بخشی از مقاله
چکیده
حاج میرزا حبیب خراسانی از نظر پشتوانه های فرهنگی از شاعران برجسته تاریخ شعر دوره مشروطه است، براین اساس و به سبب اهمیت غزلیات وی به عنوان یک مجتهد در غنای فرهنگی ادبی متون پس از خود وبازتاب فکری واجتماعی غزلیاتش دراین پژوهش به بررسی تلمیحات در غزلیات او پرداخته ایم.
مقدمه:
میرزا حبیب االله مجتهد در سوم فروردین 1229 هجری شمسی در مشهد متولد شد » نسبتش به امام جعفر صادق - ع - « - حبیب خراسانی، - 9 : 1388 می رسد تخلصش »حبیب« و در خراسان معروف به آقا بوده است او » پس از تحصیلات مقدماتی در نزد حاج میرزا نصراالله مجتهد برای ادامه تحصیلات راهی نجف اشرف شد « - حبیب خراسانی، . - 25 : 1388 آقا ازدرس مرحوم حجه الاسلام میرزای شیرازی، میرزای رشتی و فاضل دربندی استفاده های کامل نمود. او زبان فرانسوی را آموخته بود و در نجف با عارفی به نام میرزا مهدی گیلانی متخلص به خدیو آشنا شد و از طریق او به ساحت مرشدی هندی به نام غلامعلی خان راه پیدا کرد « - همان،ص - 30 -29 بعد از مدتی خدیو به مشهد آمد »
و در سراچه ی بیرونی منزل پدر بزرگ حبیب مقیم شد که آنها را »اصحاب سراچه« می نامیدند که برخی ازمتشرّعان به مخالفت با آنها برخواستندو اصحابمتفرّق شوند« - پروین گنابادی، 565 : 1387 - نمود این مخالفت متشرعان در غزلیات او با شیخ ستیزی ومظاهر دیگر شریعت آشکار است حبیب نیزپس از نیل به درجه اجتهاد به مشهد بازگشت و ریاست روحانی امور شرعی را به وی سپردند « - پروین گنابادی، : 1387 - 561 وی در حدود 15 سال به ریاست روحانی مردم مشهدپرداخت « - همان،ص - 566در حدود سال 1315 تا 1316 در بحرآباد با عارفیامّی به نام سیدابوالقاسم درگزی - متوفی - 1319 دیدار کرد - همان،ص - 566 .پس ازآشنایی با او ریاست امور شرعی را رها کرد کرد به انزوا و عزلت پناه برد و حدود ده سال اغلب در روستا های اطراف مشهد به عبادت، ریاضت و تفکر مشغول شد
- همان،ص ». - 566 اودرسلوک رفتاری »از مردمان ظاهر فریب، زهد فروش سخت بیزاری می جست و وجود زهد فروشان و عالم نمایان را موجب نکبت و زوال جامعه می دانست - دهخده ذیل ماده حبیب خراسانی - « از جمله کارهای او در مشهد منع برگزاری جشن عمر و مخالفت با شبیه خوانی و تعزیه بود « - بیات،» - 183:1391با ظهور انقلاب مشروطه، طرفداران مشروطه در خراسان از وی خواستند که فتوایی در وجوب مشروطه امضا کند حبیب حکمی در این مورد نداد و فقط خانه ی خودرا در اختیار آنها قرار داد با بالا گرفتن اختلافات و تندروی مشروطه خواهان تصمیم گرفت که به مدینه سفر کند که در عصر 27 شعبان 1327 در شصت و یک سالگی در بحرآباد به طور ناگهانی درگذشت. مرگ ناگهانی حبیب سبب شد نزدیکانش به این گمان افتادندکه مشروطه خواهان اورا مسموم کرده اند - پروین گنابادی، . - 567 : 1387
غزلیّات حبیب:
نقّادان ادبی ،ادوار شعر مشروطه، رااز نظر زبان، قالب و مسائل فنی شعر در چند موج کلی تقسیم بندی کرده اند. -1»هواداران توده مردم -2 موجادبیّات سنتی -3 موج اعتدالی » هواداران اصلاحات متکی بر سنت« - شفیعی کدکنی، . - 73 : 1378 و در شعر این دوره موج چهارمی هم وجود دارد که از رویدادهای جهان غافل است » - همان، ص - 79هرچند در این دوران » شعر درباری از چشم و رو افتاد، ولی غزل با اندیشه های کهنه و نخ نما در نزد بیشتر شاعران همچنان عزیز بود« - الرحمن، : 1378 - 145یکی از غزل سرایان عارف این دوره حبیب خراسانی است او درقالب های دیگر شعری نیز طبع آزمایی کرده اماشهرتش مرهون 356 غزل و برنامه» »گلهای رنگارنگ« است که در رادیو، با آوازمکرّر خواندند
« - یوسفی، . - 341 : 1386 غزل های حبیب در حقیقت جزء موج چهارم است که در موضوع شعر مشروطه نقل شد اگرچه شعرش از مسائل سیاسی غافل است اما شعر او نمونه ی شاخص شعر صوفیانه است هرچند تصوف این دوره تکراری است اما »درصد اندکی از تجارب شخصی در شعر صوفیانه اواخر این دوره در شعر حبیب خراسانی دیده می شود او در بسیاری از غزلهایش لحظه هایی ثبت کرده است که از نوع لحظه های دیگران نیست او یکی از بزرگترین شاعران عارف در طول دوره مغول به این طرف است
- شفیعی کدکنی، 27 : 1359 و . - 26ناگفته نماند که حبیب دلبستگی به شعر ندارد و آن را باطل و گفتار لغو می داندو شاید بر همین اساس است که اوفقط در 37 غزل،تخلّص »حبیب« را با معنای ایهامی دوست در ابیات پایانی ذکر کرده است و در دیوان او 22 غزل ناتمام همراه با دو غزل دوبیتی وجود دارد هرچند به گفته علامه همایی »غزل کمتر از سه بیت به نام غزل نشاید نامید« - همایی، - 134 : 1373 حبیب در حقیقت در سراسر غزلیات گزارشگر حال و هوای درونی خویش است و »کوتاه و بلندی غزلهای او به تناسب انگیزه درونی و حالت شاعر به چند بیت اکتفا شده یا احیانا بسط یافته است
