بخشی از مقاله
چکیده
مروزه،ا تقریباً تمام کسانی که به دنبال توسعه و اصلاحات هستند در همه جای دنیا از آموزش و پرورش شروع میکنند. آموزش و پرورش برای رفع مشکلات خود نیاز به پژوهشهای کاربردی دارد و با توجه به گستردگی و تنوع کار آموزش و پرورش، اجرای انواع پژوهشها ضرورت دارد. درس املاء و به عبارت دیگر خواندن و نوشتن، پایه کسب علم می باشد و در دوره ابتدایی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین در این پژوهش در جهت تقویت مهارت املا نویسی، راهکارها و تمرین های عملی برای تقویت حافظه دیداری، شنیداری و حرکتی، در غالب بازی مطرح شده است تا فرآیند یادگیری را جذاب کرده و به آن سرعت بخشد.
مقدمه
با توجه به اهمیت و زیربنایی بودن مساله آموزش در جوامع گوناگون، ریشه یابی، آسیب شناسی، ارزیابی و تدوین راهکارهای رفع چالش ها و مشکلات این عرصه و نیز برنامه ریزی و آینده پژوهشی برای بهبود فرایند آموزشی از مهم ترین کارهای پژوهشی به شمار می روند. از آنجا که تحقیقات باید به نیازهای واقعی آموزش و پرورش پاسخ دهد، در این نوشتار مسئله »غلط املایی« که یکی از اساسی ترین مباحث در آموزش ابتدایی می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از درس املا در برنامه آموزشی دوره ابتدایی، آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی است. بدیهی است با نوشتاری که با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه بخوبی برقرار نمی شود. بنابراین، لزوم توجه به این درس کاملا روشن است.
اهمیت و ضرورت مسئله:
اگر هدف از درس املا در دبستان درست نوشتن کلمات و تقویت دقت و سرعت انتقال و ضبط کلمات و آشنا ساختن دانش آموزان به آثار شیوای زبان فارسی باشد، باید پیش از هر چیز به دانش آموزان از لغات و کلماتی که خوانده اند و روش نوشتن آنها را یاد گرفته اند و نیز دستور مربوط به درست نوشتن آنها را می دانند، دیکته گفت. - صابری، - 1371 فهم مطلب و نیت دیگران از راه آموختن زبان مادری انجام می گیرد. برای برقراری ارتباط درست، هیچ وسیله ای بهتر از آموختن زبان مادری نیست.
آموختن زبان از راه آموختن کیفیت تشکیل و ترکیب کلماتش انجام می شود. اگر طرز نوشتن درست کلمات را عمیقا ندانیم معانی آنها مبهم می مانند و نمی توان بخوبی و سهولت مقاصد دیگران را درک کرد و نه مقاصد خود را به دیگران فهماند. - صابری، - 1371 بررسی های انجام شده حاکی از آن است که برخی از دانش آموزان در جریان یادگیری با مشکلاتی برخورد می کنند. یکی از اختلالهای یادگیری شایع در بین دانشآموزان، اختلال املاء است.
اصطلاح »اختلال املا« برای کودکانی که با وجود هوش طبیعی، بسیار بد می نویسند، بکار برده می شود. لازم به ذکر است که مشکلات عمده نوشتن به سه دسته تقسیم می شود: نارسا یا بدخط نویسی، اختلال در املا نویسی و اختلال در انشا نویسی. - سواری، - 1387 عواملی که باعث می شوند دانش آموزان دچار اختلالات املاء شوند ناشی از :
-1 ضعف در عملکرد شنیداری
-2 ضعف در حافظه دیداری
-3 ضعف در عملکرد حافظه حرکتی است.
با توجه به گزاره های بالا می توان گفت درس املاء و به عبارت دیگر خواندن و نوشتن پایه ی کسب علم می باشد و دانش آموزی که در درس املاء ضعیف استعملاً در سایر دروس نیز حتی با وجود استعداد بالا قابلیت پیشرفت نخواهد داشت. بنابراین غلط املایی یک مسئله اساسی در دوره ابتدایی است که باید مورد توجه خاصی قرار گیرد.
فرضیه های اجرایی:
در این نوشتار طبق دو فرضیه به تقویت مهارت املا نویسی پرداخته می شود:
فرضیه:1 از آنجا که ضعف در حافظه شنیداری، دیداری و حرکتی باعث ضعف در املا نویسی می شود، بنابراین برای تقویت املا نویسی باید ابتدا حافظه شنیداری، تصویری و حرکتی را تقویت نمود. رابطه یادگیری با حافظه اجتناب ناپذیر است؛ به طوری که توانایی یادگیری تا حد بسیاری به حافظه وابسته است. تأثیرات نوعی تجربه یادگیری باید حفظ و نگهداری شود تا پس از متراکم شدن این تجربیات، یادگیری رخ دهد.
اگر کودکی در بازشناسی و یا به خاطر آوردن اطلاعات شنیداری، دیداری و یا لمسی مشکل داشته باشد، عملکرد و یادگیری او در مورد هر تکلیفی که نیازمند انجام پردازشهایی در یک یا چند زمینه فوق باشد، دچار مشکل شدیدی خواهد شد. - کرک و چالفانت ، - 1377 فرضیه :2 بازی یکی از بهترین و مؤثرترین راهبردهای آموزشی در جهت برطرفسازی مشکلات یادگیری و تقویت حافظه کوتاه مدت دانش آموزان است.
برونر - 1972 - و اسمیت - 1967 - هر دو خاطر نشان کرده اند که بازی جو آسوده و آرامی را فراهم می سازد تا کودکان به وسیله آن بتوانند راه حل بسیاری از مشکلات را بیاموزند. پیاژه - 1980 - نقل از پیتر میوز و گنجی، - 1384، بنیادگذار تأثیرگذارترین نظریه در زمینه رشد ذهنی کودکان، گرچه بازی را مترادف یادگیری نمی داند، با این حال معتقد است که بدون تردید بازی می تواند یادگیری را تسهیل کند. همچنین پیاژه معتقد است بسیاری از یادگیری های کودک درباره زبان، اخلاق، زمان و عدد در خلال بازی انجام می گیرد.
- سینگر، 1360، ص - 52 فروبل - به نقل از شعاری نژاد، - 1374 بر این باور است که بازی های کودکان به منزله هسته حیاتی، برای همه دوره های زندگی است؛ زیرا موجب بروز استعداد و شخصیت کودک می شود و از سوی دیگر می توان بسیاری از نابهنجاری های کودک را از طریق خود او درمان کرد. بازی برای درمانگران وسیله مناسبی است تا به دنیای کودکان راه یابند و آن را بهتر بشناسند و به مشکلات آنان پی ببرند. بازی آموزش است، کودک ازطریق بازی ها مهارت های گوناگون کسب می کند. بازی بهترین وسیله ای است که ازطریق آن، می توان بسیاری از مفاهیم را آموزش داد - مقدم وترکمان،. - 1381 توافق عمومی بر این است که بازی یک روش طبیعی یادگیری است.
ارائه راه حل عملی:
مونته سوری - 1952 - به نقل از برونر، - 1972 از جمله افرادی بود که یادگیری مهارتهای آموزشی و تحصیلی را با بازیهای آموزشی همراه ساخته بود. وی عقیده داشت هنگامی که کودک تجارب اولیه مناسبی را با استفاده از وسایل حسی کسب کند، به نحو بهتری آماده گذر از مرحله حسی به مرحله درونی کردن اندیشه هاست. وی در مراحل ابتدای آموزش خود تلاش زیادی برای آشنا کردن کودک با لغات نمی کرد. لمس کردن حروف، شنیدن صداها و تشخیص حروف و تولید صدای آنها از جمله بازی هایی بود که در کلاس قبل از معرفی کلمات انجام می شد. - مفیدی، - 1370 بنابراین در این پژوهش طبق »فرضیه 1و«2 از طریق بازی به تقویت حافظه شنیداری، دیداری و حرکتی دانش آموزان پرداخته می شود تا مهارت املا نویسی تقویت شود.
طراحی فعالیت :1 تقویت حساسیت شنیداری با بازی ها
یکی از مشکلات کودکان در دوره دبستان که در دیکته نویسی خود را نشان می دهد، ضعف حساسیت شنیداری کودکان است. برخی دانش آموزان هنگام نوشتن املا یک یا چند حرف را از کلمه های مختلف حذف می کنند و بالعکس برخی دیگر یک یا چند حرف به آن کلمه ها اضافه می نمایند. این امر بر اثر ضعف در تشخیص شنیداری حادث می شود.
تمرین :1-1 تشخیص و تفکیک صداها
برای انجام این تمرین برخی از وسایلی که صدای خاصی دارند مثل قیچی ، لیوان، قاشق، سکه، بشقاب، قابلمه و... نیاز است. این وسایل را جلوی کودک قرار بدهید و چشمانش را با پاره ای نرم ببندید و بگویید در این بازی باید سعی کنی صدای هر چیزی را که می شنوی تشخیص دهی. قبل از آن خودتان می توانید یکبار این بازی را انجام دهید تا او یاد بگیرد. این تمرین را با هر وسیله دیگری که صدای قابل شناسایی دارد انجام دهید. تمام این تمرین ها باید در قالب بازی بوده و بصورتی باشد که کودک خسته نشود.
تمرین :2-1 تشخیص صداهای نزدیک به هم
چهار لیوان کاملا شبیه به هم را روی زمین قرار دهید سپس داخل لیوان اولی را 4/1 آب پر کنید. لیوان دوم را 4/2 آب پر کنید. لیوان سوم را 4/3 آب پر کنید. لیوان چهارم را پر از آب کنید. با یک قاشق چایخوری به لیوان ها ضربه های آرام بزنید. صدای هرکدام با دیگری متفاوت است. در حالی که کودک به لیوان ها نگاه می کند به آرامی به لیوان ها ضربه بزنید تا تفاوت صداها را به خوبی تشخیص دهد. حالا از او بخواهید که روی چشم هایش را بگیرد و به یک صدا گوش بدهد و تشخیص بدهد که شما به کدام لیوان ضربه زده اید. اگر متوجه شدید که این بازی برای کودک کمی دشوار است، ابتدا با دو لیوان شروع کنید و پس از چند بار موفقیت در تشخیص درست، تعداد لیوان ها را 3 تا یا بیشتر کنید.
تمرین :3-1 تشخیص صدای حروف در کلمات
سه کلمه بگویید که اول دوتای آنها صدای مشابه داشته باشد و کودک باید کلمه ای را که صدای اولش با بقیه فرق دارد را پیدا کند. در تمرین بعدی سه کلمه بگویید که حرف آخر دوتای آنها صدای مشابه داشته باشد و کودک باید کلمه ای را تشخیص دهد که صدای آخر آن متفاوت است. می توانید چند کلمه بگویید و از کودک بپرسید در کدام کلمه مثلا صدای س شنیده است. یا کدام کلمه صدای ل ندارد و... این بازی را به هر نحو دیگری که می توانید با کودکان انجام دهید. تمرین هایی از این نوع تاثیر به سزایی در تشخیص صداها و تقویت حساسیت شنیداری کودکان دارد و عامل موثری در تشخیص درست کلمات برای املانویسی آن ها در سال های دبستان می باشد.
تمرین :4-1 خواندن داستان
یک حرف خاص را مشخص می کنید و داستانی را برای دانش آموزان می خوانید. از آنها می خواهید هرگاه به کلمه ای رسیدند که دارای حرف خاص بود، آن کلمه را تکرار کنند. بهتر است از حروفی استفاده کنید که یک صدا و چند شکل دارد. مانند: ه و ح. همچنین داستان هایی انتخاب کنید که جنبه ی تربیتی داشته باشد تا علاوه بر املا به نگرش دانش آموزان نیز توجه شود.
طراحی فعالیت :2 تقویت حافظه دیداری با بازی ها
برخی از دانش آموزان نمی توانند صورت صحیح حروف الفبا یا شکل کلمه ها را که از توالی حروف ساخته می شوند در حافظه دیداری خود ثبت کنند و به یاد آورند. این کودکان که ممکن است کلمه هایی مثل »جنگل« را »نجگل« و کتاب را »تکاب« بنویسند در حافظه توالی دیداری دچار اختلال بوده، در ذخیره سازی تصویر دیداری کلمه ها - ثبت - و بازیافت بعدی آنها - یادآوری - با مشکل رو به رو هستند.
- زندی، 1394، ص - 228 همچنین در الفبای فارسی حروفی هستند که از لحاظ آوایی یکسان تلفظ می شوند اما از لحاظ شکل متفاوت هستند. کودکانی که در حافظه دیداری دچار مشکل هستندمعمولاً پس از شنیدن کلمه ای در حیننوشتنِ املای فارسی، این حروف را جابه جا می نویسند. مثلاً دانش آموز به جای »بشقاب« مینویسد »بشغاب.« این بدان علت است که کودک نمی تواند تصویر آن حرف مورد نظر را در ذهن خود مجسم کند.
تمرین :1-2 ببین و بگو
چند وسیله کوچک مثل مداد، پاک کن، تراش، قیچی، لوبیا، قاشق، چنگال و وسایل دیگر تهیه کنید. در ابتدا دو یا سه وسیله را جلوی کودک قرار دهید . از کودک بخواهید با دقت به آنها نگاه کند. حالا روی این وسائل را با یک پارچه یا روزنامه بپوشانید. از کودک بپرسید چه وسایلی زیر روزنامه قرار دارد. تعداد اشیای زیر روزنامه را به مرور بیشتر کنید.
تمرین :2-2 بازی دقت
کودک باید به یک تصویر آماده نگاه کند - مثلاً تصویری از کتاب علوم - برای مدتی که دوست دارد نگاه کند. سپس روی تصویر را بپوشانید و از او سؤالھایی مربوط به تصویر بپرسید. برای بار اول کودک می تواند به یک، دو یا سه سوال از سؤالات شما جواب دهد.
