به مدرسه بسیار کنجکاو و جست وجوگر هستند و والدین و اطرافیان را آماج سؤالات پیدرپی خود در موضوعات مختلف قرار میدهند. با فرارسیدن دوران ورود به مدرسه یکی از مراحل حساس زندگی کودکان نیز شروع میشود. پرسشگری به دانش آموزان اجازه می دهد تا قبل از وارد شدن به موضوع بعدی، موضوع تدریس شده را تمرین کنند و برآن مسلط شوند.توان پاسخگویی صحیح به سوالات، احساس تسلط را در دانش آموزان بالا می برد که این نیز به نوبه ی خودبر عزت نفس آنها می افزاید وآمادگی آنها رابرای یادگیری های بعدی بیشتر خواهد کرد.
پا سخگویی به سوال ها نیز به دانش آموزان امکان می دهد تا فهم و اندی شه ی خود را درباره ی مفهوم تدریس شده ت صریح کنند و اندیشه ی خود را به زبان آورند، به ویژه اگر از آنها خواسته شود تا شیوه یا دانشی را که برای پیدا کردن پاسخی خاص به کاربرده اند توضیح دهند. این امر به رشد مهارت های کلامی مورد نیاز دانش آموزان در مدرسه و محیط کار کمک خواهد کرد.
دانش آموزان در سی ستم سنتی مدر سه با محیط کلاس درس بیگانه اند و هیچ پر س شی از خود و دیگران ندارند، آنان هرگز فر صت ق ضاوت و ارزیابی افکار خود و دیگران را، برا ساس ملاکهای معتبر ندارند و در نتیجه مهارت های اجتماعی لازم را که برای ورود به جامعه ای بزرگتر نیاز دارند در مدرسه فرا نمی گیرند از این روست که اهمیت یادگیری به واسطه حضور عملی دانش آموزان در امر آموزش و به چالش کشیدن آنها در این مسیر، به وقوع می پیوندد.
از سوی دیگر، اگر تنها انجام عملی یک فعالیت را مدّنظر داشته، بدون این که یادگیری در آن لحاظ شود، آنگاه قوه تفکر، همچون کارگاهی خواهد بود که با وجود صرف زمان زیاد، بازده اندکی - صرفاً ساخت یک سری چیزها - نصیب خود کرده است اگر چه می توان آموزش را به شکل های گوناگون و یا حتی اعمال جبر و یا انگیره بیرونی ارائه کرد، اما بهتر است با روش های نوین و خلاق در تدریس و ارائه مناسب و طراحی فعال مطالب، بازده آموزشی را افزایش دادهو به جای اینکه صرفاً به افزایش اطلاعات دانش آموزان توجه شود، به ارتقاء سطح کیفی، پردازش و طبقه بندی اطلاعات با انگیزه درونی پرداخته شود.
برای دسترس ی به نتایج عالی که لازمه آن فکری خلاق، پویا و نقاد است، پرداختن به شاخصه های تفکری که از نتایج آن ذهن واگرا می باشد، بسیار ارزشمند خواهد بود. لحاظ کردن این شاخص ها درآموزش در قالب روش های نوین تدریس، سبب ارتقاء آم وزش در حوزه یادگیری و یاددهی خواهد بود بدیعه پردازی یکی از روش های فعال یادگیری است که خلاقیت دانش آموزان را افزایش می دهد. بدیعه پردازی به معنای اتصال و همراهی عناصر به ظاهر بی ربط است. گوردن واضع این روش بود و آن را آشنا زدایی نامیده است.
در این روش تفکر خلاق به واسطه فعالیت های استعاری و تمثیلی شکل می گیرد. بدین ترتیب در روش بدیعه پردازی، مقایسه یک چیز یا فکر با چیز یا فکر دیگر به و سیله ا ستفاده یکی، جای دیگری اتفاق می افتد و تفکر خلاق در خلال این جایگزینی ها ایجاد می گردد و با مطالب و امور ناآ شنا ارتباط داده می شود و یا فکر تازه ای را از افکار آشنا در ذهن، به وجود می آورد. دو راهبرد برای طراحی روش بدیعه پردازی وجود دارد: -1 خلق چیزی جدید: برای آن طراحی می شود تا موضوعی آشنا را غریب کند و به دانشآموزان کمک کند تا مسائل و یا فرآورده های قدیمی را در پرتو خلاقیتی بیشتر و تازه ببینند. -2 غریب را آشنا کردن: برای آن طراحی می شود تا عقاید جدید و ناآشنا را معنادارتر و ملموس تر نماید.
هر دو راهبرد از سه نوع قیاس که از مهم ترین مراحل الگوی بدیعه پردازی می باشند، بهره می گیرند. این سه قیاس عبارتند از: قیاس مستقیم، قیاس شخصی، قیاس متضاد - زارعی زوارکی و همکاران،روش ها و فنون چندی برای پرورش تفکر خلاق پیشنهاد شده است. پرسیدن سؤالات تفکر برانگیز، ارزش قائل شدن برای اندیش ه ه ای غی ر معم ول و ب دیع، دادن فرصت هایی به یادگیرندگان برای اکتشاف، توجه به تفاوت ه ای ف ردی و سرمشق قراردادن رفتارهای خلاق از این جمله اند.
در این مرحله، قیاس و تشابه بین دو عامل، دو موج ود و یا دو مقوله انجام می پذیرد. هر فرد نسبت به نگرش خود از پیرامون، فضای واقعی و حتیفضای غیرواقعی، قیاس را می تواند انجام دهدسیف،در یک پژوهش به برر سی تأثیر برنامه فل سفه برای کودکان در پر س شگری و تفکر انتقادی دانش آموزان پایه های سوم تا پنجم ابتدایی 11-9 - ساله - دبستان علوی شهر ورامین پرداخت. نتایج به دست آمده نشان داد اجرای برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان تأثیرات چشمگیری در رشد تفکر انتقادی، کنجکاوی، و پرسشگری کودکان داشته است.
در پژوهشی تحت عنوان بررسی و مقایسه دو روش تدریس بعدیعه پردازی و روش سخنرانی در پرورش خلاقیت و پیشرفت تحصیلی در درس تعلمیات اجتماعی، که تو سط تجری انجام شده ا ست نتایج این پژوهش ن شان داد که بین نمرات خلاقیت دانش آموزانی که در درس تعلیمات اجتماعی با روش بدیعه پردازی آموزش می بینند و دانش آموزانی که با روش سخنرانی آموزش می بینند، تفاوت معناداری وجود دارد.
فوربس و دیویس با برر سی باورهای ابتدایی معلمان در مورد ا ستفاده از پر س شگری در علوم به این نتایج د ست یافتند که اغلب سوال ها برای وارسی میزان فهم دانش آموزان و یادآوری حقایق مطرح است و تعداد اندکی از سوال ها بر تشویق دانش آموزان به تفکر تاکید دا شته اند، پر سش کردهن در طرح درس معلمان جایگاهی ندا شته ا ست، بین ابعاد سوال ها و پایه تدریس، نوع تدریس و جنسیت معلمان ارتباط معنادار دارد.
کوئیونگ و یوجینگ با مشاهده و ضبط فرایند 55 کلاس درس دریافتند که معملمان با تجربه از سوال های تحلیلی و مقایسه ای بیشتری در ریاضیات استفاده می کنند. معلمان و دانش آموزان برای یافتن پاسخ ها با یکدیگر مشارکت می کنند. در حالی که معلمان تازه کار تمایل دارند که به دانش آموزان سرنخ داده و از سوال های ساده ای استفاده کنند که باعث یادآوری مطالب از حافظه شوند. این گونه معلمان منطق دانش آموزان را درک می کنند اما آنها را در فرایند تدریس مشارکت نمی دهند.
بنابر آنچه که مطرح شد، با استفاده از شیوه های کارآمد آموزشی و روش های علمی، کنار گذاشتن روش های سنتی، به چالش کشیدن ذهن فراگیران، به ک ارگیری عنص ر خلاقی ت در تمام سطوح تدریس و ایج اد ک لاس ه ای فع ال و پوی ا ک ه ی ادگیری پایدار را در دانش آموزان تضمین می نماید، می توان به وضعیت مطلوب دست پیدا کرد. بنابراین این پژوهش بر آن است تا به این مساله بپردازد که آیا روش بدیعه پردازی بر مهارت پرسشگری دانش آموزان دختر پایه ششم در درس ادبیات تاثیر دارد؟
روش پژوهش
با توجه به هدف پژوهش که تعیین تاثیر روش بدیعه پردازی بر مهارت پرسشگری دانش آموزان دختر پایه ششم در درس ادبیات میباشد. بنابراین، این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بود. آزمودنیها قبل و بعد از آموزش در معرض پیش آزمون و پس آزمون قرار گرفتند. جامعه آماری این پژوهش کلیه دختران پایه ش شم شهر ا صفهان در سال 1394 می با شد. برای انتخاب آزمودنیها از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شد.
پس از جلب موافقت مسئولین و پس از کسب مجوز به دبستان مربوطه مراجعه کرده و با اجازه مسئولین دبستان در بین دانشآموزان پایه ششم آزمون پرسشگری اجرا شد و با توجه به نمره بدست آمده از این آزمون، عدهای از بین آنان انتخاب شدند و این عده به روش ت صادفی در 2 گروه کنترل 15 - نفر - و آزمایش 15 - نفر - تق سیم شدند. در مرحله بعد 8 جل سه برنامه بدیعه پردازی به گروه آزمایش آموزش داده شد، این جل سات هفتهای یک بار و هر بار 2 ساعت برگزار شد.
لازم به ذکر است آزمودنیها قبل و بعد از آموزش در معرض پیش آزمون و پس آزمون قرار گرفتند آزمودنیهای گروه گواه در طول مدت اجرای مداخله ی آموزشی هیچ آموزشی دریافت نکردند. معیار ورود به پژوهش دانش آموزان عبارت بود از دانشآموزان شرکت کننده در پژوهش در پایه ششم مشغول به تحصیل باشند و برای شرکت در جلسات آموزشی رضایت کامل داشته باشند. همچنین دانشآموزان شرکت کننده در پژوهش کمترین نمره را در پر س شنامه آزمون سنجش پر س شگری ک سب نموده با شند.
معیار خروج از پژوهش عدم همکاری و انجام ندادن تکالیف و غیبت داشتن بیش از یک جلسه. جلسات کارگاه آموزشی به مدت 8 جلسه 2 ساعته با گروه آزمایش آغاز شد. جل سه اول به عنوان جل سه مقدماتی برای معرفی کار به والدین و مدیر و معلمان مدر سه بود. جل سه دوم مقدماتی با دانش آموزان جهت آشنایی و معرفی برنامه بدیعه پردازی برگزار شد که این دو جلسه جزء جلسات اصلی آموزشی محسوب نمی شدند و 8 جلسه دیگر به عنوان جلسات اصلی بودند.
این روش تدریس دارای 6 مرحله است که عبارتند از -1 شناخت شرایط موجود: در این مرحله دانش آموزان به توصیف دیده های خود می پردازند و موقعیت مورد نظر برای آن ها به طور کامل واضح می شود. -2 قیاس مستقیم : در این مرحله دانش آموزان تصورات خود را در مورد یک پدیده مطرح می کنند و آن را با یک پدیده یا مفهوم دیگر مقایسه می کنند - مانند مقایسه ی جامعه با ماشین - پس از ارائه ی قیاس ها یکی از آن ها توسط گروه ها انتخاب می شود.
-3 قیاس شخصی: در این مرحله دانش آموز خود را به جای آن مفهوم یا چیز قرار می دهد و احساسات خود را بیان می کند و اغلب این کار با جان بخشی به اشیاء صورت می گیرد. البته این قیاس با توجه به قیاس مستقیم انتخاب شده در مرحله ی قبل صورت می گیرد.-4 تعارض فشرده: در این مرحله دانش آموزان از قیاس های شخصی و مستقیمی بهره می برند که در آن از مفاهیم متضاد بهره گرفته شده است - مرگ و زندگی برای او معنی دارد - .-5 در این مرحله با توجه به مراحل قبلی قیاس مستقیم دیگری انجام می شود.
