بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از رفتارهایی که والدین ومعلمین در مقابل، رفتارهای نامناسب کودک انجام میدهد، تنبیه بدنی کودک است. تنبیه، به تنبیه بدنی، اختصاص ندارد، گاهی اوقات تنبیه شامل - اهانت و سرزنش و مقایسه کودک با دیگران و ...است - که آن هم همچون تنبیه بدنی کودک از نباید های تنبیه به حساب میآید، لکن بعضی از فرمولهای تنبیهی در علم، مورد تایید قرار میگیرد روشهای نادرست تربیتی از قبیل : توهین ، سرزنش ، عدم ارائه محبت و تنبیه بدنی موجب عدم ارضای نیازهای اساسی کودک از قبیل احساس امنیت ، احساس ارزشمندی بودن ، احساس اعتماد به نفس و احساس استقلال خواهد شد. در مقابل عدم ارضای این گونه نیازهای اساسی موجب عدم تعادل در وجود او شده و رشد همه جانبه به خصوص رشد روانی و معنوی او را مختل می کند و از او انسانی با رفتارهای نامتعادل و ناهنجار می سازد.
که هم در زندگی فردی مشکلات فراوان دارد و هم در زندگی اجتماعی ناموفق است به همین خاطر در این مقاله به برسی عوارض تنبیه کردن واستفاده از روش های درست روانشناسی از قبیل روشهای کاهش وحذف رفتار های نا مطلوب به جای تنبیه بدنی موجب کم شدن ویا ازبین رفتن عوارض تنبیه در کودک می گردد. لزا این ضرورت پیدا شده است که در این مقاله به آن پرداخته شود در مقاله ی حاظر تنبیه کردن ازدیدگاه اسلام ،علمای اهل تعلیم وتربیت وبرخی از دانشمندان ایرانی قرون گذشته مورد بررسی قرار گرفته روش جمع آوری اطلاعات در این مقاله تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ومنابع دیگر اطلاعاتی است.
مقدمه
انسان در ادوار گوناگون زندگی ، چه در دوره خردسالی و نوجوانی و چه بزرگسالی و پیری - اعم از زن و مرد - در معرض ارتکاب فساد و شر و بدی قرار داشته و همواره خطر رفتارهای ناستوده اخلاقی وی را تهدید می کند. موجودی چون انسان که از لحاظ شرافت و کرامت در تارک همه مخلوقات و پدیده های متنوع هستی قرار دارد و موقع و مقامی در خور را احراز کرده ، کمال نسبی برخوردار است ، لذا هرگز نمیتواند خویشتن را از صفات و افعال ناستوده ، تبرئه نموده و به اصطلاح تزکیه نفس نماید: » من خویشتن را تبرئه نمی کنم زیرا آدمی ، انسان را سخت به کار بد وا می دارد و بدان فرمان می دهد .
« - سوره یوسف آیه - 53 پس بشر از لحاظ پاکی و ناپاکی و ارتکاب خیر و شر ، در درجات نسبی و مراحل متفاوت کمال و نقص قرار دارد. در موضوعات مربوط به تربیت کودکان تنبیه بدنی از مباحثی است که موجب اختلاف نظر بین طرفداران و مخالفان تنبیه بدنی در امر تربیت گردیده است. عده ای از علمای تعلیم و تربیت با تکیه بر علوم روان شناسی تنبیه را روشهای خشن و نامطلوب توصیف کرده و با توجه به مشکلات و زیانهای ناشی از این روش توصیه نموده اند تا هرگز به عنوان یک شیوه آموزشی مورد استفاده قرار نگیرد زیرا :
-1 موقتی بودن اثر تنبیه در کاهش رفتار نامطلوب
-2 ایجاد انزجار و نفرت در تنبیه شونده نسبت به تنبیه کننده
-3 ایجاد روحیه پرخاشگری در تنبیه شونده -4 کودکان را ترسو به بار می آورد و به وسیله تنبیه شخصیت کودک در هم شکسته می شود - گنجی - 1371 در برابر این گروه دسته دیگری قرار دارند که تنبیه را امری واجب برای رشد و یادگیری کودک دانسته و آنرا لازم و ضروری می دانند واقعیت این است که هر کدام از نظرات ارائه شده از سوی موافقین و مخالفین چهره ای از حقیقت را داراست و نفی و اثبات مطلق هر یک به تنهایی می تواند به انکار بدیعیات امور ملموس بیانجامد.
با این همه آشنایی با تعریف و مفهوم تنبیه از دیدگاه روان شناسی و علمای تعلیم و تربیت ، بهتر است گفته شود که تنبیه عبارت است از اعمال محرک آزار دهنده به دنبال یک رفتار نامطلوب برای کاهش احتمالی آن رفتار. در نظام تربیتی اسلامی اصل تنبیه به معنی سازندگی و هدایت کننده کودکان یعنی دادن آگاهیهای لازم و روشنگری و وعظ با تکیه بر فطرت - رضائی - 1374 لذا با درک این مطلب و احساس مشکل فوق الذکر ، این سئوال مطرح می شود که با توجه به سفارشات دینی و نتایج تحقیقاتی علمای تعلیم و تربیت و همچنین داشتن منع قانونی ، چگونه است که این روش خشن همچنان در خانه ها و مدارس ادامه دارد. این تحقیق در جستجوA8$ یافتن پاسخ معقول برای سئوال مذکور می باشد.
پیشینه تجربی تحقیق
در امر تنبیه کودکان به نکاتی باید توجه کرد که اهم آنها بدین قرارند:
-1 قبل از اعمال تنبیه باید ریشه و علت را کشف کرد ، تا با از میان بردن آن از تکرار تخلف جلوگیری بعمل آید. همچنین باید کودک از علت تنبیه آگاه شود. تا در او حس بد بینی و عدم اعتماد پیدا نشود.
-2 تنبیه باید به عنوان آخرین روش تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.
-3 تنبیه بدنی کودک ، کار بسیار حساسی است . مربی در تنبیه کودک باید فوق العاده دق ق و محتاط باشد به همین جهت به اولیا و مربیان توصیه می شود تا آنجا که ممکن است به تنبیه بدنی متوسل نشوند.
-4 در همه حال باید سعی و مراقبت بعمل آید کهتنبیه در حضور جمع مخصوصاً در مقابل دوستان کودک اعمال نشود. زیرا موجب افراط در رنجاندن کودک و سبب پیدایش حالت گستاخی در کودک می گردد.
-5 معلم نباید به هیچ وجه امر تنبیه را به دانش آموزان دیگر محول نماید، که این امر در روان کودک و همچنین در روابط فی ما بین دانش آموزان ، اثر ناروا و زیان بخشی به جای می گذارد.
-6 باید عمل بد کودک نکوهش شود ، نه شخصیت او از همه جهات مورد تحقیر واقع گردد مثلاً اگر کودک کار ناشایستی را انجام داده است باید گفت : » این کار تو نادرست است « نه اینکه » تو فرد نادرستی هستی «.
-7 از خطاهای تربیتی ، تنبیه بصورت مضاعف است یعنی هم کتک زدن در کار باشد و هم طعنه و نیشخند.
-8 تنبیه ها لازم نیست همیشه زبانی باشد گاهی یک نگاه ملامت بار ، بی اعتنائی و... می تواند برای طفل آموزنده و سازنده باشد.
-9 نباید در تنبیه زیاده روی نمود، چون در اثر تکرار و زیاده روی ، اثر خود را از دست می دهد.
-10 اگر کودک فلج یا ناقص العضو ، خطایی مرتکب شد نباید علاوه بر تنبیه ، نقص عضو او را به رخش کشید. چون این گونه ملالت ها موجب ناهنجاری روانی کودک می گردد.
تعریف تنبیه
تنبیه، هرگونه برخوردی از سوی والدین را در برمی گیرد که هدف آن ایجاد درد روانی یا جسمی در کودک باشد. توجه داشته باشید که تنبیه، مساوی با زدن نیست. تنبیه به معنای گسترده تری استعمال میشود که برخوردهای والدین را در بر میگیرد. از آزار و اذیت بدنی - کتک - گرفته تا ایراد گرفتن و انتقاد های شدید و تند، ناسزا گفتنهای، تمسخرها، دست انداختنها، توهین کردنها، و غیره. گاهی نیز تنبیه با یک سرزنش های پنهانی، سرزنشهای علنی در حضور دیگران است، لذا امام علی - ع - میفرمایند: اینکه کسی را در حضور مردم - در میان جمع - ، پند دهی، این همان نکوهش است نه پند. یکی دیگر از تنبیهات محروم شدن از بازی یا گردش و مهمانی، بی توجهی به خواسته های او، خشونت، بی اعتنایی، نگاه های ناراضی و احیاناً نگاه های خشم آلود و... میباشد، که هدف تمام آنها این است که کودک از ترس گرفتار شدن به یکی از آنها، از انجام کاری ناپسند، دوری جوید.
بیان مسئله
معلم می کوشد تا با اتخاذ روش ها و تدابیر خاص معلمی رفتارهای کودکان را در جهت خاص شکل دهد. برای این منظور æ یا تغییر رفتار به اتخاذ شیوه های متعددی نیازمند است از این جمله این شیوه ها ارائه الگوی پند و موعظه تشویق ، تنبیه æ غیره می باشد . روشهای تربیتی که به کودکان اتخاذ می شود از اهمیت خاصی برخوردار است. روشهای نادرست تربیتی از قبیل : توهین ، سرزنش ، عدم ارائه محبت و تنبیه بدنی موجب عدم ارضای نیازهای اساسی کودک از قبیل احساس امنیت ، احساس ارزشمندی بودن ، احساس اعتماد به نفس و احساس استقلال خواهد شد.
در مقابل عدم ارضای این گونه نیازهای اساسی موجب عدم تعادل در وجود او شده و رشد همه جانبه به خصوص رشد روانی و معنوی او را مختل می کند æ از او انسانی با رفتارهای نامتعادل و ناهنجار می سازد. که هم در زندگی فردی مشکلات فراوان دارد و هم در زندگی Ç جتماعی ناموفق است چنین افرادی در جامعه دست به انواع بزهکاریها می زنند . و علاوه بر ایجاد هزینه های مختلف که صرف رسیدگی به امور آنان میشود امنیت و آرامش و آسایش را از جامعه سلب می کنند و به لحاظ چنین مضراتی که مدل اتخاذ شیوه ها ی نادرست است رفتار تنبیه شده پس از مدتی همچنان در فرد باقی می ماند که عامل تنبیه کننده حاضر و ناظر است .
در حال کمون باقی می ماند ولی به مجرد اینکه عامل تنبیه تضعیف شده و یا از میان رفت آن رفتار مجدداً ظاهر میگردد از عوارض جانبی نامطلوب تنبیه این است که احساس ناخوش آیند حاصل از تنبیه در لحظه تنبیه شدن از طریق شرطی شدن کلاسیک با شرایط تنبیهی و شخصی یا اشخاص تنبیه کننده تداعی می شود و سبب انزجار تنبیه شونده از معلم یا تنبیه کننده می گردد . مشکل دیگر استفاده از روش تنبیه آن است که تنبیه کردن امر مسری است . روانشناسی تربیتی با شواهدی نشان می دهند کسانی که شاهد تنبیه شدن افراد توسط دیگران بوده اند در مواقع دیگر خود به تنبیه کسانی دیگری اقدام کرده اند. و دانش آموزان تنبیه شده بعداً شده بعداً تنبیه کننده از آب در آمده اند.
بنابرین معلمی که در حضور جمع ، دانش آموزان را تنبیه می کند به آنها آموزش پرخاشگری میدهند. بارها مشاهده شده است که کودکانی که مرتباً از پدر و مادر و آموزگار خود کتک میخورند در غیاب آنها به کتک زدن فرزندان کوچکتر می پردازند. در آزمایش بر روی حیوانات ، نشان داده شده است که بر اثر ضربه الکتریکی بر حیوانات آنها را به جان همدیگر می اندازد و به هم رفتار خصمانه انجام می دهند. از نظر اسکینر راههایی وجود دارد که مدام برای احتراز از تنبیه به آن متوسل میشوند .
